جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی : اثر ابن عرب (1165 م / 560 هجری قمری) بسیار گسترده است و شامل حدود 400 عنوان است که کتاب فو ½ ½ الیکم (کتاب قاب های حکمت) به عنوان یکی از تالیفات مهم برجسته است. که نویسنده مفهوم متافیزیکی خود را به شکلی نظام مندتر به عنوان نظریه اسمای الهی خود ارائه می دهد، که با آن جوهر واقعیات را درک می کند و همه را همانطور که عمیقاً مورد خطاب قرار می دهد، معنای پیامبران و حکمت منتقل شده توسط آنها را نشان می دهد و یک نظریه کاملا متافیزیکی را پیشنهاد می کند. دلالت برای نبوی در این کار، نبوت خود اهمیت اساسی دارد. به عنوان شرط امکان وجود معین و نیز شرط امکان علم به ذات واقعی ارائه می شود، یعنی: شرط امکان شناخت واقعیت اول. توجه به غنا و پیچیدگی گفتمانی که در آن زندگی و مقاله در این فرآیند وجودی دلالت می‌کند، بسیار جالب است، به طوری که هم نویسنده و هم اثر او وضعیت بسیار مهم و ویژه‌ای در ارتباط با نظام متافیزیکی ارائه شده دریافت می‌کنند. هرمنوتیک ابن عرب با استفاده از فلسفه، کلام و عرفان عربی-اسلامی، ارائه اندیشه‌ای، هرچند پیچیده، جهانی که همه انبیای چرخه تاریخی و چندین سنت وحی را می‌شناسد، خود را بسیار بدیع نشان می‌دهد. ، ترویج گفتگوی خلاقانه و آشتی جویانه بین چندین ...

ابن عربی و اکهارت با وجود این‌که در بسیاری از اصول و مبانی با یک‌دیگر موافقت و مشابهت دارند، در وزنی که «تشبیه» و «تنزیه» خداوند می‌دهند، اختلاف دیدگاه دارند. همین اختلاف دیدگاه که در ابتدا در برابر آن‌همه اتفاق نظرات کم‌اهمیت به نظر می‌رسد، در مسئله «جایگاه عالم ناسوت» منجر به اختلافی عمیق و حتی تقابل بین اندیشه‌ی دو متفکر ما می‌شود. لذا «عالم و ناسوت» و جایگاه آن را می‌توان به‌عنوان مسئله‌ای تلقی کرد که عمق اختلاف دیدگاه ابن عربی و اکهارت را - با وجود همه‌ی مشابهت‌ها و اتفاق نظرها – در معرض توجه قرار می‌دهد. حتی آموزه‌های مشترکی چون «وحدت وجود» و «بر صورت خدا خلق شدن انسان» هم نمی‌تواند از عمق اختلاف ابن عربی و اکهارت در مسئله‌ی جایگاه عالم ناسوت بکاهد. چنان چه اثبات خواهد شد، ابن عربی از این دو آموزه در جهت تقدس بخشیدن به عالم و کثرات استفاده می‌کند. اما اکهارت این دو آموزه را به‌گونه‌ای تفسیر می‌کند که منجر به تحقیر و ناچیز شمردن عالم و کثرات می‌شود.

کتاب مجلی مرآة المنجی فی الکلام والحکمتین والتصوف کتابی کلامی است که در آن به‌وضوح تأثیر ابن‌عربی و تعالیمش دیده می‌شود و به نوعی تلفیق مباحث کلام و فلسفه با رنگ و بوی عرفان و قواعد سیر و سلوک متصوفه است. این کتاب با ملاک قراردادن معارف و کلام تشیع از یک سو، و تأثیرپذیری از تعالیم عرفا، خصوصاً ابن‌عربی، از سوی دیگر، سعی در تبیین کلام شیعی، خصوصاً بحث ولایت، دارد. مباحث این کتاب متأثر از عرفای مسلمان، به‌ویژه عقیده ابن‌عربی و شارحانش، خصوصاً سید حیدر آملی، است، به نحوی که می‌توان او را ادامه‌دهنده تفکر تقارب حکمت شیعی و عرفان ابن‌عربی دانست. گرچه در مباحث انسان کامل و بحث قطب و ولایت به‌شدت متأثر از ابن‌عربی است، اما برداشت ابن‌ابی‌الجمهور از عبارات ابن‌عربی در باب خاتم‌الاولیا شبیه برداشت سید حیدر آملی از عبارات ابن‌عربی است که خاتم ولایت مطلقه را حضرت علی (ع) و خاتم ولایت مقیده را حجة بن الحسن (ع) می‌داند. در این مقاله با محور قراردادن کتاب مجلی مرآة المنجی به دنبال تبیین تأثیر ابن‌عربی در مباحث این کتاب، خصوصاً بحث ولایت و خاتم‌الاولیا، هستیم.

یکی از تلقی های رایج اما نادرست درباره نظریه وحدت وجود ابن عربی، انتساب این دیدگاه به تمام صوفیان یا دست کم، صوفیان سده هفتم هـ.ق به بعد است. ابن عربی با طرح شبه فلسفی نظریه وحدت وجود منجر به انشقاق و چندپارگی کم سابقه ای بین مشایخ و سلاسل صوفیه شد تاجایی که رابطه مستحکمِ مرید و مرادی را تحت شعاع قرار داد. در بسیاری از سلاسل، پیر طریقت این نظر را توحید صمدی قرآنی دانسته و مرید آن را کفری بیّن می خواند در طریقت های کبرویه، نعمت اللهیه، رفاعیه، چشتیه، سهروردیه، شاذلیه، کبرویه و نقشبندیه و قادریه و ... پیران سرشناسی به مخالفت با نظریه وحدت وجود و موجود ابن عربی و لوازم و نتایج آن برخاستند تا جایی که حتی می توان گفت که نظریه وحدت وجود و موجود ابن عربی در تصوف، یک دیدگاه غیر مشهور است و نباید آن را به پای تمام صوفیان نوشت. جستار پیش رو با روش کتابخانه ای به بازخوانی توحید در نگاه پیرانِ سلاسل صوفیه پرداخته و برای این منظور به سراغ شاخص ترین رهبران هرکدام از این طریقت ها رفته است و نشان داده است که خیل عظیمی از رهبران و مشایخ مطرح صوفیه با نظریه وحدت وجود ابن عربی به مخالفت برخواسته یا آن را به دیدگاه های دیگری مثل وحدت شهود تاویل کرده اند.

مسئلۀ ایمان و سعادت حاصل از آن، که یکی از پراهمیت‌ترین مسائل الهیاتی است، فروعات متعددی را به‌دنبال دارد. یکی از مباحثی که ذیل مسئلۀ ایمان می‌توان مطرح کرد، بررسی گسترۀ نجات بر اساس وسعت دایرۀ رحمت الهی و یکی از بهترین مصادیق قابل تأمل در این باب، مسئلۀ «ایمان و سعادت فرعون» است. ابن‌عربی، عارف بزرگ مسلمان بر این باور است که فرعون در آخرین لحظات عمرش، ایمان خود را آشکار کرد و سرانجام رستگار شد. دیدگاه او دراین‌باره که مستلزم نوعی کثرت‌گرایی در نجات است، واکنش‌های مختلفی را به‌دنبال داشته است. برخی شارحان وی، از باور ابن‌عربی دفاع کرده، برخی او را نقد کرده و برخی دیگر تلاش کرده‌اند با استمداد و استناد به عبارات کوتاهی از فتوحات اثبات کنند شیخ، فرعون را مستحق بهشت نمی‌داند. پژوهش حاضر که به روش توصیفی‌تحلیلی و با رویکرد انتقادی نگاشته شده، می‌کوشد بدین پرسش پاسخ دهد که آیا ادله و نیز مبنای نظری ابن‌عربی، ایمان فرعون را ثابت می‌کند؟ نتیجۀ تحقیق نشان می‌دهد که اگرچه بیشتر انتقاداتی که بر ادلۀ ابن‌عربی وارد شده ناتمام است، بر اساس مبانی ابن‌عربی نمی‌توان فرعون را از اهل سعادت دانست، زیرا او به‌رغم شناخت حق، در مقابل پروردگار استکبار ورزید.

خواستن، زاییدۀ نیاز و در بطن خود آبستنِ توجه به عامل برآورندۀ نیاز است. و زندگی روزمرۀ آدمی همراهِ بسیاری از نیازمندی‌هاست. از نظر ابن‌عربی توجه انسان به خداوند و ابراز نیازمندی به او حقیقت دعا را تشکیل می‌دهد و اجابت قطعی دعا در آیات و روایات تنها ناظر به این مقدار است‌ که مقوّم ماهیت دعاست. اما اجابتِ خواستۀ داعی که پس از این توجه بیان می‌شود، بیرون از حقیقت دعا و مشروط است. دو شرط اساسی اجابت این است ‌که به‌مقتضای مصلحت داعی و مطابق قضا و قدر الهی باشد. ابن‌عربی با توجه به حقیقت دعا و محوریت این دو عامل در خواستۀ بیرون از ماهیت دعا، اجابت را به لبّیکی، اجابت عین، اجابت بدل و اجابت بطیء و سریع تقسیم کرده است. در نظام عرفانی ابن‌عربی، دعا رشتۀ اتصال نمود و بود، تأمین‌کنندۀ آرامش دنیوی و سبب دریافت فیوضات از منبع فیض است. و از جمله شرایط اجابت، توجه تام به خداوند، طهارت ظاهر و باطن، اضطرار، توسل و انقیاد در برابر اوست. ابن‌عربی بر پایۀ فهم عمیق از دین و دست یافتن به مراتب شهود عرفانی، به‌خوبی از حقایق مربوط به دعا پرده برداشته است. در این مقاله پس از تحلیل آراء او دربارۀ ماهیت دعا و اقسام آن، حقیقت و اقسام اجابت، آداب و شرایط اجابت به این‌دست سؤالات پاسخ داده‌ایم که با وجود وعدۀ اجابت قطعی از سوی خداوند آیا دعایی هست که اجابت نشود؟ چرا برخی دعاها اجابت نمی‌شوند؟ دلیل اجابت عاجل و آجل دعاها چیست؟ دعاکننده چه و چگونه بخواهد تا خواسته‌اش قرین اجابت باشد؟

نقش و کارکرد بُعد جسمانی انسان در ابعاد مختلف پس از اثبات ضرورت بعد جسمانی انسان، از مسائل مهم و قابل توجهی است که هرچند در فلسفۀ ملاصدرا و عرفان ابن‌عربی به آن اشارۀ مستقیمی نشده و باب مستقلی به آن اختصاص نیافته، از آراء و مبانی این دو دانشمند قابل‌استخراج است. از جمله این کارکردها می‌توان به کارکردهای معرفتی و نقش بعد جسمانی انسان در فرایند شناخت و معرفت اشاره کرد. این مقاله که بر اساس روش کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا نگاشته شده، بر آن است که موارد متعدد کارکردهای معرفتی بعد جسمانی انسان را از منظر ابن‌عربی و ملاصدرا استخراج نموده و میان آن‌ها از منظر این دو شخصیت، ارزیابی مقایسه‌ای بنماید. در نهایت این نتیجه به ‌دست‌ آمده است که بعد جسمانی انسان نزد این دو دانشمند از جهت معرفتی نقش مهمی در تحقق مقوله علم و معرفت و توابع آن، شکل‌گیری تخیل در انسان به‌عنوان یکی از مواد کسب معرفت، شناخت خداوند به‌عنوان عالی‌ترین موضوع معرفت و شناخت عالم و حقایق باطنی آن به‌عنوان موضوعی فراروی انسان دارد. این مقاله نشان می‌دهد که از منظر ابن‌عربی و ملاصدرا گذشته از اشتراکات زیادی که دربارۀ کارکردهای بعد جسمانی انسان در تحصیل علم، شناخت خداوند و عالم وجود دارد که حاکی از تأثیر ملاصدرا از ابن‌عربی نیز هست، اختلافاتی هرچند اندک نیز در نحوۀ تبیین بر اساس مبانی و آراء آن دو دیده می‌شود.

زبان‌شناسی زیست‌محیطی از رویکردهای نوین در پژوهش‌های زبان‌شناختی است که از دریچه‌ای جدید به مطالعه دربارۀ ارتباط بین زبان و محیط طبیعی- اجتماعیِ گویشوران آن می‌پردازد. به‌عقیدۀ زبان‌شناسان زیست‌محیطی، محیط جغرافیایی و شرایط اقلیمی موجب تنوعات زبانی و به تبع آن، تفاوت‌های فکری و فرهنگی در یک محیط می‌شود. ترجمان‌الاشواق سرودۀ محی‌الدین ابن عربی، از اندیشمندان و عارفان برجستۀ عرفان اسلامی، است که ترسیم‌کنندۀ احساسات عاشقانۀ وی نسبت به نَظام، دختر شیخ مکین‌الدین، در سال‌های اقامت شاعر در مکه است. ابن عربی در این اثر، برای بیان حالات خویش و وصف ویژگی‌های معشوقش، از زبانی بهره می‌گیرد که دارای یک‌سری همبسته‌های معنایی متناسب با محیط مکه و شرایط زیست کاربران آن محیط است. ازمنظر زبان‌شناختی، این اثر تصویرگر یک جامعۀ زبانی و شبکۀ واژگانی ویژه است که می‌تواند معرّف گفتمان خاص زیست‌بوم شاعر و معشوق او باشد. در پژوهش حاضر، با روشی توصیفی‌ـ تحلیلی و با رویکرد زبان‌شناسی زیست‌محیطی، این دایرۀ واژگانی را براساس مؤلفه‌ها و شاخصه‌های جامعۀ زیستی، فکری و فرهنگی ابن عربی دسته‌بندی و تحلیل می‌کنیم. ازجمله نتایج این پژوهش، همبستگی محیط طبیعی با زبان و بالتبع فرهنگ و نحوۀ بینش و جهان‌بینی ابن عربی به‌عنوان یکی از کاربران آن محیط است.

از نتایج ضروریِ تکثرگراییِ دینی مسئلۀ مداراست و شخص تکثرگرا در اجرای احکامِ اجتماعی دین به‌سمتِ تساهل‌وتسامح می‌رود. ابن‌عربی در عین باور به تکثرگرایی به اجرای شریعت در تمام شئون ملتزم است. وی قائل است که اندیشه تکثرگرایی لوازمی دارد که مؤمنان و سالکان بایستی آن را بپذیرند تا درنهایت به حقیقت راه یابند. اما تکثرگراییِ حقیقی شایستۀ انسان کامل است و هرکس از این تکثرگرایی بهره‌ای متناسب با خود دارد. ابن‌عربی برای رسیدن به مدارا و رواداریِ سازگار با اسلام دو راه را طی می‌کند. یکی از این راه‌ها طرح گونه‌ای جهان‌بینی عرفانی است که نشان می‌دهد هر عقیده‌ای به‌نحوی با حقیقت مرتبط است و، پس از اجرای حدود الهی در آخرت، اسم الرحمن همه را دربرمی‌گیرد و راه دیگر ترسیم نوعی سلوک عملی است که با پذیرش عقاید گوناگون منطبق است. بنابراین، ابن‌عربی در عین حفظ احکام شریعت تلاش دارد جامعه را به‌سمتِ مدارا و رواداری سوق دهد.