جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: فلسفه زمان در فلسفه پیشامدرن هرگز از مسئله جهان و رابطه آن با اصل آن دور نبود. خواه متفکران درک دقیقی از چیستی زمان، چگونگی تقسیم آن و حتی واقعی یا مفهومی بودن آن داشتند یا نه، همه آنها تصورات متمایزی در مورد اینکه آیا جهان در زمان آفریده شده است یا نتیجه منطقی ابدی اصل آن بود. نوافلاطونی، محرک بی حرکت ارسطویی یا خدای اسلام-یهودی-مسیحی. دو سوال کلیدی در رابطه با مشکل وجود داشت. اول، چگونه یک خدای بی زمان و تغییرناپذیر می تواند در زمان و/یا با زمان ایجاد کند و عمل کند؟ دوم، چگونه یک خدای دانای کل می تواند علم بی زمان داشته باشد و در عین حال از رویدادهای احتمالی «در آینده» آگاه باشد؟ 2 من روی سؤال اول تمرکز خواهم کرد زیرا دومی به توضیح مفصل تری از تنش و علیت نیاز دارد و علاقه من در اینجا به طور کلی تر به مسئله زمان و «آغاز» است و نه رابطه مستمر بین خدا، زمان و زمان. ..

ترجمه ماشینی: نسخه عربی مقاله من در سال 2006 درباره مفهوم خلقت میرداماد

بنا به باور جامعه شناسان دین پژوه، تمامی ادیان - اعم از وحیانی و غیر وحیانی - سیر تطور همسانی دارند؛ که از شکل خاصی در قالب گروه پراکنده ای از افراد و پاره ای آداب ساده عبادی شروع شده، سپس به سوی پیچیدگی و ساختارمندی خاصی سیر می کنند و همه چیز در آن ها به پایداری می رسد اما، با بروز شرایط نوین، پروتست ها (اعتراض) شکل می گیرد و چنانچه جنبه های تئوریک این اعتراض با موفقیت سامان پذیرد و تداوم داشته باشد، عاقبت به ظهور فرقه دینی منجر می گردد. با نظر به باور فوق، در این مقاله، فرقه شیخیه - که از انشعابات مذهب شیعه و پیرو شیخ احمد احسائی می باشند - مورد بررسی قرار می گیرد و مراحل سه گانه اعتراض، چالش های درون گروهی و تاسیس رسمی فرقه مذهبی، در آن دنبال می شود.

شيخ شهاب‌الدين سهروردي، معروف به شيخ اشراق و ميرمحمدباقر استرآبادي، مشهور به ميرداماد، دو تن از فيلسوفان بزرگي هستند که در نظام فلسفي خود به اصالت ماهيت قائل شده و ديگر مسائل نظام فلسفي خود را براساس آن سامان داده‌اند. در نگاه اول به‌نظر مي‌رسد اين دو فيلسوف در اصل مسئله اصالت ماهيت و فروعاتي که بر آن بنا مي‌شود هم‌داستان هستند؛ اما با تدقيق در آثار اين دو فيلسوف، تفاوت‌ها و اختلافاتي به‌دست مي‌آيد که هريک تأثير خاصي بر نظام فلسفي آن‌ها گذاشته و نتايج کاملاً متفاوتي را به‌دست داده است. اين مقاله با گردآوري کتابخانه‌اي داده‌ها، درپي پاسخ به اين مسئله است که چه تفاوت‌ها و اختلافاتي ميان شيخ اشراق و ميرداماد درباره اصالت ماهيت وجود دارد. ازاين‌رو با استفاده از روش توصيفي- تحليلي، ديدگاه اين دو فيلسوف درياره کيفيت اصالت ماهيت بيان مي‌شود. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد هرچند هر دو فيلسوف قائل به اصالت ماهيت هستند، در تقرير آن و فروعاتي که بر اين مبنا استوار مي‌شود اختلاف دارند.

تبیین سنخ وجود خدا و وجود ممکنات از مسائل غامض در الاهیات فلسفی و کلامی محسوب می‌شود. در آثار میرداماد درباره تبیین ارتباط وجودی خدا با ممکنات مطالبی وجود دارد که بعضاً متعارض می‌نماید. بسیاری از مبانی فلسفی وی همچون مباحث هستی‌شناسی، تناسب عینی علت و معلول، اصل «معطی شیء فاقد شیء نیست»، قاعده «الواحد لایصدر عنه الا الواحد»، تقرب و تبعد موجودات نسبت به خداوند، علم الاهی و اتحاد عالم و معلوم، با هم‌سنخی همخوانی دارد، ولی برخی مبانی دیگر وی مانند قول اشتهاری اصالت ماهیت، با تباین وجود خدا و ممکنات قرابت بیشتری دارد. بررسی و تحلیل نظریات میرداماد در این مسئله این نتیجه را ثمر می‌دهد که وی هم‌سنخی وجود خدا و وجود ممکنات را قبول دارد و تباینی بین آنها به صورت مطلق روا نمی‌داند. هم‌سنخی لوازمی دارد که آثار میرداماد با آنها همخوانی دارد.

واژه امی از ریشه «ام» یا «امه» است. مشهورترین معنای واژه «ام» به ضم همزه، «مادر» است، زیرا «مادر» اصل و ابتدای فرزندان است و آنها از او متولد می شوند. نیز مشهورترین معنای «امه»، «جماعت» است که یک مجموعه واحد هستند. معنای این دو واژه، در معنای نمودن «امی» تاثیر دارد، زیرا «امی» منسوب به آن دو است. امی از نظر لغوی به معنای «درس ناخوانده» است، یعنی کسی است که نزد کسی برای آموزش خواندن و نوشتن نرفته و بر این دو امر توانا نیست. با استفاده از منابع تفسیری و حدیثی می توان دریافت که «امی» بودن پیامبر (ص) به معنای «درس ناخوانده» بودن ایشان است و ایشان پیش از بعثت بر خواندن و نوشتن توانمند نبوده ولی پس از بعثت بر خواندن و نوشتن توانمند شده و در مواردی فعل خواندن از ایشان سر زده است ولی در هیچ موردی ننوشته اند.

بر اساس دیدگاه فیلسوفان مسلمان، موجودات ممکن (ماسوی الله) در یک نظام سلسله مراتبی به واسطه فیض واجب‌الوجود پدید می آیند. حال با توجه به این که واجب‌الوجود موجودی ازلی است و در عین حال انقطاع فیض از سوی او و تخلف معلول از علّت تامه محال است چگونه می‌توان پدید آمدن موجودات ممکن از واجب‌الوجود را به گونه‌ای تبیین کرد که قدیم بودن و ازلی بودن تنها وصف او باشد و منافاتی با انقطاع فیض و تخلف معلول از علّت تامه نداشته باشد؟ در این زمینه میرداماد با در نظرگرفتن سه وعاء سرمد، دهر و زمان برای مراتب وجود، معتقد است مجموعه عالم، حادث به حدوث دهری است. از نظر ملّاصدرا و بر اساس مبانی خاص فلسفی او عالم، حادث به حدوث زمانی جوهری است بدین معنا که عالم ماده مجموعه‌ای از بی‌نهایت تغیرات و تحولات جوهری است و هیچ موجود مادّی دو آن در یک حد وجودی نیست بلکه در حدوث و زوالی مستمر است. میرداماد و ملّاصدرا هر دو برآنند نظریه شان توانسته مشکل مذکور را حل کند امّا به نظر می رسد حدوث دهری میرداماد چیزی بیش از حدوث ذاتی که خود منتقد آن است افاده نمی‌کند. همچنین نظریّه ملّاصدرا نیز اگرچه دیدگاهی جدید است امّا او برای آن که ثابت کند وصف قدیم تنها اختصاص به خدا دارد تبیین جدیدی از نحوه وجود مجرّدات ارائه می‌کند که جای تامل دارد. همچنین ملّاصدرا در این مسئله اگرچه به اظهارنظر درباره دیدگاه میرداماد نپرداخته است اما این سکوت به معنای رضایت و موافقت با دیدگاه استادش نیست بلکه بر اساس مبانی حکمت متعالیه حدوث دهری نمی‌تواند وجهی معقول در حل مسئله مذکور داشته باشد.

نام ها و کنیه امام عصر (عج) مانند دیگر ویژگی های آن بزرگوار همواره مهم و در خور توجه بوده است. مساله مورد بحث، جواز، کراهت یا حرام بودن علنی کردن نام و کنیه امام مهدی (عج) است. از جمله نام های مبارک حضرت، «محمد» است. در یک دسته از روایات امامیه نه تنها به نام محمد تصریح نشده است، بلکه تصریحاتی دلالت بر حرام بودن علنی کردن این نام وجود دارد. در مقابل، روایاتی نیز هست که علنی کردن این نام حضرت را جایز دانسته اند و هر دو دسته روایات، مسند و صحیح اند. در میان دانشمند مشهور، حکیم میرداماد حرام بودن اعلان و نام گذاری به این اسم را برگزیده است و شیخ حر عاملی از حلال بودن اعلان و نام گذاری دفاع کرده است. این نوشتار بر آن است که این دو دیدگاه را بررسی کند و وجه جمعی ارائه دهد.

مسئلۀ زمان و چگونگی وجود تقدم و تأخر در میان اجزاء آن، ازجمله مسائل مهم در فلسفۀ اسلامی است. در انديشة ابن‌سینا تقدم و تأخر موجود در میان اجزاء زمان، از سنخ تقدم و تأخر زمانی است اما سهروردی معتقد است این تقدم را باید به تقدم و تأخر بالطبع ارجاع داد. میرداماد رویکردی انتقادی در مورد دیدگاه شيخ‌اشراق اتخاذ نموده است. او دو انتقاد دربارة نظر سهروردی مطرح کرده و در نهایت كوشيده است در میان اجزاء زمان، علاوه بر وجود تقدم و تأخر زمانی، تقدم و تأخر بالطبع را نيز از حيثي دیگر تصویر كند. وحدت ماهوی میان اجزاء زمان و اعتبار انفکاک خارجی در تقدم و تأخر زمانی، دو انتقاد میرداماد هستند. او اعتبار عدم اجتماع اجزاء زمان با یکدیگر را مصحح صدق تقدم و تأخر زمانی و اعتبار احتیاج و توقف برخی از اجزاء زمان نسبت به برخی دیگر را مجوز صدق تقدم و تأخر طبعی دانسته است. هدف از این نوشتار آنست که ابتدا دیدگاه شيخ‌اشراق در اينباره تبیین گردد، آنگاه پس از تحلیل و بررسی دقیقِ انتقادات میرداماد، با روش تحلیلی‌ـ‌تطبیقی، بخشی از رویکرد او بررسی و نقد شود.