جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

منشأ دوگانگی جهان خلقت از نگاه افلاطون بر این مبناست که وی جهان را به دو جهان معقولات (مثل، کلیات) و جهان محسوسات (تصویر مثل، جزییات) طبقه بندی می کند و از همین رو با طرح نظریه مثل و بیان این که مثل، حقایق موجودات عالم محسوس و منشأ عالم مادی است، درصدد یافتن توجیهی برای ایده آل های فلسفی و اخلاقی خود است. مثل نوری افلاطونی از حیث حقیقت وجود خود، متباین از حقیقت حق نیست اما قائم به ذات او بوده (قیام صدوری) و در واقع از لوازم ذات و صفات الهی است. تعابیر و استدلال های مختلف ملاصدرا دربارۀ مثل، نوع رابطه مثل با ذات و صفات الهی را بیان می کند. اگر چه اعیان ثابته با مثل عقلیه افلاطون شباهت هایی دارند تفاوت های مهمی نیز دارند. کلیت نظریه مثل مورد قبول فلاسفه اسلامی است، ولی ملاصدرا معتقد است هیچ یک از فلاسفه اسلامی آن گونه که شایسته است نتوانسته نظریه مثل را درک کند. وی بر مبنای اصول فلسفی خود و با استمداد از براهینی همچون دلیل ادراک و حرکت جوهری، َسعی در اثبات تلقی خود از این نظریه می کند. نگارنده در این مقاله می کوشد با بررسی تأویل های فلاسفه اسلامی از نظریه مثل و بیان دلایل ملاصدرا در اثبات این نظریه، رابطه نظریه مثل با اعیان ثابته ملاصدرا را روشن سازد.

ملاصدرا در اسفار، مراتب چهارگانه‌ای را برای علم خداوند در نظر می‌گیرد. مسئله این مقاله بررسی استنادات قرآنی ملاصدرا و هماهنگی برداشتهای وی با ظواهر آیات و دیدگاه‌های غالب در تفاسیر شیعی است. از آنجا که مراتب علم الهی در حکمت متعالیه با مراتب وجود پیوند خورده و حقیقت علم عین حقیقتِ وجود، بسیط و دارای مراتب حقیقی است؛ بر این اساس با روشی تحلیلی و استنادی مروری بر اقسام علم الهی، چگونگی علم الهی به ماسوا و مراتب و عوالم وجود در نظام آفرینش از نظر ملاصدرا خواهیم داشت. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ملاصدرا کوشیده تا حد امکان آیات قرآن را با استفاده از ضوابط عقلی و نوآوری های حکمی خود تفسیر کند.

پاسخ به پرسش از معنای زندگی که ممکن است هر انسانی در دوران حیات خود بارها با آن مواجه شود نقشی اساسی و بی‌بدیل در نوع زیستن و انتخاب شیوه‌ای مناسب در زندگی انسان‌ها دارد. ارائه‌ی نظریه و دیدگاهی شایسته و درخور دفاع در باب «زندگی معنادار و مؤلفه‌های آن» یکی از دغدغه‌های اساسی بسیاری از فیلسوفان و اندیشمندان در چند دهه‌ی اخیر بوده است. دستیابی به پاسخی مناسب به این مسأله، متوقف بر درک حقیقت انسان و زندگی انسانی است. در این مقاله، با تبیین مفهوم و حقیقت زندگی انسانی بر اساس دیدگاه‌های صدرالمتألهین شیرازی، تأثیر تصویر دقیقی از «زندگی» در معناداری زندگی نشان داده می‌شود و از همین رهگذر به شاخصه‌های معناداری و بی‌معنایی زندگی پرداخته خواهد شد. صدرالمتألهین انسان را موجودی مرکب ـ به نحو ترکیب اتحادی ـ از نفس و بدن می‌داند. او حیات را در سه معنای عام، خاص و اخص به کار می‌برد. تمایز انسان از سایر موجودات در حیات اخص است که مبتنی بر ویژگی‌های انسان از جمله عقل و اراده می‌باشد و به همین دلیل معنای زندگی را باید در همین مرتبه جست‌وجو کرد.

جایگاه اخلاقی حیوانات و مسئولیت اخلاقی در قبال آنها، مسئله مهمی در اخلاق کاربردی است. دکارت با یکسان دانستن حیوانات با مکانیسم‌هایی جسمانی، آنها را جسم محض می‌داند و این امر سبب می‌شود که حیوانات فاقد احساساتی مانند درد، دانسته شده و منابعی صرف محسوب شوند و دارای جایگاه اخلاقی نباشند و انسان در قبال آنها مسئولیت اخلاقی نداشته باشد. در مقابل این نظریه، ملاصدرا با قائل شدن به نفس حیوانی و تجرّد مثالی آن، مبنایی مناسب برای به رسمیت شناختن شأن و جایگاه اخلاقی اصیل برای حیوانات و به تبع آن مسئولیت اخلاقی در قبال حیوانات، فراهم می‌آورد. این امرسبب می‌شود تا فرد در برابر آزار حیوانات در مراکز نگهداری صنعتی، کشتارگاه‌ها و آزمایشگاه‌های مختلف، از نظر اخلاقی مسئول باشد و پیامدهای سوء چنین آزارهایی برای حیوانات و به تبع آن برای انسان به حداقل برسد.

حقیقت انسان، نحوه تکون و آغاز حیات او، سرنوشت و سرانجام و جایگاه او در نظام هستی، همواره کانون توجه فیلسوفان، متفکران و متألهان بوده و هست. در میان فیلسوفان یونان، به‌ویژه ارسطو تا سایر فیلسوفان مشاء و اشراق و حکمت متعالیه، می‌توان تطور و سیر تکاملی اندیشه را درباره نفس مشاهده کردد. در حکمت متعالیه صدرا، در کنار منابع عقلی و شهودی به عنوان عوامل مؤثر بر شناخت حقیقی نفس، بر آموزه‌های دینی نیز تأکید شده است. صدرا بر این باور است که بدون استمداد از آموزه‌های دینی و معرفت وحیانی، شناخت نفس ناطقه آدمی امکان‌پذیر نیست و تأملات عقلیِ تنها، در این وادی از دانش به جایی نمی‌رسد. این موضوع، رهیافت جدیدی در حوزه معرفة‌النفس است که مدعی است آموزه‌های دینی که از سرچشمه وحی می‌جوشد، به یاری دستاوردهای عقل بشری می‌شتابد تا حقیقت وجودی خویش را به او بنمایاند. در این مقاله با مراجعه به آثار ملاصدرا، کیفیت بهره‌گیری وی از آیات قرآنی و آموزه‌های دینی در تبیین مباحث اساسی علم النفس بررسی می‌شود