جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش با روش توصیفی‌تحلیلی به بررسی مفهوم اعتدال در اندیشۀ ابن‌عربی می‌پردازد و ضمن تحلیل انتقادی مواضع این متفکر، نقطۀ ابهام اندیشۀ او را برطرف می‌کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ابن‌عربی مفهوم اعتدال را در سه موضع مطرح کرده است؛ در موضع نخست، اعتدال اسماء الهی را کشف می‌کنیم که واجد شأن وجودشناختی است. موضع دوم اعتدال، ملحق به معرفت مطلوب بشری، شامل رعایت تمایز میان دو ساحت تنزیه و تشبیه و حفظ تعادل میان این دو آموزۀ معرفتی است. اعتدال سوم، به حوزۀ اخلاق تعلق دارد و نتیجۀ آن بازسازی الگوی اعتدال اسمائی در مقام تکوین شخصیت انسانی است. با ملاحظۀ انتقادی آراء ابن‌عربی، این نتیجه به دست می‌آید که تقرّر وجودی اعیان ثابته مستعد خوانش جبرگرایانه از عمل انسانی است‌ که البته با تفکیک دو ساحت ارزش و الزام، این چالش برطرف شده و موضع ابن‌عربی با قبول بُعد اختیاری عمل انسان تقویت می‌شود.

نسخِ در تشریع یکی از مسائل مهم در علوم تفسیر، اصول فقه و کلام اسلامی است. عالمان اسلامی در مورد چیستی نسخ، امکان عقلی و وقوعی آن و اشکالات وارد بر آن سخن گفته‌اند. در عرفان نظری با توجه به دگر‌گونی تعریف نبوت و به‌تبع آن دین و شریعت، به نظر می‌رسد مفهوم نسخ نیز به‌نحوی ویژه مطرح شده باشد. در این نوشتار ابتدا در واژۀ نسخ و ریشۀ آن تدقیق شده، سپس مباحث کلامی و اصولی دربارۀ نسخ ارائه شده است. در ادامه، ضمن گزارشی از تعریف نبوت و شریعت در قرائت عرفانی به تحلیل و بررسی مفهوم نسخ از دیدگاه عارفان مکتب ابن‌عربی پرداخته شده است. عارفان با تکیه بر مبانی خویش نسخ را راجع به زمان و ظهور اسماء الله دانسته‌اند. به این نحو که هر پیامبر مشرّعی، شریعتش مستند به اسمی از اسماء الله است و با اتمام زمان و سیطرۀ آن اسم یا به تعبیری افول آن اسم، شریعتی دیگر مستند به اسمی دیگر حاکم می‌شود و شریعت قبل را تحت سیطرۀ خویش می‌برد. در این حال، شریعت قبل به شریعت جدید منسوخ شده است. بر پایۀ این تفسیر به دیگر مسائلی که در خصوص مفهوم نسخ مطرح می‌شود پاسخ داده‌اند.

گرچه مفهوم «وجود» معلوم، و حقیقت آن واحد است، اما دیدگاه‌های متفاوتی درباره آن مطرح شده است. نگاه ابن‌عربی به مسئلهٔ وجود از جایگاه متفاوت و ویژه‌ای برخوردار است. وجودشناسی در مکتب ابن‌عربی با مسئلهٔ بنیادی دیگری تحت عنوان «وحدت شخصیه وجود» گره خورده، که بدون فهم آن، دست‌یابی به نظام هستی‌شناسانهٔ این عارف بزرگ دشوار می‌شود. لذا کوشیده‌ایم با تکیه بر دو کتاب مهم ابن‌عربی، فتوحات و فصوص، مستقیماً نظر او را دربارهٔ وجود جویا شویم. از نظر ابن‌عربی، در عالم یک وجود واحد موجود است و آن حق متعال است و باقی موجودات، به یک تعبیر تجلیات و ظهورات و به تعبیری دیگر، اسما و صفات خدا هستند.

عرفای بنام همواره مدعی وجود طریق معرفت‌شناختی مستقل برای دریافت حقایق بوده‌اند که بعضاً حجیت آن را به نحو ذاتی و غیرمشروط قلمداد کرده‌اند. ابن‌عربی به عنوان مؤسس عرفان نظری منسجم و مدون، آرای منحصر به فردی درباره معرفت‌شناسی عرفانی، به‌ویژه مبحث حجیت مکاشفه، دارد. سخنان او درباره خطاناپذیری مکاشفات عرفانی موجب پدیدآمدن نظریه حجیت ذاتی مکاشفات در میان محققان شده است. محققان در تبیین کیفیت حجیت ذاتی مکاشفات دچار اختلافات و اقوال متعارض شده‌اند. هدف این پژوهش، تأمل درباره دیدگاه عرفا، به‌ویژه ابن‌عربی، برای ترسیم تصویری سازگار از حجیت ذاتی مکاشفات عرفانی، با روش اسنادی‌کتاب‌خانه‌ای در مقام گردآوری اطلاعات، و روش توصیفی‌تحلیلی در مقام تجزیه و تحلیل با رویکرد توسعه‌ای است. این نوشتار کلام ابن‌عربی در حجیت مطلق مکاشفات عرفانی را نقد می‌کند و پس از بیان قواعدی کلی درباره امکان اثبات حجیت ذاتی، در نهایت مهم‌ترین مصادیق ادعایی حجیت ذاتی را ارزیابی خواهد کرد.

صوفیه تا پیش از ابن‌عربی تجلّی را غالباً به معنای مطرح در عرفان عملی (تجلی شهودی) به کار می‌بردند. نظریة تجلی حق در عرفان نظری محیی‌الدین و شارحان وی مطرح شده؛ اما به تجلی حق در دعا که بیشتر مربوط به ساحت عبادی عرفان عملی است، کمتر توجه شده است. نظریه تجلی حق در عرفان نظری در ظهور مظاهر از مبدأ خلقت یعنی باری‌تعالی است و بازگشت همین نمودها به خود حضرت حق که در دو قوس صعود و نزول صورت می‌پذیرد. در عرفان عملی، تجلی را شهودی دانسته و آن را تابش نور حق بر دل سالک خوانده‌اند. جلوه‌گری نور الهی ناشی از حبّ پروردگار به بنده بوده، موجب رخداد کشف و شهود، و رشد و کمال و ترقی در قوس صعود می‌گردد. با توجه به جایگاه کاربردی تجلی حق در دعا در عرفان عملی به بررسی آرای عرفانی ابن‌عربی و امام خمینی در این باره پرداختهایم. سلوک عملی ابن‌عربی معرفت‌شناسانه است. امام خمینی دارای سلوکی است سائلانه و عارفانه؛ سلوکی مبتنی بر دعا و مسئلت در سیرة امامان معصوم (ع) و نیز معرفت در مکتب ابنعربی. این پژوهش تلاشی در تبیین شباهت‌ها و تفاوت‌ها و چگونگی اندیشه‌ها و سلوک عرفان عملی این دو شخصیت تأثیر‌گذار، در موضوع تجلی حق در دعاست.

جهان طبیعت که گزیری از پدیده های شرآمیز در آن وجود ندارد، همواره فکر و خاطر بشر را در جستن چاره برای غلبه بر شرور به خود مشغول داشته است. برخی از این بیم ها را باید معطوف به چگونگی کاربست دین و توسل به اولیای الهی در مقابله با شرور و بیماری ها دانست. اینکه از منظر عرفانی چگونه می توان با توسل به انسان کامل بر صدمات روحی و جسمی ناشی از شر و بدی ها فائق آمد، پرسشی اساسی است که این نوشتار درصدد پاسخ آن بر آمده است. نگارنده در روی آوردی توصیفی تحلیلی، به این نتیجه دست یافته است که بر پایه آرای ابن عربی، دخالت های انسان کامل در عالم طبیعت محدود بوده و تا زمانی که از جانب الهی ماذون نباشد، نه اعمال تصرفی در طبیعت می نماید و نه باید از او انتظار خارق عادتی داشت. و حتی در فرض تصرف هم، از تصرفات حداقلی اش در مسیر اظهار دین بهره می جوید. از مهمترین کارکردهای معنویت خداسو و توسل را باید آرامش بر آمده از ایمانی دانست که با آن می توان بر صدمات ناشی از شرور و بدی ها غلبه نمود.

ترجمه ماشینی: تعداد شگفت انگیزی از مطالعات غربی یا ترجمه های متفکر و عارف صوفی ابن العربی (1240-1115) به نوعی به واعظ آلمانی میستر اکهارت (1227-1327) اشاره می کند. استحکام و اعتقاد به چنین ارجاعاتی متفاوت است - در حالی که برخی صرفاً اکهارت را به طور گذرا ذکر می کنند ، برخی دیگر (مانند RW Austin) از "شباهت های چشمگیر" صحبت می کنند ، در حالی که ریچارد نتتون ، در اثر خود در سال 1989 ، الله متعالی ، تا آنجا پیش می رود که ابن عربی را «مایستر اکهارت سنت اسلامی» می نامد. فصوص الحکم ["حاشیه های حکمت"]، ترجمه.رالف آستین(نیوجرسی: روزنامه پاولیست، 1980) ،ص.16.نسخه عربی مورد استفاده A.E. Affifi است (بیروت: دارالکتوب العربی ، 1946). همه شماره صفحات اصلی به صورت برجسته است. ایان ریچارد نتون ، الله متعالی: مطالعات در ساختار و نشانه شناسی فلسفه ، الهیات و کیهان شناسی اسلامی (روتلج ، 1989) ص.293