جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن رشد را عقیده بر آن است که ابن سینا در برهان وجوب و امکان تحت تاثیر متکلمین بوده و بر مشرب آنان مشی کرده و برهانی اقناعی آورده است. بخصوص که از مفهوم واجب الوجوب بالغیر که معنای محصلی ندارد در تقریر این برهان استفاده کرده است. نویسند مقاله ضمن تقریر استدلال های این دو فیلسوف چنین نتیجه گرفته که تقریر ابن رشد نه تنها مبتنی بر وجوب و امکان نیست بلکه به بیان متکلمین در برهان حدوث نزدیک می شود زیرا منظور از ممکن نزد وی موجودی است که عدم بر وی تقدم زمانی دارد. علاوه بر این ابن رشد نتوانسته مفهوم وجوب بالغیر را آن گونه که ابن سینا مراد کرده در یابد. توماس آکویینی نیز گرچه برهان وجوب و امکان خود را مدیون ابن سینا و در اعتبارات ماهیت از ایشان پیروی کرده است در تبیین برهان وجوب و امکان به طریق ابن رشد نزدیک شده و ممکن الوجود را مشابه حادث زمانی فرض کرده است.

مسأله زبان دین یکی از مباحث مهم در فلسفه دین جهت تحلیل و معنایابی گزاره های کلامی است که محمول آن صفات و اسماء الهی مشترک با انسان می باشد. رویکردهای متفاوت و گاه متعارضی در دو بخش نظریات شناختاری (ناظر به واقع بودن) مانند رویکرد حکمای اسلامی، سنت توماس آکوئیناس و ... و نظریات غیر شناختاری بودن زبان دین مانند رویکرد پوزیتویست ها، کارکردگرایان و ... بروز یافتند. در این پژوهش با رویکردی تحلیلی، توصیفی و انتقادی و به روش کتابخانه ای، نظریه علامه طباطبایی (ره) و سنت توماس آکوئیناس بررسی شده که هر دو متفکر زبان دین را شناختاری، ناظر به واقع و قابل صدق و کذب دانسته اند. علامه طباطبایی (ره) با قائل بودن به زبان عرف، البته با اندکی تفاوت با آن (زبان عرف خاص) و مجموع اصول اشتراک معنوی و تأویل و نظریه غائیت و کارکردگرایی در معانی صفات الهی، معتقد به حقیقی، عینی و قابل صدق و کذب بودن زبان دین است که اینجا نظریه وی زبان «عرفی ترکیبی» نامید شد و سنت توماس آکوئیناس با بیان نظریه تمثیلی اسنادی و نهایتا تمثیل تناسب نیز قائل به همین رویکرد، البته با اندکی تفاوت در مبانی (زبان شناختی، وجودشناختی و معرفت شناختی) و لوازم است، اما نظریه علامه طباطبایی (ره) با توجه به مبانی و لوازم آن و همچنین سازگاری درونی و بیرونی آن در تحلیل اوصاف الهی متقن و مبرهن شناخته شد و نظریه سنت توماس آکوئیناس بدلیل عدم سازگاری درونی، عدم پاسخگویی به شبهات و تعطیلی عقل، در تحلیل معنای اوصاف الهی عقیم شمرده می شود.

ادربرگ به‏‏‏عنوان یکی از صورت‏‏‏گرایان تحلیلی مایل است با اتکاء بر آموزه‏‏‏های آکوئیناس، وحدت شئ را به صورت نسبت دهد. به‏‏‏نظر وی این مهم تنها درگرو آن است که خود صورت واحد باشد نه مرکب. ما در این مقاله نشان داده‏‏‏ایم که هرچند می‏‏‏توان با این ادعای ادربرگ همراۀ کرد اما متافیزیک خاص او توان آن را ندارد که پشتوانه چنین آموزه‏‏‏ای قرار گیرد. بدین‏‏‏منظور ابتدا بر تبیین وی از صورت تمرکز کردیم، سپس استدلال او را بر وحدت صورت بیان کردیم و نشان دادیم که این استدلال دارای نقاط ضعف عدیده است. درادامه استدلال مختار را بر وحدت صورت که برگرفته از ارسطو است، تبیین کردیم. در پایان نشان دادیم که حتی اگر از ضعف‏‏‏های استدلال ادربرگ بر وحدت صورت چشم‏‏‏پوشی کنیم و مدعای او را بر واحد بودن صورت بپذیریم، متافیزیک وی نمی‏‏‏تواند پشتوانۀ این نظریه قرار گیرد.

این اثر عضوی از مجموعه آثار فلسفی انتشارات بلک ول می‌باشد. آثار فلسفی وی که توسط این موسسه ارائه می‌شود، عمده هدفش تشریح و تبیین شاخه‌های عمده فلسفی و مبانی اندیشه‌های فلسفهی هر حوزه می‌باشد. این اثر هم با چنین هدفی به عمده مباحث موجود دین معاصر جهان می‌پردازد و می‌کوشد تحلیلی جامع، روشن و روزآمد از مباحث این حوزه فکر فلسفی ارائه نماید. این اثر شامل ده فصل می‌باشد. این کتاب شامل مقدمه و ده فصل است. در این ده فصل از اعتقادات دینی، اعمال و آداب دینی و تصاویر واقعیت، قدرت الاهی، ماده گرایی، تحصل گرایی و خدا، ارزش ها و کثرت گرایی، قرینه، تجربه و خدا، مساله شرو چشم اندازهای خیر، خدا باوری و طبیعت گرایی بحث شده است.

در نیمه اول این مقاله من اهمیت صلح را به عنوان آرمان سنت لیبرال بررسی می­کنم. من با ترسیم سیر تکاملی این آرمان از طریق آثار هابز، روسو و کانت نشان می­دهم که چگونه این آرمان که روابط انسان نباید بر نیرویی متکی باشد، در قلب سنت لیبرال قرار دارد. با این حال، در میان برخی از لیبرال­های معاصر، به ویژه کسانی که تحت تاثیر جان رالز قرار دارند، پیشنهاد می­شود که صلح لیبرال تنها میان افرادی وجود دارد که تمایل به جدا سازی رادیکال حوزه­های مذهبی و سیاسی دارند و دین را صرفا به حوزه خصوصی مختص می­دانند. در نیمه دوم این مقاله من این ادعا را مورد سوال قرار می­دهم و استدلال می­کنم که صلح لیبرال لزوماً شامل خصوصی سازی دین نیست. من معتقدم که این سوال در شرایط واقعی بهتر بررسی می­شود تا در یک شرایط انتزاعی و من بر متفکر خاصی متمرکز هستم که کاملاً مخالف خصوصی سازی دین است: سید قطب. در ظاهر ممکن است چنین به نظر برسد که صلح دراز مدت میان سکولارهای لیبرال و یک متفکر مانند سید قطب امکان پذیر نیست، زیرا به نظر می­رسد که او یک دشمن کینه توز علیه دموکراسی لیبرال است. بخشی از تاثیرگذارترین و رادیکال ترین اثر او، نقطه عطف عملکرد او، به عنوان بخشی از یک نوشتار در باب یک اختلاف نظر در برابر آن دسته از مسلمانانی بود که باور داشتد قرآن فقط جهاد دفاعی را تضمین می­کند نه جهاد ابتدایی را. قطب چنین استدلال می­کند که اسلام یک پیام جهانی را ارائه می­دهد و در قلب این دین جهانی، نفرت از استبداد است. بنابراین، مسلمانان نباید فقط برای دفاع از سرزمین اسلامی در مقابله از حمله دفاع کنند، باید در مقابل استبداد در هر جایی مبارزه کنند. قطب استبداد را جامعه­ای تعریف می­کند که مردم آن حاکمیت خدا را قبول نداشته باشند. اکنون، از آنجا که جوامع لیبرال غربی بر پایه ایده حاکمیت مردمی و خودمختاری هستند، ممکن است چنین به نظر برسد که قطب بر مشروعیت مسلمانانی که جهاد خشونت آمیز علیه دموکراسی های لیبرال غربی را انجام می­دهند، استدلال می­کند. او توسط بسیاری از لیبرال­های غربی و جهادگرای معاصر اسلامی چنین شناخته می­شود. با این حال، من استدلال می­کنم که این نتیجه گیریِ شتابزده برای جلب توجه است، زیرا مشخص است که هدف اصلی قطب، رژیم­های استبدادی ظالمانه در جهان عرب است و دیدگاه­های وی نسبت به جوامع دموکراتیک لیبرال غرب، بسیار مبهم است. اولاً روشن نیست که سنت لیبرال به نحوی که قطب آن را رد می­کند، واقعا مبتنی بر ایده حاکمیت انسان باشد، زیرا این سنت قانون طبیعی تراوشاتی داشته است و در میان لیبرال­ها یک توافق قوی وجود دارد که یک جامعه مشروع توسط قانون اداره می­شود و نه خواسته­های خودسرانه انسان­ها. دوم، اگر چه قطب با ایده حاکمیت مردمی مخالف است، به نظر می­رسد که خود چیزی شبیه قرارداد اجتماعی ارائه می­کند. زیرا معتقد است که اگرچه تمام این قوانین در نهایت از خدا می­آیند، قانون اسلامی نمی­تواند به وسیله زور اعمال شود و بنابراین قبل از اینکه جامعه­ای بتواند توسط قوانین الاهی اداره شود، نیاز به یک جامعه اسلامی است و تنها از طریق اعطای آزادی از جانب قانون به اعضای جامعه می­تواند وجود داشته باشد. در نهایت، دیدگاه­های قطب درباره هرمنوتیک نیز نشان می­دهد موقعیت­های بسیار لیبرال­تری در مقایسه با آنچه به او نسبت می­دهند، ارائه می­دهد.

این اثر پژوهشی است در رهیافت‌ها و آرای فلسفی توماس آکوئیناس، متأله بزرگ مسیحی قرن وسطی. (مقدمه) هدف اصلی این کتاب تحقیق نظام‌مند درباره هستی خداست. در این اثر نویسنده ابتدا گزارش فشرده‌ای از سیر تاریخی الاهیات در غرب ارائه می‌دهد و در ادامه به صورت مفصل پنج برهان (یا طریق پنج‌گانه) توماس، در اثبات وجود خدا شرح و تحلیل می‌شود. این اثر شامل یک مقدمه طولانی و سه فصل می‌باشد. در مقدمه ابتدا نویسنده به اهمیت مسئله «خدا» در الاهیات فلسفی سخن می‌گوید و از قول فردنیا ند آلکیه نقل می‌کند که «آنگاه که خدا بمیرد، فلسفه نیز رو به مرگ می‌رود.» در ادامه پرسش‌هایی را طرح می‌کند که پاسخش نسبت به آن‌ها مثبت می‌باشد. وی می‌گوید که آیا توماس، الاهیات فلسفی را ساخته و پرداخته است یا نه؟ آیا خود وی دست به نگارش چنین الاهیاتی زده است یا نه؟ الاهیان فلسفی توماس بسیار مورد توجه علمای کاتولیک اسیت ولی به اعتقاد نویسنده برداشت‌های اینان و خیلی از منتقدان توماس اصولاً سطحی و شتابزده می‌باشد. به اعتقاد الدرز، الاهیات فلسفی آکوئیناس، در آن واحد هم واقع‌گرا است و هم عقل را قابل اعتماد و معتبر می‌داند و در عین حال که تجربه‌گرایی فروکاهنده را طرد می‌کند از اصالت عقل نیز دوری می‌گزیند. فیلسوف، خود را در برابر راز خداوند می‌یابد، رازی که توان درک آن را ندارد. به این ترتیب جنبه سلبی کل معرفت ما به خدا، همواره مورد توجه و تأکید است. در ادامه، نویسنده با نگاهی جامع و بیانی مختصر طرحی کلی از تاریخ الاهیات فلسفی را ـ از دوره‌های اولیه فلسفه در غرب، همراه با تلقی فیلسوفان از این مقوله ـ ارائه می‌دهد. این سیر از افلاطون و ارسطو آغاز می‌شود و در ادامه فیلسوفانی چون فیلویونوس، سیمیلکیوس، اوریگنس، آمبروسیوس، گرگوریوس کبیر، آنسلم، آبلار، آلبرت کبیر، توماس آکوئیناس، اسکوتوس، سوآدرنا، دکارت، لایپ نیتس، فویر باخ، برگسون، هگل و ... مورد بررسی قرار می‌گیرند. نویسنده در ادامه این مباحث تاریخی، شبهه پوزیتیویسم‌ها را به مسئله تجربه خدا طرح می‌کند و آن را غیر مدلل می‌داند. وی با استفاده از اندیشه توماس می‌گوید که نوعی معرفت خودجوش وجود دارد که آدمیان از طریق پی‌بردن به محدودیت خود و وابستگی به غیر نامحدود، به آن واصل می‌شوند که همین باور خودجوش مبتنی بر نوعی استدلال است، هر چند فرد از آن آگاه نباشد. در پایان این مقدمه نویسنده این پرسش را مورد بررسی قرار می‌دهد که آیا خدا متعلق معرفت انسان است یا نه؟ و در این باب دیدگاه کسانی چون بارت، فویرباخ و ... را نقل می‌کند و نیز پاره‌ای از فواید الاهیات فلسفی را به رغم تمام انتقادات ـ بیان می‌دارد.