جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مساله‌ی تفسیر متون دینی از دیرباز در میراث اسلامی مطرح بوده است. روشنفکرانی دینی چون محمد مجتهد شبستری از پیشگامانی است که در اثر آشنایی با دیدگاه اروپاییان درباره‌ی هرمنوتیک کوشیده این روش را بومی کند و آن را در فهم متون اسلامی به کار ببندد.وی همچون غالب روشنفکران دینی تلاش دارد در تعارض دین و تجدد با پیش‌فرض اصالت و برتری تجدد و اندیشه‌ی حاکم مدرن غرب، گزاره‌های دینی را به نفع آن بازتعریف و بازخوانی کند. هدف این جستار به روش توصیفی - تحلیلی مبتنی بر شیوه اسنادی آن است که مسائلی که شبستری از عالمان هرمنوتیک متأثر شده است را تبیین کند. تحقیق این پرسش را پی می‌گیرد که شبستری در طرح اندیشه‌های هرمنوتیکی از چه کسانی و در چه مسائلی بهره جسته است؟ بازکاوی اندیشه‌ی شبستری مخاطب را به این مهم رهنمون می‌دارد که ایشان از اروپاییانی چون گادامر، شلایرماخر، پل‌تلیش، رودلف‌بولتمان و رودلف اوتو در مسأله‌ی تفسیر متون دینی و مباحث مربوط تأثیر بسیاری پذیرفته است. نوشتار پیشرو می-کوشد این تأثیرپذیری جدی را تبیین و عرضه کند. نتیجه‌ی پژوهش گویای آن است که ایشان از گادامر در مسأله‌ی منشأ زبان، از ماخر در محور تجربه‌ی دینی، از تیلیش در بحث ایمان، از بولتمان در موضوع اسطوره‌زدایی و در امر گوهر و صدف دین از اتو بهره جسته است.

ذهنی‌گرایی در تفسیر، رویکردی است که دخالت عنصر سوبژکتیو یا دنیای ذهنی مفسر در شکل­گیری معنا را اصیل می‌داند. این رویکرد، بر آن است که هر متنی مستقل از خوانندۀ‌ آن، معنایی دارد. دیدگاه‌های برخی روشنفکران درباره تفسیر، متأثر از رویکرد ذهنی‌گرایی است.این دسته دیدگاها، با تقریرها و تبیین‌های مختلف و با چاشنی معرفت دینی، در آثار و اندیشه‌های روشنفکران اسلامی مانند مجتهد شبستری و سروش انعکاس یافته ‌است. این نوشتار، با روش تحلیلی و با استناد به سخنان این دسته از روشنفکران، به این نتیجه رسیده کهرویکرد ذهنی‌گرایانه این روشنفکران در تفسیر متون دینی، به نسبی‏گرایی در معرفت دینی انجامیده است.نسبی‏گرایی،به صورت‌های مختلف،مانند تکثرگرایی و تعدد‌پذیری قرائت‌های دینی و تحول‌پذیری معرفت دینی و عصری‌انگاری آن ظهور یافته است.از پیامدهای نسبی‌گرایی در معرفت دینی،اعتباربخشی تفسیر به رأی، نادیده‌گرفتن وجود معنای واقعی و قداست‌زدایی از متون دینی به ویژه قرآن کریم است.بی‌گمان،با پذیرش نسبی‌انگاری و تکثر قرائت‌ها از متون دینی، دیگر نمی‌توان از فهم و تفسیر صحیح و معتبر در آن متون سخن گفت.

امروزه بشریت با پرسش‌های عمیقی در حوزه معناداری زندگی، جایگاه دین در زیستِ مدرن و همین‌طور حقانیت ادیان در رهنمون کردن انسان به‌سوی رستگاری و نجات روبه‌رو است. پاسخ ندادن به این پرسش‌ها کمکی به بشر امروز نمی‌کند و چه‌بسا بر مشکلات وی خواهد افزود. هر انسان در عمیق‌ترین ابعاد وجودی خویش برای راهی که او را به‌سوی نجات حقیقی رهنمون سازد، احساس نیازی بی‌انتها می‌کند. هرکدام از ادیان تنها برای خود در رهنمون کردن بشر به‌سوی نجات جایگاهی والا و دست‌نیافتنی درنظر می‌گیرند و برای دین دیگری جایی درنظر نمی‌گیرد؛ همین مسئله عامل سردرگمی انسان امروز شده است. در چنین جهانی، رسیدن به فهمی پذیرفتنی در مورد دین و جایگاه آن در هدایت ابناء بشر به‌سوی رستگاری بیش‌ازپیش احساس می‌شود. در این پژوهش تلاش شده است تا با بهره بردن از اندیشه مجتهد شبستری پاسخی منقح داده شود. در این مطالعه با استفاده از روش کتابخانه‌ای، همه آثار مکتوب و غیر مکتوب این اندیشمند مطالعه شد و تلاش شد با جست‌وجو و بررسی در جملات و تشریحات او، سؤالات این پژوهش پاسخ داده شود. در این پژوهش، درک روشنی از فهم دین در دستگاه فکری مجتهد شبستری به دست آمد و این نکته دریافت شد که فهم سنتی از دین نیازمند نقد جدی است تا مبانی فهم متون دینی براساس شرایط زیست امروز بشر بازنگری شود. با توجه به نوع نگرش مجتهد شبستری به جایگاه دین در زیست امروز بشر و همین‌طور فهم دین ازنظرگاه تجربه دینی می‌توان به این نتیجه رسید که راه رستگاری تنها مختص یک دین نیست. ایشان براساس نقش چشمگیر آزادی، راه نجات بشر را احیای تجربه دینی و احیای ایمان می‌داند که منحصر به دین و مذهب خاصی نیست؛ و اگر هرکس بتواند آن تجربه دینی و ایمانی را در دین خود احیا کند، به زیستی معنادار و منتهی به نجات خواهد رسید.

مباحث هرمنوتیک در عصر حاضر از مهم‌ترین و ضروری‌ترین مباحث در حوزة دین‌پژوهی به شمار می‌رود. کتاب حاضر که به نقد دیدگاه‌های هرمنوتیکی «محمّد مجتهد شبستری» اختصاص یافته، در دو بخش سامان‌دهی شده که بخش نخست به تبیین و نقد آرای شبستری دربارة ماهیت و مبادی فهم و تفسیر اشاره دارد. نگارنده در این بخش از مطالب مندرج در کتاب «هرمنوتیک» شبستری استفاده کرده است. بررسی و نقد مبانی نسبی‌گرایی در فهم دین، مبحث مورد مطالعه در بخش دوم کتاب است. نقدهای صورت‌گرفته در این اثر بر پایة اصول و قواعد منطقی، فلسفی و زبان‌شناختی بوده و هدف نهایی نویسنده، روشنگری اذهان و دفاع از تفکّر اصیل اسلامی عنوان شده است.

. نوشتار حاضر که حاصل کار جمعی از دین پژوهان است ضمن نقد مبانی هرمنوتیکی – روش شناختی شبستری و غیر فنی دانستن آرای او، آرای دین شناختی وی را بررسی کرده است، و فهم او از دین را با کژتابی‌ها خلط‌ها و مغالطه‌های فراوانی مواجه می‌داند. ناواقع گرایی، نسبیت، تقابل اندیشه وی با اسلوب و لسان قرآن و پیامبر (ص) خلط بین معنای پدیدارشناختی و نشانه شناختی «آیه» در قرآن، میان استعاره بودن زبان قرآن و تفسیری بودن متن قرآن، بین پیش فرض‌های فهم و پیش فرض‌های تحقق، و عدم تفکیک بین پیش فرض‌های خارج متن و پیش فرض‌های معنایی از مهمترین این اشکالات است.

هدف تحقیق: تبیین مبانی تمثیل " گوهر و صدف دین " نزد علامه سید حیدر آملی و محمد مجتهد شبستری است. پرسش های تحقیق: تمثیل گوهر و صدف دین در عبارت هریک از افراد مذکور به چه معنا و مفهومی است‭ ؟‬طرح این مسئله برای پاسخ به چه مسائلی بوده است‭ ؟‬ضمن بررسی این تمثیل به لحاظ تاریخی چه لزومی در طرح آن بوده است‭ ؟‬یافته های تحقیق: گوه رو صدف دین در عبارت شریعت طریقت حقیقت نزد سید حیدر آملی جلوه‌گر است. اگرچه باطن دین نسبت به ظاهر آن از اهمیت ویژه‌ه‌ای برخوردار است ولی احکام شریعت نیز به دلیل منشا صدور آنها و نیز عمق و معناداری آن امری صوری و بی محتوا نیست که بتوان نسبت به آن بی تفاوت بود بنابرانی اگرچه احکام فرعی تر نسبت به شرایط زمان و مکان و افراد قابلیت تغییر دارند ولی این احکام فرعی تر نسبت به شرایط زمان و مکان و افراد قابلیت تغییر دارند ولی این احکام در کلیت امری ثابت و لایتغیر است

مسأله وحی یکی از مباحث بنیادی در دین اسلام است که با دو نگرش زمینی و آسمانی مواجه می‌باشد. نگرش آسمانی، وحی را پیامی از جانب خدا برای بشر و پیامبر اسلام را واسطه‌‍‌ی ابلاغ آن می‌داند. اما نگرش زمینی که محصول دوره مدرنیته است، دارای جنبه‌ها و ابعاد مختلفی است. برخی از نواندیشان معاصر مانند مجتهد شبستری براین باورند که وحی از ضمیر ناخودآگاه پیامبر سرچشمه گرفته و در قالب الفاظ در قرآن آمده است. شبستری معتقد است اگر وحی کلام خدا باشد برای مخاطبان قابل فهم نیست. او برای اثبات این ادعا به دیدگاه‌های زبان شناسان و علمای علم اصول و تطبیق آن با قرآن استناد کرده و نتیجه می‌گیرد قرآن کلام پیامبر است. شبستری عنصر اصلی فهم را پیش‌فهم دانسته و آن را متأثر از زمان و مکان و علایق شخص می‌داند. با این دیدگاه اصولا فهم امری تاریخی است. در نتیجه فارغ از این بحث که قرآن کلام پیامبر باشد یا کلام خدا، فهم واقعی قرآن را غیرممکن می‌داند. هدف مقاله حاضر بررسی و نقد دلایل تطبیقی شبستری در رابطه با عدم امکان فهم وحی رسالی می‌باشد که وی در این زمینه به نظرات برخی فلاسفه زبانشناس و اصول فقه استناد نموده است. ایرادهای موجود در استدلال‌های وی در زمینه‌ی مورد بحث با شیوه‌ای جدید شفاف‌سازی و تبیین گردیده است. در نوشتار حاضر تعریف فلسفی زبان، امکان فهم وحی رسالی و دلالت تصدیقیه از نظر شبستری با روش تحلیلی-انتقادی مورد بررسی قرار گرفت و با معیار‌های عقلی و نقلی اثبات گردید که وی برداشت نادرستی از تعاریف زبان‌شناسان و مسأله‌ی مفاهمه و دلالت تصدیقیه ارائه داده است و با پیش‌فرض‌ها و شیوه‌ی استدلال غیرمنطقی به نتایجی باطل دست‌یافته است. بنابراین مواردی‌که شبستری به آن‌ها استناد کرده است، دلالتی بر عدم امکان فهم وحی از جانب خداوند را ندارند.

ترجمه ماشینی: این کتاب با تکیه بر آثار هگل، چارچوبی برای درک مدرنیته در جهان اسلام پیشنهاد می‌کند و گفتمان متفکران برجسته مسلمان و رهبران سیاسی را تحلیل می‌کند. کتاب فصل به فصل به تحلیل متنی دقیق آثار محمد اقبال، ابوالعلاء مودودی، سید قطب، فاطمه مرنیسی، مهدی حائری یزدی، محمد مجتهد شبستری، محمد خاتمی، سید حسین نصر و محمد ارکون می پردازد و در مورد معاصر نتیجه گیری می کند. اندیشه اسلامی با اشاره به برخی از شاخص ترین نشانه های مدرنیته.