جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واقع‌نمایی به معنای نشان‌دادن وجود عینی اشیا در خارج از ادراک ماست. این نظریه در خصوص گزاره‌های دینی و قرآنی، از مسائل چالش‌برانگیز در دهه‌های اخیر بوده است؛ درحالی‌که واقع‌نمایی گزاره‌های معاد به جهت عدم تحقق بالفعل، مورد تردید و انکار برخی متفکران قرار گرفته است. فیلسوفان مسلمان قضایای مربوط به معاد را در عین واقع‌نمایی، از سنخ حقایق صادق می‌دانند؛ البته توانایی تحقق تجربی ندارد؛ بلکه به تناسب قضایای فلسفی، قابل تحلیل عقلی و ارجاع به علم حضوری است. اما تجربه‌گرایان در اثبات‌پذیری و واقع‌نمایی گزاره‌های دینی مناقشه کرده‌اند و مجتهد شبستری با وجود اعتقاد به خدا، منکر واقع‌نمایی گزاره‌های مربوط به معاد در قرآن است؛ بنابراین پرسش اصلی این است که دیدگاه مجتهد شبستری در انکار واقع‌نمایی چیست و چگونه تحلیل می‌شود؟ این پژوهش ضمن نقد دیدگاه مجتهد شبستری با روش توصیفی‌-‌تحلیلی به بررسی و اثبات واقع‌نمایی گزاره‌های معاد در قرآن می‌پردازد. نتایج حاکی از این پژوهش این است که گزاره‌های معاد در قرآن با توجه به اینکه از نوع گزاره‌های تجربی نیست و از متکلم حکیم صادر شده است، باید با معیار متناسب خود سنجیده شود؛ همچنین گزاره‌های موجود در قرآن با صراحت، واقع‌نمایی آیات مربوط به معاد را به اثبات می‌رساند.

ترجمه ماشینی: این کتاب با تکیه بر آثار هگل، چارچوبی برای درک مدرنیته در جهان اسلام پیشنهاد می‌کند و گفتمان متفکران برجسته مسلمان و رهبران سیاسی را تحلیل می‌کند. کتاب فصل به فصل به تحلیل متنی دقیق آثار محمد اقبال، ابوالعلاء مودودی، سید قطب، فاطمه مرنیسی، مهدی حائری یزدی، محمد مجتهد شبستری، محمد خاتمی، سید حسین نصر و محمد ارکون می پردازد و در مورد معاصر نتیجه گیری می کند. اندیشه اسلامی با اشاره به برخی از شاخص ترین نشانه های مدرنیته.

در اسلام، وحی سنگ زیربنا و منبعِ همۀ آموزه‌ها و معارف دینی است. از دید بیشتر مسلمانان لفظ و معنای قرآن از سوی خداوند است، اما معدودی از نواندیشان معاصر مانند محمد مجتهد شبستری براین باورند که وحی از ضمیر ناخودآگاه پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله سرچشمه گرفته و در قرآن آمده است. وی با ارائۀ تعاریف جدیدی از وحی، قول و کلام الهی معتقد است، قرآن در لفظ و معنا از پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله است. با توجه به اینکه اساس آموزه‌های دینی و منبع همۀ معارف اسلامی وحی است؛ حجت دانستن معارف قرآن وابسته به نحوۀ نگرش پیرامون وحی است. شبستری قرآن را محصول وحی می‌داند، نه خود وحی. در پژوهش حاضر با روش تحلیلی-انتقادی ،دیدگاه‌ها و ادلۀ وی بررسی و با معیار عقلی و نقلی مورد نقد قرار گرفته است. نتیجۀ حاصل از این نوشتار اینکه ادلۀ شبستری، توان اثبات ادعاهایش را ندارد و لفظ و معنای قرآن از جانب خداوند است.

فهم و تفسیر هرمنوتیکی متن، حاصل گفت­وگو و برهم­کنش دوسویۀ مفسّر و متن است. در فرایند گفت­گو، افق معنایی متن که متأثر ازمؤلف آن است با افق­های متفاوت مفسّران درهم­آمیخته و به پرسش­های برآمده از موقعیت­های هرمنوتیکی گوناگون پاسخ می­دهد. از آن‌جا که مفسران با مطرح ساختن پرسش­های متفاوت در پی دست­یابی به فهم متن هستند می­توان شاهد تنوّع در فهم آن‌ها بود. فهم و تفسیر هرمنوتیکی مبتنی بر ارکان چهارگانه مؤلّف، متن، مفسّر و زمینه می­باشد. تمایز رویکردهای هرمنوتیکی بستگی به میزان نقش هر یک از ارکان چهارگانه در فرایند فهم دارد. شناخت و مقایسۀ مبانی نظریه­های هرمنوتیکی از آن­رو اهمیت دارد که بستر­ساز نقد و نظر ناقدان است. این مقاله با روش توصیفی– تحلیلی و با هدف بررسی، تحلیل تطبیقی و مقایسۀ مبانی آرای اندیشمند معاصر اسلامی «محمّد مجتهد شبستری» با هرمنوتیست معاصر غربی «اریک دونالد هرش» در صدد دست­یابی به پاسخ این پرسش اصلی است: مطالعه تطبیقی مقایسۀ مبانی فهم هرمنوتیکی در آرای مجتهد شبستری و هرش به چه نتیجه­ای می‏انجامد؟ حاصل بررسی تطبیقی مقایسه در محورهای چهارگانه یاد شده نشان از فزونی قرابت مبانی آراء بر اختلاف مبانی آرای آن‌ها است. اهمّ اشتراک مبانی آرای آن‌ها در پذیرش قصدیّت مؤلّف در تولید متن، تعیّن بخشیِ معنا از جانب مؤلّف، استنطاق مفسّر از متن، تأثیر پیش دانسته‌ها­، علاقه‌ و انتظارات مفسّر در فهم متن و پذیرش دور هرمنوتیکی در فهم متن است. اهمّ اختلاف مبانی آرای آن‌ها در این است که شبستری قائل به تکثّر معنا و هرش قائل به ثبات معنا است. شبستری دور هرمنوتیکی را بین پیش فهم و افق معنایی مؤلّف در متن برقرار می­کند، ولی هرش بین ژانر متن با اجزاء متن و پیش­دانسته­های مفسّر. شبستری با پذیرش تاریخ­مندی متن قائل به معنای مرتبط با حالِ متن است و ولی هرش تاریخ­مندی در تفسیر(معناداری متن) را می­پذیرد نه تاریخ­مندی در فهم(معنای متن).

شناخت ماهیت، محتوا و زبان قرآن از مباحث کلیدی در الهیات است. دیدگاه سنتی در خصوص وحی آن را کلام خدا می‌شمارد، اما نواندیشان دینی سعی در به چالش کشیدن این تلقی سنتی دارند. در این میان محمد مجتهد شبستری بر آن است که براساس مباحث هرمنوتیکی و زبان‌شناختی نوین، قرآن به‌عنوان سخن خدا برای انسان قابل فهم نیست، چراکه شروط نه‌گانۀ تحقق فهم را نمی‌تواند طی کند و نمی‌توان خط سیر منطقی و مشخصی برای فهمیدن قرآن به‌عنوان کلام خدا ترسیم کرد. در این نوشتار با ذکر نمونه‌ای فرضی و همچنین با تحلیل‌های زبان‌شناختی نشان خواهیم داد که تمام شروط نه‌گانۀ فهم دربارۀ سخن خدا یا هر موجود غیرانسانی هم از نظر سمانتیکی و هم هرمنوتیکی اجراشدنی است و همچنین می‌توان خط سیر بین‌الاذهانی مشخصی برای فهم قرآن به‌عنوان سخن خدا ارائه داد. همچنین معیاری که جناب شبستری برای فهم‌پذیری ارائه می‌دهد، عقلانی و عملیاتی نیست.

یاسر میردامادی در این مقاله ابتدا روایتی از ایدهٔ اصلی کتاب «درس‌گفتارهای فلسفهٔ زبان» محمد مجتهد شبستری به دست داده و در انتها نکته‌هایی را در سنجش آن مطرح کرده است.

ترجمه ماشینی: این کتاب به مفهوم پسااسلامیسم از منظری عمدتاً فلسفی می پردازد و با استفاده از لیبرالیسم سیاسی که توسط جان رالز به عنوان ابزار اصلی تفسیری شرح داده شده است. وجه تمایز این کتاب از بسیاری از پژوهش های ایران شناسی این است که در درجه اول به پروژه های روشنفکران ایرانی از منظری هنجاری می پردازد، زیرا این مفهوم توسط فیلسوفان تحلیلی درک می شود. این جلد شامل تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف استدلال‌های زیربنای ایده‌های هر متفکر است، به جای جستجوی ریشه‌های تاریخی و جامعه‌شناختی، تبارشناسی و غیره آنها. اگرچه استدلال‌های ارائه‌شده از منابع مختلف اسلامی، به‌ویژه شیعیان استفاده می‌کنند. بنابراین، در حالی که شبستری و سروش اساساً از منظر کلامی یا کلامی نوگرایانه استدلال می‌کنند، استدلال‌های م.ح.طباطبایی و مهدی حائری یزدی عمدتاً مبتنی بر فلسفه سنتی اسلامی و تفسیر قرآن است. در حالی که کدیور، النعیم و فنایی به معنای دقیق کلمه پساسلام گرا هستند، ملکیان با ارائه نظریه ای برای معنویت که دین را در محدوده اندیشه روشنگری محدود می کند، فراتر از پساسلامیسم معمولی است. در سراسر کتاب، توجه ویژه ای به خوانش های فرارا و مارس از لیبرالیسم سیاسی شده است. اگرچه فصل‌های کتاب یک کل را تشکیل می‌دهند، اما اگر خواننده فقط در مورد روشنفکران خاصی که نظریه‌های سیاسی آنها مورد بحث قرار می‌گیرد کنجکاو باشد، می‌توان آن‌ها را به‌طور مستقل خواند.