جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پرسش اصلی این پژوهش عبارت است از: «تقریر ابن‌سینا و علامه طباطبایی از برهان صدیقین چیست و چه اشتراک‌ها و تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند؟» هدف از بررسی این مسئله، آگاهی عمیق‌تر نسبت به جایگاه و ارزش یکی از مهم‌ترین براهین اثبات خدا در فلسفه اسلامی است. در این نوشتار، با استفاده از روش تحلیلی - عقلی، ابتدا تلاش شده با بررسی آثار ابن‌سینا، گزارشی از تقریر او از برهان صدیقین ارائه گردد. سپس تقریر علامه طباطبایی از این برهان ارائه شده است. با مقایسه میان این دو تقریر، وجوه اشتراک و اختلاف آنها مطرح گردیده و در پایان، یافته‌های پژوهش در قالب نتیجه‌گیری ارائه شده است. بر اساس نتایج به دست آمده از این پژوهش، سه وجه اشتراک میان دو تقریر فوق وجود دارد: لمی بودن هر دو تقریر، بی‌نیازی هر دو تقریر از ابطال دور و تسلسل، و اثبات صفات واجب الوجود علاوه بر اثبات وجود او. از سوی دیگر، چهار وجه اختلاف میان دو تقریر مذکور وجود دارد: در تقریر ابن‌سینا، از اصل وجود استفاده شده است، درحالی‌که در تقریر علامه طباطبایی از اصل واقعیت؛ تقریر ابن‌سینا تنها قادر به اثبات ضرورت ذاتی واجب الوجود است، ولی تقریر علامه طباطبایی، ضرورت ازلی واجب الوجود بالذات را نیز اثبات می‌کند؛ ابن‌سینا در تقریر خود از مقدمات متعددی استفاده کرده است، ولی علامه طباطبایی در تقریر خود با استفاده از کم‌ترین مقدمات، مطلوب را اثبات کرده است.

سبک زندگی (life style) از مفاهیم کلیدی مهمی است که امروزه ذهن متفکران، به ویژه در دو عرصه روان‌شناسی و جامعه‌شناسی را به خود مصروف داشته است. این پدیده در مجامع علمی جهان و ایران از اهمیت روزافزونی برخوردار است. از سوی دیگر سبک زندگی عرفانی در طول تاریخ در عین جاذبه‌دار بودن برای مردم جهان، متهم به جامعه گریزی بلکه زندگی ستیزی شده است. در این پژوهش پس از ایضاحِ مفهومیِ «عرفان» و «سبک زندگی» بر پایه‌ی نگرش‌های عرفانی علامه طباطبایی در تفسیر کریمه های قرآنی، و نیز آرای روان‌شناسی معاصر، به تحلیل رویکردهای مختلف عارفان به زندگی پرداختیم و به این نتیجه رسیدیم که سبک زندگی در اندیشه‌ی روان شناسان متاخر به ویژه آلفرد آدلر (م1870م)، صرف رفتارهای بیرونی آدمی نیست بلکه سبک زندگی نظام واره ای از نگرش و کنش است طوری که هیچ چیز خارج یا جدای از سبک زندگی نیست. و این نگرش جامع به سبک زندگی، قرابت بیشتری با نگرش های عرفانی دارد. عارفان نیز در مواجه با مساله های سبک زندگی، کنش را متاثر از نگرش معنوی دانسته و در مواجهه با پدیده های زندگی از الگویِ «پذیرش و توسعه» تبعیت می کند: او نیازهای زیست این جهانی را می پذیرند ولی معتقد است از آنجا که انسان بزرگتر از این زندگی است پس به زندگی برازنده‎ی او باید تن داد و آن «زندگی توحیدی» است. این رویکرد به زندگی میتواند برای انسان معاصر دلپذیر و خردپذیر باشد.

وحدت و همبستگی یکی از مواردی است که تداوم و پایداری نظام و ملت ها به آن بستگی دارد و به همین دلیل تمام ملت ها برای وحدت و همبستگی اهمیت خاصی قائل شده اند و برای حفظ این امر خطیر برخی امور را در فرهنگ خود مقدس و مهم شمرده و آنها را محور همبستگی خود قرار داده اند. نقش اجتماعی دین نیز اساساً در مجتمع کردن آن است: دین، چنان که از معنای آن بر می آید، پیوستگی های اعضای جوامع و الزامات اجتماعی را که به وحدت و یکپارچگی آنان کمک می کند ازدیاد می بخشد. چون ارزش هایی که زیرساخت سیستم های الزام اجتماعی هستند در بین گروه های دینی مشترکند، دین توافق و همبستگی گسترده یی را در سطح جامعه تضمیــن می کند، به علاوه، دین متمایل به حفظ ارزش های اجتماعی است. این حقیــقت که ارزش های دینی مقدس هستند دلالت بر آن دارد که آنها در تغییرات مفاهیم دنیــــوی تغییــــر نمی کنند. علامه طباطبایی نیز بر اساس آموزه های قرآن بر نقش دین در ایجاد وحدت وانسجام اجتماعی تاکید داشته و جامعه مطلوب و پسندیده خود را منسجم و متحد و عاری از هرگونه تفرقه و تشتت می داند.

یکی از کارکردهای خانواده، تربیت اعضای جدید و پرورش فرزندان بر اساس نیازهای تربیتی مختلف از جمله تربیت اخلاقی است. مقالۀ حاضر درصدد است از طریق مقایسۀ تحلیلی مبانی هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و کاربردهای دو الگوی تربیت اخلاقی از منظر علامه طباطبایی و رشد صفات خُلقی شخصیت به نگاهی عمیق‌تر در این زمینه دست پیدا کند. برای دستیابی به این هدف از روش فرایند چرخه‌ای تحلیل استفاده شده است. بر این اساس، الگوی فرزندپروری مبتنی بر آرای تربیت اخلاقی علامه طباطبایی به‌منزلۀ الگویی جدید تبیین و بررسی شد و نشان داده شد که «منش»، هدف اصلی تغییر در فرایند این الگو محسوب می‌شود و چگونگی ایجاد آن تحت‌تأثیر سه عامل «صفات طبیعتی ذاتی (موروثی)»، «صفات خُلقی غیرذاتی (محیط‌ساخته)» و «اخلاقیات (خودساخته)» انسان است و ارادۀ خود شخص در ایجاد و شکل‌دهی به آن نقش بسزایی دارد. این الگو با تکیه بر ایجاد تغییر در این عوامل و مؤلفه‌ها، راهبردها و روش‌های آموزشی و تربیتی خود را بنا می‌گذارد و اساسی از نظر مبانی هستی‌شناسی و انسان‌شناسی و کاربردی، تفاوت‌هایی با الگوی تربیت اخلاقی رشد صفات خُلقی شخصیت دارد.

تبیین عقلانی و بنیادی حجاب یکی از بهترین راه‌های پذیرش اجتماعی آن است که با رویکردهای مختلفی قابل انجام می‌باشد. رویکرد این مقاله تبیین شناختی عقلانی حجاب با نظر به بنیادهای نظری آن مبتنی‌بر دو نظام فطری و تخیلی انسان در دیدگاه علامه طباطبائی است. روش این تحقیق، تحلیلی ـ اسنادی است که با مراجعه به منابع اسلامی، به‌ویژه تفسیر المیزان، به بررسی نظری در موضوع حجاب پرداخته‌ایم. بنیادهای نظری و گرایشی حجاب در جهان فطری و حقیقی با مؤلفه‌هایی از قبیل زندگی توحیدی، تطهیر انسانی، پیوند با عبادت، معرفت و محبت الهی، و جهت‌دهی میل به «دیده شدن» از غیرخدا به‌سوی خدا، سروکار دارد. این در حالی است که بنیادهای نظری و گرایشی بی‌حجابی در جهان تخیلی و طبیعی با مؤلفه‌هایی از قبیل قوة وهم و خیال، قوة شهوانی و اهمیت‌یابی بدن‌نمایی پیوند می‌خورد. این تحقیق مبتنی‌بر دو مفهوم بنیادین «نظام فطری» و «نظام تخیلی»، که نگاهی بین‌رشته‌ای از فلسفه تا علوم اجتماعی است، کمتر مورد توجه محققین بوده است.

«احد» از الفاظی است که در قرآن به خداوند متعال نسبت داده شده و از ویژگی‌ها و صفات ذات حق تعالی قرار گرفته است. بررسی معنای «احد» که آیا در استعمال قرآنی به معنای وجودی است که هیچ کثرتی در ذات او نیست و بسیط است یا اینکه مراد از آن، وجودی است که مثل و شریکی ندارد یا اینکه امری فراتر از این دو معنا مقصود از آن است، موضوعی است که در این نوشتار بدان خواهیم پرداخت و معنایی فراتر از هر یک از دو معنای فوق را در دلالت استعمالی «احد» و همچنین به لحاظ ملازمات عقلی، برای «احد» اثبات می‌کنیم. همچنین در ادامه آرای برخی از حکیمانی که در این موضوع اظهار نظر کرده‌اند، همچون ابن‌سینا، ملاصدرا و علامه طباطبایی را بررسی خواهیم کرد. روش ما در این مقاله تتبع و پژوهش کتابخانه‌ای به همراه تحلیل لغوی و عقلی یافته‌های پژوهش است.

تبیین صحیح نظریه شیعه در مسئله جبر و اختیار همواره مورد نزاع دانشمندان شیعی قرار گرفته است. عدهای تبیین صحیح این نظریه را متوقف بر انکار قاعده ضرورت علّی- معلولی و اثبات مقدمهای فعلی دانسته‌اند و از آن به طلب یا سلطه نفس بر فعل تعبیر نمودند. معتقدین به این نظریه در میان اصولیین عمدتاً متأثر از مدرسه میرزای نائینی می‌باشند. برخی دیگر نیز ضمن تحفّظ بر صحت قاعده ضرورت و امتناع ترجیح بلامرجح، با توسعه در مفهوم اختیار به گونهای که مراتب اختیار از فاعل بالقصد تا فاعل بالتجلی را دربرگیرد، بر این باورند که مناط اختیار، سبق اراده نبوده تا دچار محذور جبر شده بلکه تقوّم اختیار به صدور فعل از مَبدأ علمی ‌است، اگرچه ارادهای در میان نباشد و بدین معنا اراده، خود فعلی اختیاری است اگرچه مسبوق به اراده دیگر نیست. لکن بر اساس یافته‌های این تحقیق، به نظر میرسد مناسب‌ترین تقریری که می‌توان در تبیین نظریه اختیار بر آن اعتماد نمود، تبیین علامه طباطبایی است که از قرابت بسیاری به نظریه میرزای نائینی برخوردار است.