جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از وجوه ارزشمند فعالیت فکری آیت‌ الله شهید صدر در زمینه پژوهشهای اقتصاد اسلامی، تلاش وی برای ارائه روشی متقن و متکی به نصوص دینی، با اتکا به روش ریشه‌دار اجتهادی برای کشف مکتب اقتصادی اسلام است. روش ایشان را می‌توان از جنبه‌های مختلف بررسی کرد، اما یکی از مهمترین جنبه‌ها، اعتبار شرعی این روش است. این مقاله، مهمترین وظیفه‌اش را بررسی جنبه اعتبار شرعی روش کشف مکتب شهید صدر می‌داند. بر این اساس، مطالب نوشتار حاضر در سه بخش ارائه می‌شود، که عبارتند از: تبیین روش شهید صدر، بررسی و تحلیل روش شهید صدر، و جمع بندی و نتایج.

نظامهای اجتماعی اقتصادی، پدیده‎های انسانی تاریخی به شمار می‎روند. لذا، ارائۀ آنها را نباید از یک دین و مکتب مشخص انتظار داشت. اما نظام‎یابی رفتار آدمی و تفسیر فرایند شکل‎گیری هر نظام اجتماعی، مستلزم تبیین درک مردم آن جامعه از مفاهیم اساسی نظیر: سعادت و شقاوت، حق و باطل، خوب و بد، و بالاخره اعتقادات عمومی آنان است. تبیین مبحث فوق و تشریح دو دیدگاه متضاد درباره نحوۀ شکل‎گیری نظامهای اقتصادی (دیدگاه جامعه‎نگر و قدرتگرا در برابر دیدگاه فردگرا و آزادی طلب)، بیان شواهدی از تاریخ صدر اسلام در دفاع از دیدگاه دوم و اشارۀ اجمالی به مقومات اصلی نظام اقتصادی اسلام در طول تمدن اسلامی، بخشهای عمده این مقاله را تشکیل می‎دهند. این تحقیق، بر این اصل متکی است که نظام اجتماعی، پدیده‎ای انسانی – تاریخی است. و لذا، ارائۀ آن را نباید از یک دین، مکتب یا شخص انتظار داشت. اما پیدایش نظامات اجتماعی بدون درک مشترک از سعادت، شقاوت، حق و باطل، خوب و بد، و بالاخره اعتقادات عمومی، ممکن نیست. به این ترتیب، بررسی آثار علی و مستقیم مکاتب بر نظام اجتماعی و تأثیرات متقابل آنها بر یکدیگر در روند تحولات تاریخی، از ضروریات تحقیقات علمی در زمینه شناسایی نظامات اجتماعی، و از آن جمله اقتصادی، است.

مفهوم اقتصاد اسلامی، پیشینه تاریخی وچشم‎انداز آینده» است. در مقام توضیح این عنوان عرض کنم، هنوز بعد از گذشت تقریباً نیم‎قرن از مطرح‎شدن مباحثی تحت عنوان اقتصاد اسلامی و با گذشت بیش از دودهه از انقلاب اسلامی و رشد تحقیقات در این زمینه، این سؤال مطرح است که ترکیبی به عنوان اقتصاد اسلامی معنا دارد یا نه؟ برخی از صاحب‎نظران وکارشناسان اقتصادی کشور هنوز این سؤال را مطرح می‎کنند و برخی دیگر نیز به طور قاطع می‎گویند علم اقتصاد مانند بقیه علوم است، مانند علم فیزیک و همانطورکه فیزیک اسلامی معنا ندارد، اقتصاد اسلامی و غیراسلامی نیز نداریم. البته طی دو روز گذشته و در همایش اقتصاد اسلامی مباحثی چون مکتب اقتصاد اسلامی، نظام اقتصاد اسلامی، سیستم اقتصاد اسلامی، مبانی اقتصاد اسلامی و علم اقتصاد اسلامی، طرح و بررسی شد ، اما ما در این میزگرد می‎خواهیم این مسأله را به بحث بگذاریم که آیا اقتصاد اسلامی معنی دارد یا نه؟ پیشینة تاریخی وچشم‎انداز آن چیست؟ من از اعضای محترم می‎خواهم دیدگاه‎های خود را در این زمینه بیان کنند و سپس نکاتی که دردیدگاه‎ها وجود دارد و مناقشه‎برانگیز و قابل گفتگو است، به بحث گزارده شود.

فرضیه این تحقیق آن است که زکات، متعلق به حاکم اسلامی است. پس از زمان حضرت رسول(ص) و امیر مؤمنان(ع)، متولی امر زکات ائمه(ع) بودند که به دلیل نداشتن حکومت، زکات می‌بایستی با اجازه آنها ادا می‌شد. در زمان غیبت، فقیه مأمون از امامیه از باب نیابت عامه، متصدی این مسند است. در فقه شیعه. دو نظریه اساسی به چشم می‌خورد: 1. وجوب ادای زکات به پیامبر(ص)، امام(ع)، نواب امام و فقهای مأمون: شیخ مفید، ابوالصلاح، شیخ طوسی در تهذیب، صاحب دعائم الاسلام، صاحب جواهر و آقای منتظری بر این نظرند. 2. جواز تولی فرد در زمان غیبت: شیخ در خلاف، محقق، علامه و شیخ انصاری از طرفداران این نظریه‌اند. در فقه اهل سنت نیز دو نظریه عمده وجود دارد: 1. وجوب پرداخت زکات اموال ظاهری به امام: حنفیه، شافعیه و ابوعبید بر این نظرند. 2. وجوب به طور مطلق(اموال ظاهری و باطنی): مالکیه، شعبی، ابورزین، فخر‌رازی، کمال‌الدین همام، قرضاوی و نیز زیدیه بر این رأیند. با استعانت از آیه تشریع زکات، سیره عملی حضرت رسول(ص) و امیر مؤمنان(ع)، دلایل مربوط به نیابت عامه فقهای جامع‌الشرایط در عصر غیبت، وجود اصناف «عاملین علیها» و «مؤلفه قلوبهم» در مصارف زکات و برخی روایات، نظریه منتخب عبارت از وجوب تولی زکات، به وسیله فقیه جامع‌الشرائط خواهد بود. در این مقاله با ارائه آیات و روایات مورد استناد در نظریات فوق‌الذکر و نیز بیان فشرده‌ای از آرای فقهای شیعه و اهل سنت، نظریه منتخب در قالب نتیجه‌گیری ارائه می‌شود.

دوره انقلاب مشروطیت ایران، نقطه عطف و عصر نوینی در فرآیند کلی اندیشه سیاسی شیعه به شمار می‌آید؛ زیرا با طرح مفاهیم و پرسشهای تازه در پهنه پذیره‌های پیشین و سنتی علمای شیعه، اندیشه و ادبیات سیاسی شیعه مرحله‌‌ای از بازشناسی، بازپروری و پاسخگویی به شرایط و دگرگونیهای نو را تجربه کرد. این بازشناسی، فراتر از تحلیلهای درون دینی، تحت تأثیر گفتمان رو به رشد تمدن و فرهنگ غربی و ورود آن به ایران قرار داشت. تحولات مشروطیت به مدت کوتاهی، با بدفرجامی روبرو شد. با به قدرت رسیدن رضاخان، فضای بسته سیاسی به وجود آمد، و در کنار آن اندیشه‌های ضد‌دینی نیز بشدت رشد کرد بدین ترتیب، شرایط جدیدی بر جریان فکری و کارکردی علمای شیعه حاکم گردید. این مقاله در پی آن است که با مروری بر کنکاشهای فکری و نیز کارکردهای سیاسی، فرهنگی علمای شیعه، اندیشه و رفتار آنان را در این دوره که منتهی به پایان حکومت رضاخان(1320) است، بررسی و پژوهش نماید.

در قرون پیشین، پول رایج سکه‌های طلا و نقره بود. در روایات و دیدگاه فقهای اسلام نیز همین گونه پولها، موضوع بحث و فتوا بوده است. امروزه پول اعتباری جایگزین سکه‌های مزبور شده، هم موضوع پول تحول یافته و هم احکام فقهی پول دستخوش تغییر گردیده است. در این مقاله، انواع پول توضیح داده شده و احکام آن، از قبیل: مالیت پول، خرید وفروش پول، زکات پول، کنز پول بحث پول گردیده و دیدگاه فقها درباره آن مطرح شده است.

در جوامع معتبر روایی اهل سنت احادیث مشهوری مبنی بر اینكه امیر المؤمنین علی (علیه السلام) صحیفه ای داشته روایت شده است. در جوامع روایی شیعه نیز این صحیفه نقل گردیده است و از مجموع این روایات دو مطلب مهم استفاده می شود ؛ 1- این صحیفه حاوی احادیثی نبوی در برخی از احكام فقهی بوده است مانند؛ آزاد كردن اسیر، كیفر مسلمانی كه كافری را به قتل رسانده است، ماجرا جویان، فتنه گران و حامیان ایشان. 2- صحیفه امام علی (علیه السلام) كتابی مختصر و طومار مانند بوده كه امیر مومنان (علیه السلام) به احتمال قوی آن را از پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) دریافت نموده و یا از آن بزرگوار به ارث برده و همواره همراه آن بزرگوار بوده است. در جوامع روایی شیعه كتاب بسیار مفصلی برای امیر مومنان گزارش شده كه حاوی تمام احكام مورد نیاز جامعه اسلامی بوده است. این كتاب اولین كتاب روایی در تاریخ حدیث محسوب می شود كه به املاء رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و خط امیر مومنان (علیه السلام) نوشته شده و از میراثهای اختصاصی اهل بیت (علیهم السلام) از پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) به حساب می آید. در برخی از منابع اهل سنت تحت عنوان؛ امالی رسول الله اشاراتی به این كتاب جامع شده است اما گزارشهای مفصل آن اختصاص به منابع روایی شیعه دارد. از این كتاب به كتاب علی (علیه السلام) و صحیفه جامعه یاد شده و روایاتی از آن در ابواب مختلف فقهی و اخلاقی توسط ائمه اطهار (علیهم السلام) نقل گردیده كه در كتب اربعه شیعه یافت می شود.

ظهور وسایل ارتباط جمعی الکترونیک دستاورد دنیای مدرن برای بشریت به شمار می‌آید. از این رو، هر یک از ادیان متناسب با دیدگاههای ایدئولوژیک خود و نیز شرایط فرهنگی و زیست محیطی پیروانشان، با این پدیده برخوردی خاص داشته اند، اما همه آنها رسانه های مدرن را امری مؤثر در ارتباطات اجتماعی می دانند و متدینان را به شناخت و بهره برداری متعهدانه از آنها تشویق می نمایند. در این نوشتار تاریخچه و برخی مشخصه های برنامه های تلویزیونی مسیحی یا کلیسای الکترونیک را مرور خواهیم کرد و سپس خلاصه ای از دستاوردهای پژوهشی نگارنده درباره ویژگیهای برنامه های اسلامی تلویزیون جمهوری اسلامی ایران ارائه می گردد تا از دیدگاه ارتباطات میان فرهنگی موضوعاتی برای مطالعه و تبادل نظر در این حوزه پیشنهاد شود.

به فاصله‌ای اندک از رحلت حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ مسلمانان راهی دو سرزمین متمدن آن روزگار یعنی ایران و روم شدند و بخشهایی عمده از آنها را به تصرف خود درآوردند .علی رغم وجود تفاوت زبانی و تفاوت شرایط زندگی عربها با ساکنان سرزمینهای تازه فتح شده وهمچنین ماموریت و رسالت عربها که خود را حاملان سخن و پیام آسمانی دین اسلام می‌دانستند که نمادها و قالبهای خاص خود را داشت ولیکن به استناد واقعیات غیرقابل انکار تاریخی ، به رغم همه مشکلات و موانع ارتباطی ، آنها موفق شدندکه ارتباط بسیار کارآمدی با مخاطبان غیر عرب خود پدیدآورند که راه انتقال فرهنگ و آموزه‌های جدید دینی را هموار کرد . پرسش اینجاست که اعراب مسلمان از کدام ابزارها ، روشها و نمادهای ارتباطی بهره جستند تا بدین کامیابی دست یافتند ؟

درقدیمی‌ترین متون فقهی و در میان فقهاء متقدم ومتاخر، همواره بحث مصلحت درحوزه تفقه و فقاهت مطرح بوده و هست. تاثیر مصلحت در استنباط و امتثال احکام شرعی و نقش محوری آن بعنوان پشتوانه احکام شرعی ازجمله مسائلی هستندکه بین فقهاء اسلام مورد عنایت و محل بحث و نزاع بوده و این خود بیانگر اهمیت جایگاه مصلحت در فقه اسلامی می‌باشد. ارزشمندی و اعتبار مصلحت در فقه امامیه با آنچه در فقه عامه در این زمینه وجود دارد متفاوت است. آنچه در این مقاله بدان می‌پردازیم مقایسه بین آراء فقهاء امامیه و اهل سنت و بیان وجوه اشتراک و افتراق نظرات آنان در مورد جایگاه و مقدار ارزشمندی مصلحت در فقه اسلامی می‌باشد.