جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقوله مهدویت و لزوم توجه جدی به آن در روایات اسلامی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. حوزه مهدویت، مانند دیگر حوزه‌های معنوی، شاهد نمونه‌هایی از انحراف در سطوح خُرد و کلان بوده است. بهترین راه مقابله با این کج‌روی‌ها برای معتقدان، مراجعه به اخبار و روایات پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) و استفاده از نقشه راه سلوک مهدوی برگرفته از کلام آنان است. در پژوهش حاضر با استفاده از منابع و مراجع حدیثیِ اصیل شیعی، ادعاهای مهدوی شخصی معاصر به نام «احمد بن‌اسماعیل بصری» در خصوص روزگار مهدیان دوازده‌گانه» بعد از امام قائم(عج) مقایسه و بررسی شده است. سند پنج خبر موجود در حوزه مهدیان تحلیل و بی‌اعتباری آنها روشن شده است. همچنین متون این روایات از لحاظ اشکالات مبنایی و عدم تطابق با مدعیات احمد بصری بررسی شده است. در گام بعد، تلقیات معنوی او در جایگاه امامت و ولایت مهدیان با اخبار خاصه (شیعه امامیه) سنجیده شده که سازگاری در آنها به چشم می‌آید. در نهایت، با فرضِ صحت این روایات، برداشت و معنای قابل پذیرش راجع به «روزگار مهدیان دوازده‌گانه» ارائه شده است که با توجه به مردود بودن فاصله بین رحلت امام قائم(عج) و رجعت امام حسین(ع) بر اساس روایات معتبر و مُتواتر شیعه، مهدیان شخصیت‌هایی چون مراجع تقلید معاصر در عالَم در زمینه انتقال پیام‌های الهی در عصر رجعت امام حسین(ع)بیان شدند.

مستشرقان از ابتدا بیشتر همت خود را برای تخریب چهرۀ اسلام و قرآن گذاشتند که در لابلای آن، انگیزه‌های متفاوتی از جمله انگیزۀ تبلیغی، استعماری، علمی و اقتصادی را دنبال می‌کردند. بعد از قیام مهدی سودانی ضد ارتش مصر و انگلستان، جریانی شکل گرفت که مستشرقانی از جمله دارمستتر را با عقیدۀ اسطوره‌انگاری مهدویت به حیطۀ موعودگرایی اسلامی و افرادی چون هانری کربن و فان فلوتن را به تقویت مهدویت از دیدگاه اسلامِ شیعی گرایش داد. این مقاله به نقد و بررسی این دیدگاه‌ها می‌پردازد.

از آن‌جا که غیبت خلیفه الاهی پدیده­ای خاص برای بشر است و به طور طبیعی، سرگردانی و حیرت افزایی را در پی خواهد داشت و از طرفی براساس آموزه قرآن، مبنای آفرینش و کلیدواژه خلقت، «بندگی» و «عبودیت» است؛ آن‌گاه این سئوال مطرح می‌شود که در عصر غیبتِ «ولیّ خدا» چه کسانی عهده دار زمینه سازی برای ترسیم مسیر بندگی، از طریق شناساندن بحران‌های عصر غیبت و معرفی امام عصر4 برای امت هستند و بدین‌منظور چه راهبردهایی برای شیعیان ترسیم کرده‌اند؟ روش این تحقیق توصیفی _ تحلیلی، ناظر بر مطالعات کتابخانه ای است. این نوشتار در پی مطالعات گسترده در منابع تاریخی و منابع روایی با پژوهشی نو، تحلیلی جامع به کارکردهای الاهی، فردی، اجتماعی و اعتقادی ابناء الرضا: در جهت آماده سازی شیعیان آینده برای پذیرش ولایت امام غایب و اطاعت از نایبان خاص و عام ارائه کرده است و شیعیان را از گرفتار شدن در دام‌هایی که توسط ره‌زنان و مدعیان منحرف گسترده می‌شد؛ پرهیز داده­اند.

یکی از مؤلفه‌های آسیب‌زا برای پیروان پیامبران و امامان معصوم: در ادوار مختلف، «استعجال» است که این مقوله به دلیل طولانی بودن دوران غیبت، بیش‌تر درباره­ ظهور امام زمان4 نمود پیدا می‌کند. گوناگونی آیات و روایات در موضوع عجله، تعجیل و استعجال؛ مطلوب یا نامطلوب بودن استعجال را در ابهام قرار داده است. نوشتار پیش رو با روش توصیفی ـ تحلیلی، تلاش دارد با قرار دادن استعجال در سنجه­ آیات و روایات، هنجار یا ناهنجار بودن آن را بررسی کند. از نگاه قرآن و روایات، بین استعجال و تعجیل در امر ظهور تفاوت وجود دارد. استعجال امری ناپسند و مردود است؛ زیرا منشأ آن جهالت است و آسیب­زاست. از این رو، آیات قرآن و روایات، مؤمنان را از سقوط در باتلاق استعجال برحذر­ داشته و دو راهکار «نگرشی» و «رفتاری» به ترتیب «تقریب» و «تسلیم» را برای مواجهه با آن بیان کرده­اند.

«اجماع لطفی» به عنوان راهی برای کشف قول معصوم، اولین بار توسط شیخ طوسی طرح گردید. وی با طرح آن، به­دنبال راهی برای حل اشکالی بود که در حجیت اجماع وجود داشت و آن این که اجماع علما، به خودی خود و بدون انضمام قول امام به آن، حجیت ندارد و با شناخت قول امام نیز به اقوال دیگران نیازی نیست. شیخ طوسی برای رفع این اشکال، از «قاعده لطف» کمک گرفته و معتقد است اتفاق علما بر امری، به معنای موافقت امام7 با آن‌ها است؛ زیرا در صورتی که سخن اجماع کنندگان با واقعیت مخالفت داشته باشد، به مفاد قاعده لطف، بر امام لازم است حق را به کسی بیاموزد و به تعبیر بعضی از نویسندگان، «القای خلاف» کند. اگر این سخن شیخ را بپذیریم، می‌توان ادعا کرد باب هدایت تشریعی امام زمان4 در زمان غیبت کبرا به کلی بسته نیست و همچنان (اگر چه در قالب اجماع لطفی) استمرار دارد. این تحقیق به روش کتابخانه­ای، به بحث از هدایت تشریعی در عصر غیبت در پرتو اجماع لطفی پرداخته است.

در بین موضوعات مربوط به مهدویت، خروج فردی شرور در آخر‌الزمان با عنوان «دجّال»، از جمله موضوعاتی است که مورد توجه محققان مسلمان و همچنین اسلام‌پژوهان غربی بوده ‌است. دایرة‌المعارف ایرانیکا یکی از دایرة‌المعارف‌های انگلیسی‌ زبان است که در مقاله‌ای به معرفی دجال پرداخته است. هدف مقاله پیش‌رو بررسی و نقد تصویر دجال در این دایرة‌المعارف است. این پژوهش به روش اسنادی و توصیفی- تحلیلی انجام شده ‌است. رویکرد «حامد الگار» در مقاله‌ای که عنوان شد، «پدیدار شناختی» است. این مقاله دربردارنده نکات مثبتی است، همچون استفاده از منابع سنی و شیعی، بیان و شرح دیدگاه‌های گوناگون، همچون دیدگاه عرفا و اندیشمندان متأخر درباره دجال. اما نویسنده در موضوعاتی مثل واژه‌شناسی دجال، همه احتمالات را بررسی نکرده و استدلال‌های او درباره پذیرش یا رد یک احتمال قابل نقد و مناقشه است. استفاده صرف از منابع اهل سنت، عدم توجه به برخی از موضوعات مطرح شده در احادیث، عدم بررسی اسناد احادیث، تصور بی توجهی محققان اسلامی به حل تناقض‌های موجود در موضوع دجال؛ از موضوعات قابل نقد در این مقاله است.

« إلزام الناصب في إثبات الحجة الغائب»، نوشته على بن زين‏العابدين حائرى يزدى، تحليلى روايى و حديثى درباره اثبات وجود مقدس امام زمان حضرت مهدى( عج) و نيز پاسخ به شبهات منكران وجود حضرت است. كتاب در دو جلد و شامل ده فصل( غصن) مى‏باشد. نويسنده برپايه آيات قرآن كريم و احاديث و نيز اقوال علماى شيعه و اهل سنت، عموم مسائل مربوط به مهدويت را مورد بحث و بررسى قرار داده و وجود حضرت و نيز ظهور ايشان را امرى حتمى و يقينى دانسته است. وى به اين منظور نخست آن دسته از آياتى را كه ائمه اهل بيت عليهم السلام بر وجود امام مهدى( عج)، اوصاف، حالات و چگونگى ظهورش تطبيق داده‏اند، آورده است و آن‏گاه به نقل و شرح احاديث و اخبارى پرداخته كه از طريق شيعه و اهل سنت درباره ويژگى‏هاى امام مهدى( عج) و علائم و نشانه‏هاى آخر الزمان روايت شده است. از ديدگاه نويسنده زمين هيچ‏گاه از حجت خدا خالى نمى‏شود و امامت منصبى است خدايى و مشروط به بلوغ و تكليف نيست. او همچنين بر اين باور است كه خداوند در قرآن و نيز در كتاب‏هاى آسمانى پيشين از ظهور مهدى( عج) خبر داده و به دنبال آن رسول خدا( ص) و ائمه هم آن را پيشگويى كرده و از آن خبر داده‏اند. به باور وى، بنا به دلايل نقلى فراوان، امام مهدى( ع) متولد شده و هم اكنون در حال حيات است و بر اعمال و رفتار مردم و شيعيانش نظارت دارد. وى مشاهده امام مهدى( عج) در دوره غيبت كبرى را دليل اين ادعا دانسته و آن را با نقل رواياتى از اهل سنت مورد تأييد قرار داده است. آخرين فصل كتاب به بيان علائم عصر ظهور اختصاص يافته و در آن آيات و احاديث مربوط به اين موضوع مورد بررسى قرار گرفته است.

انسانهاى سترگ، هرچند شهره عام و خاصند و احوال و افکارشان، در معرض دید و کنکاش سایرین قرار دارد اما محسود حاسدان و مورد بغض بیماردلان نیز هستند . بزرگ موعود بشریت هم از این قاعده مستثنا نیست اما زهى شادى و سرور که غبار ظلمت و فسانه از بلور حقیقت پاک شدنى است نه ماندنى . تشکیکى که در نسب «مهدى آل محمد» شده است نویسنده را بر آن داشت که آستین همت‏بالا زده و به اثبات تولد، حیات فعلى، علوى، فاطمى و حسینى بودن حضرتش بپردازد و با استناد به کتب خواص اهل سنت، راه انکار را بر عارف و عامى ببندد . مساله «مهدویت‏» قضیه‏اى شخصى و ویژه گروه یا فرقه‏اى خاص از فرقه‏هاى اسلامى نیست، بلکه عقیده‏اى است که عموم مسلمانان در آن اشتراک دارند و اکثر مسلمانان (اعم از شیعه و سنى) بر این باورند که حضرت مهدى علیه السلام مردى از «اهل بیت‏» پیامبر صلى الله علیه و آله و از «ذریه‏» آن حضرت است . چنان‏که ایمان به آن امام به عنوان «منجى بشریت‏» از جمله مسائل مقبول نزد سایر امت‏هاست‏به گونه‏اى‏که مى‏توان گفت: حضرت مهدى علیه السلام، موعود «امت‏» هاست تا زمین را از عدل و داد پر کند و در هم کوبنده نظامهاى فاسدى باشد که انسان و انسانیت را لگدمال کرده‏اند . همچنین حکومت جهانى وى شامل همه جنبه‏هاى زندگانى بشر است و از بزرگترین و درخشنده‏ترین پیروزیها و دست آوردهایى خواهد بود که انسانیت در طول تاریخ، به آن دست‏خواهد یافت . از انگیزه‏هاى پژوهش و نگارش در مورد «تبارشناسى حضرت مهدى علیه السلام‏» این است که بعضى از نویسندگان سنى مذهب همچنان در موضوع هویت و شناخت‏خانوادگى نسب آن حضرت، شبهه افکنى مى‏کنند . برخى مى‏گویند: آن حضرت از فرزندان عباس (عموى پیامبر صلى الله علیه و آله) است، برخى دیگر مدعى‏اند که وى از نسل امام حسن مجتبى علیه السلام است و نام پدرش، عبدالله بوده و هنوز به دنیا نیامده است . گروهى دیگر سکوت اختیار کردند و بالاخره، گروه چهارم از میان اهل سنت - مانند عرفا و اهل کشف (2) - با اعتقاد شیعه اثنى عشریه موافقت کرده، بر این باورند که آن حضرت، نهمین فرزند حسین بن على علیهما السلام است که به دنیا آمده و در غیبت‏به سر مى‏برد . (3) مقصد اصلى این مقال، تبیین نسب حضرت مهدى علیه السلام است و این که آن حضرت: از «آل محمد» صلى الله علیه و آله و «امت‏» اوست; بلکه از «ذوى القربى‏» و «عترت‏» و «اهل بیت‏» پیامبر صلى الله علیه و آله است; بالاتر این که از «فرزندان امام على علیه السلام و حضرت فاطمه علیها السلام‏» و از فرزندان امام حسین علیه السلام و بالاخره نهمین فرزند آن حضرت است .