جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تئودور آدورنو در ١٤ نوامبر ١٩٥٦، به مناسبت صدوبیستوپنجمین سالمرگ هگل، در دانشگاه آزاد برلین سخنرانی ای ایراد کرد که بنا بود به ابعاد و سویه های فکری هگل اختصاص داشته باشد. در همان ایام همین مباحث و دیگر مسائل و موضوعات را به نحوی مبسوط تر در قالب درسگفتاری رادیوی مطرح کرد. از آن جا که مباحث سخنرانی دانشگاهی و درسگفتار رادیویی عمیقا به هم ارتباط داشتند، آدورنو مضامین این دو را، به علاوه «اضافاتی مهم» در قالب تک نگاری ای با عنوان «سویه های فلسفه هگل» گرد هم آورد. تئودور آدورنو در این کتاب، برحسب قرائت خاص خودش از ایدئالیسم آلمانی به طور کلی و فلسفه هگل به طور خاص، آن هم قرائتی که به اقتضای فشردگی فضای نوشتار هیچ گاه آن قدرها بسط نمی یابد و صرفا به اشاره برگزار می شود، پاره ای از تعیین کننده ترین پروبلماتیک های فلسفه هگل و نیز دیگر فلسفه های ایدئالیسم آلمانی: کانت، فیشته و شلینگ را برجسته می کند، و البته به سرعت از روی آن ها می پرد، تا در نهایت گرهگاه های این فلسفه را به یکدیگر وصل کند و انسجام منطقی آن و در عین حال تنش درونی اش را نشان دهد. در بخشی از مقدمه ی مترجمان آمده است: ...آدورنو زمانی دربارۀ هگل نوشت: «در قلمرو فلسفه [های] بزرگ، هگل بی تردید تنها کسی است که حین مواجهه با آثار او بعضی اوقات آدمی دقیقا نمی داند و نمی تواند قاطعانه حکم کند که سخن بر سر چیست، و تضمینی وجود ندارد که چنین حکمی اصلا ممکن باشد»(Adorno, 1994: 89). بی شک این دعوی در قبال خود آدورنو نیز، همپای هگل، راست می آید. دشواری نثر آدورنو در اغلب مواقع سرگیجه آور است و بعضا خواننده را، حتی خوانندۀ جدی و پیگیری را که با مواضع وی آشناست، مستأصل می کند و به این صرافت می اندازد که شکست اش را بپذیرد و کتاب را ببندد. در اینجا نیز به سیاق دیگر کارهای آدورنو با متنی به غایت فشرده و سهمگین سروکار داریم که اهم مواضع فلسفۀ هگل را، آن هم در نسبت انتقادی اش با کل سنت ایدئالیسم آلمانی، به یک نفس ترین شیوۀ ممکن، بی آنکه در این میان به خواننده مجال نفس کشیدن بدهد، روایت می کند. این روایت اما به هیچ وجه شرح و تفسیری آموزشی برای آشنایی مقدماتی یا پیشرفته با فلسفۀ هگل نیست. با این اوصاف خواننده ای که به قصد آموختن هگل به سراغ جستار حاضر برود احتمالا دست خالی باز خواهد گشت . وی در جستار حاضر برحسب قرائت خاص خودش از ایدئالیسم آلمانی به طور کلی و فلسفۀ هگل به طور خاص، آن هم قرائتی که به اقتضای فشردگی فضای نوشتار هیچگاه آنقدرها بسط نمی یابد و صرفا به اشاره برگزار می شود، پاره ای از تعیین کننده ترین پروبلماتیک های فلسفۀ هگل – و نیز دیگر فلسفه های ایدئالیسم آلمانی: کانت، فیشته و شلینگ – را برجسته می کند، و البته به سرعت از روی آنها می پرد، تا در نهایت گره گاه های این فلسفه را به یکدیگر وصل کند و انسجام منطقی آن و در عین حال تنش درونی اش را نشان دهد. با این تفاصیل با متنی طرفیم که بی رحمانه دیریاب و خصمانه سخت فهم است. این حقیقت اما عوض آنکه در حکم توجیهی برای انصراف از مواجهه با متن باشد اتفاقا ما را به کلنجاررفتن با آن و سروکله زدن با دقایق اش ترغیب می کند؛ دست کم تجربۀ ما چنین بوده است. از همین رو مترجمان خود را در نهایت ناگزیر یافتند که پیچ وتاب ها، ابهام ها و ارجاعات متن را برحسب فهم خود و تا جایی که توان نظری شان اجازه می داد در قالب یادداشتهای مختصر و مفصل، به اقتضای هر مورد، روشن سازند. هر چه باشد با جستاری سروکار داریم که اساسی ترین نکته های آن صرفا در حد اشارات گذرا طرح شده اند و اغلب ارجاعاتش به کانت، فیشته، شلینگ و هگل، لابد به این دلیل که اشراف خواننده بر سنت ایدئالیسم آلمانی را پیش فرض گرفته است، بی مهابا به درون متن پرتاب شده اند.

روش هرمنوتیک منحصر به فرد گادامر تأثیری ماندگار بر مطالعات هگل خواهد داشت. دیالکتیک هگل گادامر (1976) مطالعه ای مختصر درباره استدلال های کلیدی فلسفی هگل است. چرا آن را بخوانید؟ درک فلسفه دانشگاهی معاصر اروپا مستلزم شروع با شاهکار هگل در سال 1807، پدیدارشناسی روح («Geistes») است که اغلب به عنوان پدیدارشناسی ذهن ترجمه می شود. و نفوذ در کار هگل بدون داشتن یک اثر «همراه» برای کمک به باز کردن بحث متراکم هگلی بسیار دشوار است. گوهر کوچک گادامر چنین اثر همراهی است. در پنج مقاله آکادمیک، گادامر مستقیما به قلب جهان هگل می رود و بر پیوندهای عمیق هگل با استادان یونان باستان، از طریق هزاره های نوافلاطونی، به درون و فراتر از انقلاب «سوبژکتیویته» دکارتی، و سرانجام بر کشف هگل تأکید می کند.

روش هرمنوتیک منحصر به فرد گادامر تأثیری ماندگار بر مطالعات هگل خواهد داشت. دیالکتیک هگل گادامر (1976) مطالعه ای مختصر درباره استدلال های کلیدی فلسفی هگل است. چرا آن را بخوانید؟ درک فلسفه دانشگاهی معاصر اروپا مستلزم شروع با شاهکار هگل در سال 1807، پدیدارشناسی روح («Geistes») است که اغلب به عنوان پدیدارشناسی ذهن ترجمه می شود. و نفوذ در کار هگل بدون داشتن یک اثر «همراه» برای کمک به باز کردن بحث متراکم هگلی بسیار دشوار است. گوهر کوچک گادامر چنین اثر همراهی است. در پنج مقاله آکادمیک، گادامر مستقیما به قلب جهان هگل می رود و بر پیوندهای عمیق هگل با استادان یونان باستان، از طریق هزاره های نوافلاطونی، به درون و فراتر از انقلاب «سوبژکتیویته» دکارتی، و سرانجام بر کشف هگل تأکید می کند.

گئورک ویلهلم فریدریش هگل در درس گفتارهای زیباشناسی خود، زیبایی هنری را از زیبایی طبیعی برتر می‌داند. او اعتقاد دارد که زیبایی هنری "آفریده‌ای روحی" است. در نسخه‌های مختلف درس گفتارهای زیباشناسی، هگل این نکته را مورد بررسی قرار می‌دهد و تأکید می‌کند که هنر نباید به تقلید طبیعت محدود شود. به عبارت دیگر، او معتقد است که هنر باید معنوی و روحی باشد و محتوای آن باید از جنبه‌های روحانی و انسانی برخوردار باشد. این نگرش به تأکید بر این نکته اشاره دارد که برتری زیبایی هنری نسبت به زیبایی طبیعی به مراتب از شیوه آفرینش آن نشأت می‌گیرد. به عبارت دیگر، هگل با تصریح این موضوع می‌فرماید که اثر هنری باید نتاج تفکر و اقدامات انسانی باشد و محتوای آن نه چیزی جز روح نیازمند دارد. از سوی دیگر، پژوهش‌ها و دست‌نوشته‌های دانشجویان نشان می‌دهد که هگل از آغاز به بررسی زیباشناسی به عنوان پدیده‌ای تاریخی و چند بعدی پرداخته و تصوری دارد. این تصویرها و تفسیرها نشان از اهمیت آگاهی او از زمینه‌های مختلف موضوع دارند. به عنوان مثال، او برخوردار از تفکری منطقی و دارای سیره متنوعی از فرهنگ‌های مختلف بود. در واقع، انتقادها به هگل که او را به عنوان یک فیلسوف کلاسیک باورگرا معرفی می‌کنند، می‌توانند به خاطر نظریات و اندیشه‌های او برخوردار از اشتباهات اجتناب‌ناپذیر فلسفی باشند. هنر، اسطوره و جامعه در زیبایی‌شناسی هگل به رونوشت‌های دانشجویی سخنرانی‌های هگل درباره زیبایی‌شناسی بازمی‌گردد که هنوز به انگلیسی ترجمه نشده و در برخی موارد منتشر نشده‌اند. دیوید جیمز این ایده را توسعه می دهد که این رونوشت ها نشان می دهد که هگل در درجه اول به درک هنر به عنوان یک پدیده تاریخی و به طور خاص تر، از نظر نقش آن در زندگی اخلاقی مردمان مختلف علاقه مند بود. این امر مستلزم ربط دادن زیبایی‌شناسی هگل به فلسفه‌های حق و تاریخ او است، نه با منطق یا متافیزیک او. بنابراین، این کتاب ارزیابی مجدد کاملی از زیبایی‌شناسی هگل و رابطه آن با نظریه روح عینی او ارائه می‌کند، و راه‌هایی را که دیدگاه‌های هگل در مورد این موضوع در تأملات او درباره تاریخ و اشکال مختلف زندگی اخلاقی تثبیت می‌شود، آشکار می‌کند.

تاریخ فلسفه آلمان در قرن نوزدهم معمولا بر نیمه اول آن متمرکز است - زمانی که هگل، ایده آلیسم و رمانتیسیسم غالب بودند. در مقابل، نیمه ی باقی مانده ی قرن، پس از مرگ هگل، نسبتا نادیده گرفته شده است، زیرا به عنوان دوره ای از رکود و افول دیده می شود. اما فردریک بایزر استدلال می کند که نیمه ی دوم قرن در واقع یکی از انقلابی ترین دوره های فلسفه مدرن بود، زیرا ماهیت خود فلسفه قابل استفاده بود و فقدان قطعیت منجر به خلاقیت و شروع دوره جدیدی شد. در این تاریخ مختصر و مبتکرانه فلسفه آلمان از 1840 تا 1900، بیزر بر موضوعات یا متفکران فردی تمرکز نمی کند، بلکه بر پنج بحث بزرگ آن دوره تمرکز می کند: بحران هویت فلسفه، مناقشه ی ماتریالیسم، روش ها و محدودیت های تاریخ، مناقشه یبدبینی. و.مناقشه ی نخواهم دانست. شوپنهاور و ویلهلم دیلتای نقش مهمی در این مناقشات ایفا می کنند، اما بسیاری از چهره های نادیده گرفته شده از جمله لودویگ بوشنر، یوگن دورینگ، ادوارد فون هارتمان، ژولیوس فراونشتات، هرمان لوتزه، آدولف ترندلنبورگ، و دو زن به نام های آگنس تاوبرت و اولگا پوبرت، نقش مهمی در این نوشته ها و نظریات دارند. کسانی که در تاریخ های فلسفه کاملا فراموش شده هستند. نتیجه ی همه ی این ها یک گزارش جدید گسترده، بدیع و شگفت‌انگیز از فلسفه آلمان در دوره حساس بین هگل و قرن بیستم است.

"هگل یا اسپینوزا" یک کتاب کلاسیک مدرن به قلم "پی یر ماشری" است که ابتدا به زبان فرانسه منتشر شد و سپس ترجمه های متعددی از آن به زبان های مختلف صورت گرفت. این کتاب با نفوذ گسترده ی خود در مطالعات فلسفی، مستقیما بر آثار فلاسفه و جامعه شناسانی نظیر آلن بدیو، آنتونیو نگری و ژیل دلوز تاثیرگذار بوده است. "هگل یا اسپینوزا" یک بررسی عمیق و دقیق در باب سوء خوانش آثار اسپینوزا به وسیله ی هگل است. "پی یر ماشری" ضرورت این خواندن اشتباه را به عنوان هسته ی این اندیشه که هگل آثار اسپینوزا را غیر قابل هضم می نامید، توضیح می دهد؛ این امر سبب می شود که سیستم اسپینوزایی با چنان روشی پیش برود که برای هگل قابل درک نباشد. از این طریق، "پی یر ماشری" نشان می دهد که چطور چشم اندازهای محدود و مشروط هگل، بیش از اینکه درباره ی موضوعات مورد تجزیه و تحلیل او چیزی را آشکار کند، درباره ی خود او اینکار را خواهد کرد. بر خلاف هگل که ویژگی ثابت و بی حرکت بودن را به آثار اسپینوزا نسبت می داد، "پی یر ماشری" در کتاب "هگل یا اسپینوزا" یک جایگزین جالب توجه را ارائه می کند که پیشرفت های تاریخی دانش فلسفه را دگرگون خواهد کرد. او در اسپینوزا، فلسفه ی ماندگاری را می یابد که تابع ضمانت یک حقیقت وابسته به قبل نیست. در کتاب برجسته و خواندنی "هگل یا اسپینوزا" به قلم "پی یر ماشری"، مواجهه ای بین این دو فیلسوف بزرگ صورت خواهد گرفت که درکی جدید و حقیقتی معمول را از فاصله ای که آن ها را از هم جدا می کند، پدیدار خواهد کرد.

کتاب ایدئالیسم هگل (خشنودی های خودآگاهی) مهم ترین کتابی است که در ده سال گذشته درباره هگل منتشر شده است. نویسنده تفسیر کاملا جدیدی از ایده آلیسم هگل ارائه می دهد که بر تصاحب و توسعه پروژه نظری کانت توسط هگل متمرکز است. هگل نه به عنوان یک متافیزیک پیشاانتقادی و نه به عنوان یک نظریه پرداز اجتماعی، بلکه به عنوان یک فیلسوف انتقادی معرفی می شود که اختلافاتش با کانت، به ویژه در موضوع شهود، استدلال های ایده آلیستی علیه تجربه گرایی، رئالیسم و طبیعت گرایی را غنی می کند. در مواجهه با نادیده گرفتن ایده آلیسم مطلق به عنوان نامفهوم یا غیرقابل قبول، پیپین گزارشی اصلی از مبنای فلسفی ادعاهای هگل درباره ماهیت تاریخی و اجتماعی خودآگاهی و خود معرفت را توضیح می دهد و از آن دفاع می کند.