جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فاقد چکیده

فاقد چکیده

فاقد چکیده

علم پیشین الهی از مسائل مهم و دشوار فلسفی است که یافتن پاسخ مناسبی برای آن می تواند تأثیر به سزایی درحلّ مسائلی مانند : جبر و اختیار، علّت خلقت موجودات و... که مبتنی برعلم پیشین الهی هستند داشته باشد. به این مسأله ازجهات گوناگونی پرداخته شده ومتفکرین مسلمان وغیر مسلمان، ازطرق مختلف آن را تبیین کرده اند؛ امّا آنچه که این نوشتار عهده دار است، بررسی دیدگاه شیخ الرئیس ابن سینا و صدرالمتألهین شیرازی درمورد علم پیشین الهی، ازطریق بررسی شرایط تحقّق علم در نگاه این دو اندیشمند و نشان دادن سازگاری یا عدم سازگاری شرایط مذکور با نظر ایشان درباب علم پیشین الهی است. دیدگاه صدرالمتألهین در علم پیشین الهی، اجمال و بساطت این علم، در عین کشف تفصیلی است، وبرای تحقّق مطلق علم اعمّ از حضوری وحصولی وهمچنین برای تحقّق هر یک از دوعلم حضوری وحصولی، شرایطی مانند : تجرّد، تمییز، علم مدرِک به ذاتش، غیبت، صورت خارجی داشتن معلوم، ماهیت داشتن معلوم، وجود ذهن وخارج و... رابیان نموده و درعلم حصولی علاوه بر شرایط عمومی تحقّق این علم، شرایطی را برای تحقّق هریک از علوم حسّی، خیالی، وهمی وعقلی مانند: قدرت مدرِک بر صدور معلوم، غیبت محسوس، کم شدن ارتباط نفس بابدن و ... را ذکر کرده اند که برخی از آنها مورد پذیرش وبرخی مردود است. ابن سینا نیز مانند ملّا صدرا، برای تحقّق مطلق علم – اعمّ ازحضوری وحصولی وهمچنین برای تحقّق هریک از دو علم حضوری و حصولی، شرایطی مانند : تجرّد، تمییز، علم مدرِک به ذاتش، استقلال مدرِک، وجود خارج وذهن، ماهیت داشتن معلوم و ... را بیان نموده، و در علم حصولی علاوه بر شرایط عمومی تحقّق این علم، شرایطی را برای تحقّق هریک از علوم حسّی، خیالی، وهمی وعقلی مانند : وجود حسّ مشترک، وجود آلات وحواسّ، وجود عقل، وجود عقل فعّال و ... را ذکر کرده اند که برخی از آنها مورد پذیرش وبرخی مردود است؛ امّا درمورد علم پیشین الهی، نسبتی که به ایشان داده شده که علم الهی درنظرگاه او، علمی حصولی و از طریق صور است، صحیح نیست وبه نظر می رسد که دیدگاه ایشان، همان دیدگاه شیخ اشراق ومتأخرین از فلاسفه مبنی بر اجمالی بودن علم پیشین الهی می باشد.

در این مقاله تلاش شده است دیدگاهها و تلقی ها درباره حکمت سیاسی متعالیه بررسی و بازخوانی شود. در این زمینه دو تلقی از یکدیگر بازشناخته شده است: امتناع حکمت سیاسی متعالیه و امکان حکمت سیاسی متعالیه. این هر دو نظر، بیش از آنکه مستند به آثار صدرالدین شیرازی باشند، در ادعاهایی اند که صاحبان آنها باید برای اثبات آنها مستنداتی را از فلسفه صدرایی و حکمت متعالیه ارائه کنند. شاید بهترین روش، رجوع مبسوط به آثار مکتوب صدرالمتالهین و شارحان و پیروان این فلسفه و کشف الزامات و اقتضائات منظومه فکری صدرالدین شیرازی و حکمت متعالیه باشد. مقاله با بسط دیدگاههای مذکور و ارائه پیشنهادهایی ادامه یافته است.

أسفار أربعه عرفاني، الگويي مشهور براي تبيين مراحل سلوك توحيدي است. با تأمل در منطق أسفار أربعه عرفاني و بررسي چرايي تقسيم سلوك به اين مراحل چهارگانه ميتوان دريافت كه اين الگو از توانايي و ظرفيت بسيار مطلوبي براي تبيين مراحل انديشه در يك سلوك نظري برخوردار است. در اين مقاله براي تبيين تفصيلي اين مدعا يعني ارائه» الگوي أسفار أربعة انديشه، ابتدا با اشاره به پيشينه أسفار أربعه عرفاني به بررسي منطق موجود در آن پرداخته ميشود و پس از روشن شدن چيستي أسفار أربعه عرفاني اثبات ميشود كه مراحل انديشه‌ورزي مطلوب در حل هر مسئلة علمي ميتواند شامل مراحلي كاملاً مشابه با أسفار أربعه عرفاني باشد. پس از تبيين تفصيلي اين مشابهت، أسفار أربعه انديشه در حكمت صدرايي و همچنين أسفار أربعه انديشه در مسئلة انسان‌شناسي بطور اجمالي مورد بررسي قرار ميگيرد و پس از آن به تبيين برخي از احكام عمومي الگوي أسفار أربعه در حيطه انديشه‌ورزي و مزيتهاي آموزشي استفاده از اين الگوي خاص پرداخته ميشود.

در سنت فلسفي حكماي اسلامي، بحث در مورد حواس پنجگانه ظاهري، طبق مبنايي خاص و با ترتيب مشخصي انجام ميگيرد. جمهور حكما معتقدند كه ترتيب حواس از اخسّ به اشرف عبارت است از لامسه، ذائقه، شامه و سپس سامعه و باصره، و در ميان حواس پنجگانه سامعه و باصره لطيف تر و شريف ترند. بر اساس مباني حكمت متعاليه از جمله حركت جوهري، اين ترتيب جنبه وجودي و كمالي پيدا ميكند و از همينرو بحثهايي كه ملاصدرا در مباحث نفس در مورد حواس ظاهري انجام ميدهد، عموماً وجودشناسانه است. ‌در مورد رتبه وجودي سه حس اول، ترتيب فوق همواره محفوظ است اما در مورد برتري وجودي سمع و بصر، گاه دلايلي ميتوان يافت كه حكم به شرافت سمع ميدهد و گاه بنا بدلايل ديگر، شرافت بصر اثبات ميشود. در اين مقاله دلايلي كه بر اساس مباني حكمت متعاليه براي رتبه‌بندي وجودي حواس قابل ذكر است، بررسي و تحليل شده و با توجه ويژه بر سمع و بصر، ميان دلايل مرتبط با برتري وجودي اين دو، داوري بعمل آمده است.

بیست و دومین همایش بزرگداشت ملاصدرا با موضوع «فلسفه، پرستش و نیاش» در آستانه روز ملی بزرگداشت این حکیم شهیر ایرانی (یکم خردادماه) در تاریخ 26 اردیبهشت 1397 برگزار شد. همایش بدلیل تقارن یکم خرداد با ماه مبارک رمضان، چند روز زودتر برگزار گردید. فرایند برگزاری همایش «فلسفه، پرستش و نیاش» با انتشار فراخوان مقاله در تاریخ 25/10/96 آغاز شد و در زمان تعیین شده برای دریافت چکیده مقالات، تعداد 186 چکیده مقاله به دبیرخانه همایش رسید که پس از ارزیابی و بررسیهای شورای علمی، نهایتاً 107چکیده‌ مقاله پذیرفته و در کتابچه چکیده مقالات چاپ و منتشر گردید. متن کامل مقالات نیز بزودی در قالب کتابی بعنوان مجموعه مقالات همایش، منتشر خواهد شد. در روز برگزاری همایش، از میان مقالات پذیرفته شده 27 سخنرانی در دو سالن همزمان ایراد شد و با پرسش و پاسخ علاقمندان در هر نشست تکمیل گردید. بیست و دومین همایش بزرگداشت حکیم ملاصدرا در ساعت 8:30 با سخنرانی آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای، رئیس بنیاد حکمت اسلامی صدرا با موضوع: «پیوند وجودشناختی نیایش و فلسفه» آغاز شد. سپس دیگر اساتید بشرح ذیل به ایراد سخن پرداختند: دکتر رضا داوری اردکانی: «فلسفه، پرستش و نیایش»، دکتر غلامرضا اعوانی: «اشاره‌ای به مبادی مابعدالطبیعی و الهی پرستش و استجابت دعا»، دکتر کریم مجتهدی: «مناجات و فلسفه»، دکتر احمد احمدی: «نیایش و پرستش در فلسفه»، دکتر حسین کلباسی اشتری: «عقل پرستنده در حکمت الهی»، دکتر حسن بلخاری: «عالم معبد است؛ تأملی در رویکرد فلسفی به معماریِ پرستشگاه با تأکید بر آرای فلسفه یونانی و حکمت صدرایی»، دکتر قاسم پورحسن: «فارابی و شریعت و فلسفه»، دکتر حسن سعیدی: «تعالی اندیشه‌های فلسفی به ساحت معارف وحیانی»، دکتر سیدموسی دیباج: «طوفٌ فی الطواف»، دکتر عبدالرزاق حسامی‌فر: «فلسفه پرستش؛ تأملی در غایت اخلاقی مناسک دینی»، دکتر عین‌الله خادمی: «نگرش وجودی به مسئله نیایش و پرستش در اندیشۀ ملاصدرا»، دکتر رضا ماحوزی: «ابن میثم بحرانی و تبیین عقلی نیایش و پرستش»، دکتر فاطمه فرضعلی: «بررسی «پرستش و نیایش رتبی» در حکمت متعالیه»، دکتر عباس ایزدپناه: «تأملی در روش‌شناسی فهم متون نیایشی تشیع»، دکتر مسعود احمدی افزادی: «نیایش در باورهای کهن مصر و بین‌النهرین»، دکتر طوبی کرمانی: «ظهور فلسفه عمل اسلامی در مسئله دعا و نیایش»، دکتر محمدکاظم فرقانی: «تبیین اصعاد عبادت خالص بر اساس اشتداد وجود و اتحاد عمل و عامل و معمول»، دکتر نادیا مفتونی: «هنر فاضله فارابی و معماری اسلامی؛کدام معماری اسلامی نیست؟»، دکتر رضا سلیمان‌حشمت: «انسان؛ فطرت الله و خودبنیادی»، دکتر سعید انواری: «بررسی صفات انوار قاهره در رسالۀ الواردات و التقدیسات سهروردی»، دکتر زهرا کاشانیها: «دعا و نیایش از نگاه ابن عربی با رویکرد به فص شیثی». همایش با سخنرانی دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی دربارۀ «فلسفه و حکمت پرستش» در ساعت 18 به کار خود پایان داد. همزمان با همایش، نشستی تخصصی در حوزه فلسفه و کودک برگزار نیز برگزار گردید که در آن دکتر مریم داورنیا دربارۀ «اصول و مبانی معنویت برای کودکان»، دکتر نواب مقربی با موضوع «روش‌شناسی فلسفی ملاصدرا بمثابه پرستش و نیایش و کاربردهای آن در برنامه فلسفه و کودک» و دکتر عاطفه سوهانی دربارۀ «تبیین تربیت دینی (پرورش ایمان فطری) کودک در پرتو نیایش» سخنرانی کردند. همچنین در حاشیه همایش از کتاب «تاریخ جامع حکمت و فلسفه، مقدمه و کلیات» رونمایی شد. همایش «فلسفه، پرستش و نیایش» با استقبال گرم علاقمندان برگزار شد و بازتاب گسترده‌یی نیز در رسانه‌های عمومی داشت. در ادامه به خلاصه‌یی از سخنان اساتید پیکسوت و چهره‌های ماندگار فلسفه که در این همایش ایراد گردید، اشاره میشود.

تأمل در شيوه ‌مواجهه ملاصدرا با متشابهات قرآن، روشن ميسازد كه از نظر وي آيات قرآن داراي ظاهر و باطن هستند و هنگام مواجهه با آيات متشابه، بايد به ظواهر آيات اصالت داده و از ظواهر عدول نكرد، در عين حال معتقد است بايد معناي متشابهات مطابق عقل و روايات صحيح معصومين(ع) باشد. از نظر وي، فهم متشابهات به افراد و ظرفيت و شايستگي ايشان بستگي دارد؛ بعبارت ديگر، فهم متشابهات امري نسبي است. راسخان در علم ‌معصومين(ع) تمام معناي متشابهات را ميدانند و در واقع، براي ايشان متشابهي وجود ندارد. البته ملاصدرا بر اساس نظريه‌ توحيدي خود، معتقد است كه تمام مراتب هستي از عالي تا داني‌ ترتب وجودي بر يكديگر دارند. بر اين اساس، ميتوان گفت بدون آنكه نيازمند تأويل آيات متشابه يا قول به تجسيم در باب ذات باريتعالي باشيم، ميتوان با توسعه معنايي لفظ متشابه، ظواهر الفاظ آيات را حفظ نموده و همه‌ آيات متشابه را بر ظاهر معناي آنها حمل كرد. وجوه قوت نظريه ملاصدرا در مواجهه با متشابهات بطور كلي عبارتند از: ضرورت وجود متشابهات در قرآن، انحصار متشابهات به آموزه‌هاي اعتقادي، تشكيكي بودن مفهوم تشابه، انحصار فهم و تأويل كامل متشابهات به اهل‌بيت(ع)، پذيرش روش راسخان در علم در مواجهه با متشابهات، تشكيكي يا نسبي بودن فهم متشابهات، ضرورت تأويل بر مبناي راهي ميان تشبيه و تعطيل، فهم متشابهات با تكيه بر اصول عقلايي و آموزه‌هاي معصومين(ع) و تأويل متشابهات بر مبناي اصل گوهر معنايي.

با توجه به نظام‌وارگي تفكرصدرايي، بحث و بررسي معناشناختي عقل عملي و نظري، ذيل موضوع نفس‌شناسي مورد توجه ملاصدرا قرار گرفته است. در اين مقاله با روي‌آوردي توصيفي‌تحليلي، به تبيين آراي ملاصدرا در حوزه معناشناسي عقل عملي و عقل نظري و بررسي قلمرو معرفتي آنها پرداخته شده است. ملاصدرا عقل را از قواي نفس ناطقه دانسته و در بيان كاركرد آن، به دو قوّه عالمه و عامله اشاره كرده است. او معتقد است اين دو قوّه هر چند داراي كاركردهاي متفاوتي هستند اما بنحوي با يكديگر تلازم دارند؛ عقل نظري با توجه به نقش ادراكي‌يي كه در فهم كليات دارد، در تأمين مفاهيم پايه‌يي اخلاق و علم اخلاق نقش‌آفريني ميكند و عقل عملي بواسطه اين مفاهيم پايه، به ادراك امور عملي جزئي ميپردازد. ملاصدرا با مدرِك دانستن عقل نظري در مفاهيم كلي، آن را منشأ شكلگيري دو حكمت نظري و عملي ميداند. در مورد عقل عملي نيز، نه بسان برخي از حكما عقل عملي را قوّه‌يي صرفاً عامله دانسته و نه مانند برخي ديگر، براي عقل عملي شأنيتي همطراز با عقل نظري قائل است بلكه براي عقل عملي به نوعي ادراك جزيي توام با استنباط معتقد است.