جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

. نوشتار حاضر "شناخت خدا و صفاتش " را در آثار غزالی جستجو می کند و عهده دار بررسی اندیشه های این اندیشه ور بزرگ در زمینه خداشناسی است . این جستار کوتاه پس از گذر از مقدمات لازم، براهین اثبات وجود خدا و دلایل و راههای اثبات یگانگی حضرت حق را مورد بررسی قرار داده و به تحلیل اندیشه های غزالی در این باب پرداخته است . همچنین در این مقاله نوع نگرش غزالی به صفات حق تعالی و مشرب او در اثبات این صفات مورد تحلیل قرار گرفته و حتی المقدور اختلافهای موجود در مباحث فوق ریشه یابی شده است . نظر به اینکه غزالی از شاخص ترین چهره های کلام اشعری است و نیز با توجه به اینکه مهمترین نزاع های علمی با فلاسفه و معتزله بوسیله او انجام گرفته است، بررسی نظراتش علاوه بر شناساندن آراء شخصی او آراء متکلمین را در برابر فلاسفه و افکار اشاعره را در مقابل معتزله می شناساند و بدین وسیله عملا مبانی نظرات علمی و یا تعصب های مذهبی و فرقه ای را نیز در لابلای بحثها تبیین می کند. گرایشهای عرفانی این متکلم برجسته و رویکرد عمیق او به خداشناسی قلبی در کنار سنگین ترین مباحث نظری، این رساله را وادار کرده تا در ضمن بررسی مبانی نظری و استدلالهای عقلی او، از توجه به خداشناسی عملی و "راه دل" نیز غفلت ورزد و لذا می توان گفت آشنایی اجمالی با شیوه خداشناسی و عرفا نیز عملا جزء دستاوردهای این گزارش قرار گرفته است . گرچه رسالت این رساله "نقد" آراء ابوحامد را در بر نمی گیرد ولی حالت ستیهندگی افکار و نظرات او خود به خود گزارشگر را گاهی از مقام گردآوری به صحنه داوری کشانیده است ./

خلاصه ماشینی: "مقاله مذکور ضمن تبیین چهره فقیهان از نظر غزالی،در لابلای آن مطالب،کریه‌ترین‌ منظر را از آنان بدست داده و سپس با تبیین‌ نظرات محیی احیاء غزالی(یعنی ملا محسن‌ فیض کاشانی)در این رابطه،که در اختلاف‌ جوهری با نظر غزالی قرار دارد،در نهایت‌ نظر غزالی را در حمله به فقیهان و ناتوان‌ خواندن فقه در اداره زندگی معیشتی و حیات اجتماعی مردمان،بر نظر فیض(که‌ در جهت مقابل قرار دارد)ترجیح داده است‌ و آنگاه نظر غزالی را نیز آمیخته با تفریط خوانده و واقعیت(که همان ناتوانی فقه و فقیه در اداره اجتماع بشری است)را از این‌ نیز فراتر دانسته و بدین ناتوانی،شدت‌ می‌بخشد و محصول سخن آن می‌شود که: ولایت فقیه(که همان مدیریت فقهی جامعه‌ است)ناتوان بوده و نمی‌تواند سیستم‌ حکومتی در عصر جدید قرار گیرد،بلکه‌ «ولایت علم و تجربه»باید که البته برای‌ خالی نبودن عریضه در کنار آن نظرات‌ فقیهان را نیز در محدوده قوانین و مسائل حقوقی صرف قابل لحاظ می‌داند. (15) تحدید ملکیت فردی در صورت تزاحم با مصالح اجتماعی از همین نظرگاه،حقوق فردی محدودیت‌ پذیرفته،نمی‌تواند بطور مطلق مشروع باشد مثلا در مسأله مالکیت-آنگونه که گذشت- گرچه اسلام عزیز بر خلاف گمان باطل‌ بسیاری از دشمنان و یا دوستان ناآگاه، خود دارای نظام اقتصادی مشخص و خود جوشی است(که هیچ ارتباطی با تفکر سرمایه‌داری و کمونیستی ندارد بلکه‌ بواسطه برخورداری از اعتدال،دو مکتب‌ دیگر قابل قیاس با آن نیستند و اسلام علاوه‌ بر شرعیت بخشیدن به مالکیتهای عمومی و دولت همچون انفال،به مالکیت شخصی نیز (*)چنانکه اختلاف نسخ یک روایت به زیادی و کاستی یک‌ «واو»در جمله ذکر سجده سهو(بسم الله و بالله السلام‌ علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته)که در نقل شیخ‌ طوسی«و السلام علیک»دارد موجب آن شده که بعضی‌ از فقیهان مدقق فتوا بر وجوب احتیاط در تکرر سجده‌ سهو داده‌اند که یکبار با«واو»و بار دیگر بدون«واو» گفته شود،با آنکه خود در مباحث استدلالی فقهی این‌ قول را تضعیف نموده‌اند(رک:مرحوم سید احمد خوانساری/جامع المدارک،ج 1 ص 457،ط صدوق، و نیز رک:عرود الوثقی در بحث سجده سهو)."

شر و شرور یکی از مباحث فلسفه دین به شمار می آید و جایگاه آن، مسأله اثبات وجود خدا است. مسئله شر در ادیان و مداهب مختلف به طرق مختلف بررسی شده و ارتباط آن با صفات خداوندی تفسیر گردیده است. در این رساله که با روش تحلیلی- توصیفی و تفسیری انجام شده است هدف بررسی مساله شر از دیدگاه ابن میمون (دین یهود) و امام محمد غزالی در دین اسلام است. ابن میمون شر را صادره از خدا نمی داند چون معتقد است که ضد وجود، فعلیت ندارد. ابن میمون شرور را تماماً عدمی می‌داند، البته عدم مضاف: «همه شرور عدم هستند که هیچ فعلی به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد، مگر از جهتی که بیان کردیم که ماده با این طبیعتی که دارد موجود شده است؛ یعنی این‌که همیشه همراه عدم است. از نظر وی عدم صفات ذاتی برای خدا از اصل ماهیت نداشتن او نتیجه می شود. در زمینه جبر و اختیار و عنایت الهی بیان می کند که بر اساس دیدگاه یهودیت، انسان دارای استطاعت، قدرت و اختیار است، اما این اختیار از روی مشیت و اراده الهی است. بر اساس این دیدگاه، نعمت ها و مصائب اشخاص از روی استحقاق است. یک قادر مطلق و خدای خوبی وجود دارد و می گوید که همه انواع شرورهایی که با انسان وجود دارند از نسبت ها و ویژگی های فردی آنها منشا می گیرند در حالی که همه خوبی ها از یک انسانیت گسترده جهانی نشات گرفته اند. غزالی نیز تأکید دارد که خیر و شر از جانب خداست و کسی که شر را از جانب خدا نداند، جاهل است. به این معنا که خداوند شر را برای شر می‌آفریند، بلکه غرض خداوند از ایجاد شر، در واقع نیل به یک خیر بزرگ‌تر است. به نظر غزالی ابهام در باب سازگاری رحمت خدا و وجود شرور ناشی از درک نادرست معنای حقیقی رحمت است. شر و رنجی که دامن‌گیر برخی اجزاء عالم می‌‌شود، در مقایسه با خیر کلی حاکم بر جهان، اندک و چه بسا ضروری است و گاه آنچه در موارد جزئی نابسامان می‌نماید، در نظر به کلّ نظام هستی، سامان و قرار به شمار می‌رود و گاه شر و رنج مرحله‌ای است که برای رسیدن به خیر غایی باید از آن گذشت. هر آنچه داخل وجود می‌‌شود ناشی از وجوب است و وجود آن واجب است نه به واسطه‌ی ذات، بلکه قضایی ازلی و انکارناپذیر الهی. نتیجه اینکه ابن میمون شر را عدمی می داند و اصل وجود آن را ناشی از عواملی چون جهل و قدرت محدود انسان می داند و شر را بواسظه انسان بودن افراد می داند در حالی که غزالی شر و خیر را با هم آفریده خدا دانسته و اصل وجود شر را عاملی برای رسیدن به خیر بزرگتر و نامعلوم می داند.