جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مطالعۀ اسلام به‌ویژه از منظر عرفانی، نمایانگر این حقیقت است که تاریخ همانند پدیده‌‌های جهان، هدفمند به‌سمت جامعۀ جهانی توحیدی در رجوع به حق تکامل می‌یابد. سیر آن از جنبۀ خلقی (اختیار انسان‌‌ها) دچار فرازونشیب و از جنبۀ حقی پیوسته رو به کمال است. در این پژوهش چگونگی این تحول از نگاه ابن‌عربی به شیوۀ توصیفی‌تحلیلی بررسی شده است. از دیدگاه او، تجلی ذات حق از وراء حجاب اسما است، خلقت با نظام آسمائی شکل گرفته و جامعه نیز تابع این نظام است. به‌دلیل تفاوت اسما در کلیت و جزئیت، مظاهرشان نیز متفاوت است. جامعه نیز در تکامل خویش به‌سوی کلی‌ترین اسما سیر می‌کند و سیردهندۀ اصلی آن از جنبۀ یلی‌الحقی، انبیا هستند. تشکیل مدینۀ فاضله از نگاه ابن‌عربی در صلاحیت انبیا و اوصیاء آن‌هاست. مهم‌ترین ادوار تاریخ با انبیاء اولوالعزم شکل می‌گیرد و هر نبی به‌دلیل تفاوت رتبه، جامعه را تا مظهریت اسم خود ارتقا می‌بخشد. پیامبر خاتم(ص) مظهر اسم جامع الله بوده است، با ختم نبوت دوران ولایت (ظهور اسرار باطنی دین) آغاز و به‌تدریج به خاتم ولایت و جامعۀ آرمانی منتهی می‌شود.

«دیگری» در فلسفه معاصر به عنوان مسئله­ای مستقل و دارای اهمیت هستی­شناختی و معرفت­شناختی مطرح گردیده است و برخی اندیشمندان قرن بیستم هر یک با رویکردی خاص بدان پرداخته­اند. این موضوع نزد ابن­عربی به عنوان مسئله­ای مستقل مطرح نبوده است؛ لکن با بررسی آرای او می­توان به دیدگاهش در این زمینه دست یافت. ایده نجات و عدم خلود نزد ابن­عربی معلول نگرش خاص او به سعادت، شقاوت، طاعت و معصیت است. شقاوت تنها متوجه فعل انسان است و حقیقت او را در بر نمی­گیرد. نهی از گمان بد و تفتیش باطن دیگران، نوع مراوده بین انسان‌ها را تحت تأثیر قرار می­دهد و نگاه شمول‌گرایانه به سعادت، تنش­های حاصل از برتری طلبی­های فردی- قومیِ ناشی از اندیشه انحصار نجات را به حداقل می­رساند.

ترجمه ماشینی: این کتاب بررسی مفهوم ولایت و تحولات آن در میان علمای شیعه از قرن هجدهم تا بیستم است. لیلا چمن خواه از طریق بررسی و تفسیر متون کلیدی به تعدادی از مسائل می پردازد. او بر تأثیر عرفان ابن عربی، با توجه به تصور ولایت، بر جانشینان و تبیین کنندگان شیعه او در قرون بعدی تمرکز می کند. او همچنین از توسعه و دگرگونی مفهوم ولایت در طول دویست سال، از مکتب باطنی شیخیه تا سیاسی شدن ولایت در نظریه ولایت فقیه بحث می کند.

ترجمه ماشینی: "آثار هنری کوربین بهترین راهنمای سنت رویایی است... کوربین، مانند شولم و جوناس، به عنوان یک محقق نابغه یاد می شود. او به طور منحصر به فردی نه تنها برای بازیابی تصوف ایرانی برای غرب، بلکه برای دفاع از عرفان ایرانی مجهز بود. سنت‌های اصلی غربی معنویت باطنی.» - بر اساس مقدمه هارولد بلوم ابن عربی (1165-1240) یکی از عرفای بزرگ تمام دوران بود. او با غنای تجربیات شخصی و قدرت سازنده عقل خود، سهم بی نظیری در تصوف شیعی داشت. در این کتاب، که مقدمه‌ای قدرتمند جدید از هارولد بلوم است، هنری کوربین ما را با تحلیلی نافذ از زندگی و عقاید ابن عربی به هسته اصلی این جنبش می‌آورد. کوربین با نوعی توپوگرافی معنوی قرن دوازدهم آغاز می‌کند. با تأکید بر تفاوت میان اشکال ظاهری و باطنی اسلام. او همچنین عرفان اسلامی را با تفکر عرفانی در غرب مرتبط می کند. باقیمانده کتاب به دو مقاله تکمیلی اختصاص دارد: «همدردی و تئوسوفی» و «تخیل خلاق و دعای خلاق». بخشی از یادداشت‌ها و ضمائم شامل ترجمه‌های اصلی بسیاری از رساله‌های صوفیانه است. پیشگفتار هارولد بلوم عرفان صوفی را با درام‌های رؤیایی شکسپیر و تراژدی‌های بزرگ، مانند طوفان و هملت، پیوند می‌دهد. او می نویسد که این آثار جهان تجربی را با عنصری متعالی در هم می آمیزند. بلوم به ما نشان می‌دهد که این کیهان شکسپیر مشابه «قلمرو خیالی» صوفیان، یعنی مکان روح یا جان‌ها، است.

این پایان نامه به بررسی مقایسه ای مفهوم و جایگاه انسان کامل در اندیشه ابن عربی (عارف مسلمان) و چوانگ تزو (از چهره های مهم و تاثیر گذار تائوئیزم) می پردازد برای نیل به این هدف به منابع دست اول این دو اندیشمند مراجعه شده است. این بررسی های نشان می دهد که هرچند این دو عارف به سنت فکری و فرهنگی متفاوتی تعلق داشته اند اما یافته ها و گفته های آن ها در مورد انسان کامل علیرغم تفاوت ها ،شباهت های بیشتری داشته است. ابن عربی می گوید انسان چهره خدا، جانشین حق در زمین و عالم به اسمای الهی معرفی شده است. وی می گوید جهان به صورت حق بوده و انسان کامل به صورت عالم و حق خلق شده است. او می گوید کاملان بعد از رسیدنشان به حق به سبب فنای ذاتشان به بقای حق باقی می مانند . چوانگ تزو می گوید از توان حیات، حیات جدیدی متولد می شود، آدمی بار دیگر دستیار آسمان می شود. او می گوید انسان کامل ازهرجهت نقش تمام نمایی از آسمان و زمین است. او می گوید انسان مقدس کسی که ضمیرش با آزادی مطلق و به دوراز شر و شور مردم عادی جولان می کند . کاملاً طبیعی که چنین انسانی با معیار مردم عادی شدیداً غیرطبیعی به نظر می رسد .وی می گوید استعداد ذاتی انسان واقعی توازن باطنی او با آسمان است.

سید احمد فردید (1289-1373) با تلفیقی که از فلسفه هرمنوتیکی هایدگر و عرفان ابن عربی به دست داده است نماینده یکی از رویکردهای معاصر در مواجهه انتقادی با غرب است.وی با اتکاء به کاوش‌های اتیمولوژیک(etymological studies) و بهره‌ گیری از آراء عرفای اسلامی به ویژه عرفان نظری محیی الدین ابن عربی،رویکرد اشراقی کربن و خوانشی خاص از فلسفه هایدگر و قرائتی خاص از متون و اصطلاحات فلسفه و کلام اسلامی و تفاسیر شعر شاعرانی چون جامی به مقولات و مفاهیمی خاص برای صورتبندی مفهومی مواجهه « ما» و « غرب » دست یافته است . برای فردید، «غرب» نه یک مفهوم جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی یا حتی فرهنگی بلکه به تبعیت از هایدگر، ماهیت غرب، متافیزیک است . متافیزیک تلقی و تفسیر خاصی از وجود فی­نفسه و نحوه رویارویی خاصی با هستی یعنی نوع خاصی از اونتولوژی است. به همین دلیل برای فردید، به تبعیت از هایدگر، غرب و به همان سان شرق، مفاهیم انتولوژیک(Ontologic) هستند. غرب و شرق عبارتند از دوگونه اونتولوژی و دوگونه فهم از وجود فی­نفسه که خودشان را در دو سنت و تاریخ گوناگون، دو فرهنگ و تمدن مختلف و در دو گونه نظام اجتماعی متفاوت آشکار می‌سازند. این نوشتار می کوشد تا به تحلیل مبانی و لوازم این مواجهه و دستاوردهای آن برای اندیشه ایران معاصر بپردازد .

عبدالرحمن جامی از جمله شاعرانی است که با آثار و اندیشه‌های ابن‌عربی آشنایی­داشته و از آن تأثیرپذیرفته‌است. از میان مجموعۀ هفت­اورنگ او، تحفة­الاحرار است که برپایۀ تفکرات ابن‌عربی خصوصاً وحدت وجود شکل گرفته‌است. جامی یکی از نخستین شاعرانِ شارحِ تفکرات ابن‌عربی درباب وحدت وجود است و از اندیشه­های او بسیار تاثیرپذیرفته‌است. یکی از این تأثیرات، جمع نقیضین است؛ یعنی وحدت و کثرت، تشبیه و تنزیه، ظهور و بطون و ... پژوهش پیش‌رو کوشیده نگاه یگانه بین ابن­عربی و جامی به مظاهر هستی و همگونی‌های اندیشۀ وحدت وجودی آن دو را با روش توصیفی تحلیلی و در چشم­اندازی تطبیقی مورد کاوش قراردهد. برآیند پژوهش نشان­می­دهد هرچند جامی در این رویکرد به‌صورت پارادوکس و متناقض­نما عمل­می‌کند؛ اما درصدد یافتن نتیجه­ای واحد و رسیدن به نقطه‌ا‌ی یگانه در ذهن خویش است. او برای رسیدن به این نتیجه تحت­تاثیر اندیشۀ ابن‌عربی است و این دو عارف با رویکردی متناقض­نما اندیشه­های خود را بیان­می‌کنند

اندیشه‌های ابن‌عربی درباره «وحدت وجود» و به‌ویژه در عبارت «سبحان من اظهر الاشیاء و هو عینها» مخالفت‌های وسیعی را برانگیخت که مشهورترین آنها در نامه علاءالدوله سمنانی به عبدالرزاق کاشانی متبلور گشت. این مخالفت‌ها به پیدایش نظریه «وحدت شهود» علاءالدوله سمنانی در مقابل وحدت وجود انجامید و توسط میر سیدعلی همدانی (شاگرد نامدار علاءالدوله) و بزرگانی مانند سیدمحمد گیسودراز و شیخ‌‌احمد سرهندی در شبه‌قاره هند رواج یافت.

نظریه وحدت وجود یکی از اندیشه‌های اساسی عارفان مسلمان است که از سده‌های نخستین شکل‌گیری تصوف و عرفان اسلامی در بیان و نوشته‌های ایشان به آن اشاره شده است. با ظهور ابن‌عربی در قرن هفتم هجری این نظریه از تحلیل‌ها و تبیین‌های دقیق و منسجم تری برخوردار شد و بن‌مایه اصلی مکتب عرفانی وی را تشکیل داد. پس از ابن‌عربی، قونوی و دیگر شارحان اندیشه‌های وی به تثبیت و تحلیل عقلانی نظریه وحدت وجود پرداختند. تا جایی که دیدگاه ابن‌عربی میان مشایخ تصوف و عرفان مقبولیت فراگیری پیدا نمود. در این میان شیخ علاءالدوله سمنانی(م736 ق) و سید محمد گیسودراز(م825 ق) و شیخ احمد سَرهِندی (م 1034 ق) از مشایخ تأثیرگذار خراسان و شبه قاره هند مقابله جدی با وحدت وجود ابن‌عربی نموده‌اند. انتقادات ایشان ناظر به: 1ـ استعمال قید اطلاق بر وجود خداوند 2ـ یکی دانستن حق و خلق 3ـ متصف شدن خداوند به صفات مذموم 4ـ حلول و اتحاد حق با خلق و 5ـ قرب، معیت، سریان و احاطه ذاتی حق نسبت به عالم می‌باشد. سمنانی و به پیروی وی، گیسودراز و سرهندی از طرفداران نظریه وحدت شهود در مقابل وحدت وجود می‌باشند. در پژوهش حاضر پس از تبیین نظریه وحدت وجود با توجه به آثار ابن‌عربی و شارحان مکتبش و نیز بیان آراء وجودشناسی و انتقادات سمنانی و گیسودراز و سرهندی، در مقام تحلیل و نقد انتقادات، این نتیجه حاصل شده که ایرادات ایشان برخاسته از 1ـ شرایط فرهنگی و اجتماعی زمانه و در نتیجه تفکیک اعتقادات دین اسلام از هندوئیسم و بودیسم بوده است. همچنین2ـ عدم وصول به عمق کلام ابن‌عربی در اطلاق مقسمی وجود و3ـ خلط میان اعتبارات وجود (قسمی و مقسمی)4ـفضای تنزیهی حاکم بر نظام وجودشناسی سه عارف فوق الذکر از مواردی است که در مقام تحلیل و بررسی مورد توجه قرار گرفته است.