جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌خلدون، یکی از محدود مورخانی است که توانست دخالت دادن عقل و استدلال در تاریخ را از آن جنبه یاریگری چون جغرافیا به تأثیر اقلیم‌ها بر زندگی بشر و ساختن تاریخ توجه کند. نظریه عصبیت در تاریخ و تأثیر روحی و روانی آن بر تشکیل حکومت‌ها از جمله دستاوردهای مهم ابن خلدون است که توجه به آن برای پژوهشگران تاریخ جهت بررسی علل و عوامل ظهور و سقوط حکومت‌هایی که از متن قبایل بدوی برخاسته‌اند، اهمیت فراوانی دارد.

به تقریب می توان گفت که حدود یک قرن و نیم از ترجمه کامل مقدمه ابن خلدون به زبان فرانسوی می گذرد. از آن پس تاکنون علاوه بر اینکه این کتاب به زبانهای مختلف ترجمه شده بلکه محتوی آن نیز محل بحث و گفتگو میان صاحبان فکر و اندیشه بوده است. استادان‘ دانشجویان و محققان هر یک با دیدگاههای مختلف محتوی مقدمه را بررسی کرده اند و بر نو و ابتکاری بودن اندیشه ابن خلدون صحه گذاشته اند. با وجود این همه مفسران اندیشه ابن خلدون‘ او و مقدمه اش را در یک مرتبه و جایگاهی علمی قرار نمی دهند. گروهی ابن خلدون را پیشگام و حتی بنیانگذار بعضی از رشته های علوم اجتماعی‘ از جمله جامعه شناسی‘ می دانند. گروهی دیگر که جامعه شناسی را متعلق به عصر جدید می دانند‘ می گویند‘ می گویند علی رغم وجود مقولات یکسان و مشابه بین علم عمران و جامعه شناسی‘ ابن خلدون به لحاظ بنیانهای تفکر متعلق به عصرقدیم است. نویسنده کوشش می کند علاوه بر تسلیم این دو جریان تفکر و نشان دادن نمایندگان هردو گروه یافته های خود را درباره تفاوت بنیانهای تفکر هرگروه در اختیار خوانندگان و علاقه مندان قرار دهد‘ تا بر غنای این گونه مباحث بیفزاید.

ک » علم و مبتنی بر مسئله ی « هویت شناسی » از فروع مبحث « طبقه بندی علوم » ، از دید مؤلف مقاله نگریست: « طبقه بندی علوم » است. از نظر وی می توان با دو رویکرد، به مسئله ی « وحدت و تمایز علوم ترسیم » : 1. پسینی، 2. پیشینی. طبق تعریف ایشان طبقه بندی علوم، با رویکرد پسینی عبارت است از مؤلف در .« مهندسی مطلوب معرفت » : و با رویکرد پیشینی، عبارت است از « جغرافیای میراث معرفتی بشر همچنین اشاره به اهداف و فواید ،« علوم انسانی اسلامی » و « علم دینی » متن مقاله، پس از ارائه ی تعاریف طبقه بندی علوم و ضروت آن، نگاهی گذرا به تاریخچه ی طبقه بندی در دنیای غرب و نیز جهان اسلام افکنده است. در ادامه نیز با نقد اجمالی نظریه های مختلف در باب ملاک وحدت و تمایز علوم و تبیین سازواری چندوجهی مانعه الخلوی مؤلفه های رکنی علم) منطق پیشنهادی خود برای ) « نظریه ی تناسق » تفکیک و طبقه بندی علوم را که مبتنی بر نظریه ی مزبور است ، ارائه می کند. در انتها نیز سؤالات و اشکالات هرم- » احتمالی وارد بر نظریه را مطرح کرده، پاسخ می گوید. وی الگوی پیشنهادی خود را طبقه بندی(هرم- شبکه سان علوم می نامد.

در دوره‌های اوج تمدن اسلامی، اندیشمندان مسلمانی که به مطالعه جوامع می‌پرداختند، مبانی علمی را بنیان‌گذاری کردند که‌اندیشمندان غربی سال‌ها بعد با تغییراتی آن را جامعه- شناسی نامیدند. مسلمانان که در بررسی‌های خود درباره جوامع از منابع معرفتی مختلفی همچون عقل، شهود و تجربه استفاده می‌کردند، از منظر اندیشمندان غربی ملقب به فلسفه پردازی شدند و تحقیقات اجتماعی آنها خارج از علم جامعه‌شناسی مدرن با عنوان فلسفه اجتماعی مورد ارزیابی قرار گرفت. این در حالی است که امروزه، کاراییِ روش تجربی در بررسی واقعیت‌های اجتماعی - به عنوان تنها روش علمی شناخت جامعه - با مشکلات و انتقادهایی روبه رو شده است که‌اندیشمندان را ناگزیر از کاربرد روش‌های دیگر(مانند روش‌های تفهمی و انتقادی)کرده است. در این راستا مقاله حاضر درصدد است با بررسی اندیشه‌های اجتماعی ابن خلدون به عنوان یکی از جامعه‌شناسان مسلمان و بیان مناسبات فلسفه اجتماعی و جامعه‌شناسی، به این مسئله بپردازد که با توجه به گسترده شدن منابع معرفتی جامعه‌شناسی در دوران اخیر، بنیان آنچه که زمانی اندیشه اجتماعی مسلمانان را با عنوان فلسفه اجتماعی از جامعه‌شناسی مدرن جدا می‌کرد، فرو ریخته است. در نتیجه فلسفه اجتماعی مسلمانان شایسته عنوان جامعه‌شناسی است که به دلیل به کارگیری منابع معرفتی مختلف، از ابعاد گسترده‌تری برخوردار شده است. اگرچه فلسفه اجتماعی ظرفیت‌های کلامی و فقهی و عرفانی و... نیز دارد. این مقاله با استفاده از روش اسنادی ـ تحلیلی، کتاب مقدمه ابن خلدون را به عنوان اثری جامعه‌شناختی، مورد بازبینی قرار داده است، با این هدف که بتوان بر پایه ابعادی که ابن خلدون در پرتو روش قیاسی- برهانی به علم عمران بخشیده، مناسبات فلسفه اجتماعی و جامعه‌شناسی را روشن کرد.