مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

وقايع السنين و الاعوام، اثر سيد عبدالحسين حسينى خاتون آبادى، تاريخ عمومى است كه گزارش‌هاى ساليانه از ابتداى خلقت تا سال 1195ق را ضبط كرده است. كتاب به زبان فارسى و در سال 1099ق، نوشته شده است. انگيزه نویسنده، ثبت وقايع تاريخى براى پندگرفتن از آن بوده است. آيت‌الله ابوالحسن شعرانى پيرامون اهميت اين اثر معتقد است، كتاب در نوع خود بى‌نظير بوده و مؤلف آن كه از موثقين است، در تاريخ مهارت تام داشته، از وقايع گذشته بسيار آگاه بوده و به گفته او مى‌توان اعتماد كرد. ساختار: كتاب با سه مقدمه از آيت‌الله مرعشى، آيت‌الله ابوالحسن شعرانى، آغاز و مطالب در سه مقصد و هر مقصد در چندين باب و فصل، ارائه شده است. مباحث، به ترتيب سنوات و اعوام تدوين شده و مهم‌ترين و جالب‌ترين وقايع تاريخى را مختصر و در عين حال كامل، ثبت كرده است. مؤلّف، كه خود از دانشمندان با ذوق عهد صفوى است، در تأليف اين اثر، با مراجعه به مصادر متعدد، گلچينى از مطالب متنوع و مفيد تهيه كرده و مآخذ آن را با ذكر رمز كتاب، بدست داده است. در اين ميان، بيشتر به حوادث و وقايعى توجه شده است كه از نظر سال و ماه، با تصريح مؤرخين قيد شده باشد، چنانكه از تاريخ مروج‌الذّهب تمام مشهودات مسعودى با ذكر تاريخ دقيق (از سال و ماه) به موقع خود ثبت شده، با اين كه همين مشهودات در كتاب مسعودى، به تناسب «الكلام يجرّ الكلام» در لابه‌لاى حوادث پراكنده است. ضمنا بسيارى از مشهودات خود مؤلّف، با قيد سال و ماه در كتاب ثبت شده است: از آن جمله كتاب‌هايى است كه به نظر مؤلّف رسيده و با مختصر توضيحى آن‌ها را معرفى كرده است. از همه مفيدتر و جالب‌تر، يادآورى حوادث و وقايعى است كه مؤلّف قدم به قدم آن را تعقيب كرده و شاهد جريان آن بوده است. نویسنده، وقايع را تا سنه 1097ق، خود نوشته و پس از آن وقايعى كه در كتاب مندرج شده، از فرزندان اوست. گزارش محتوا: مقدمه آيت‌الله مرعشى، به زبان عربى بوده و مطالبى چند پيرامون كتاب و مؤلف آن ارائه كرده است. مقدمه آيت‌الله شعرانى، مختصرى از سرگذشت مؤلف را بيان و به برخى از اساتيد او؛ از جمله محقق سبزوارى صاحب كفايه، ميرزا رفيعاى نائينى طباطبائى صاحب حاشيه اصول كافى، آخوند ملّا عبداللّه تونى صاحب وافيه و... اشاره كرده است. مقدمه مصحح، به بيان روش نویسنده در ثبت تاريخ و نسخ موجود از كتاب اختصاص دارد. مقصد اوّل، در دو باب، وقايع تاريخى از اوّل خلقت حضرت آدم(ع) تا ميلاد پيامبر اسلام(ص) را بيان كرده است: تاريخ أنبيا: كه به اسامى، طول عمر و برخى از احوالات پيامبران الهى، بر طبق نقل جامع الاصول ابن‌ اثير، اشاره شده است؛ از جمله حضرت آدم(ع)، ادريس(ع)، نوح(ع)، سام(ع)، ابراهيم(ع)، يعقوب(ع)، يوسف(ع)، موسى(ع)، يوشع(ع)، يونس(ع)، عيسى(ع) و... نویسنده در اين بخش، به ذكر نسب و اصل ملوك روم و مصر نيز پرداخته است. وى به نقل از مروج‌الذهب، معتقد است در مورد روم، دو احتمال وجود دارد: اين كه مردم آن منسوب به روم بن سماحين از اولاد إسحاق بن إبراهيم باشند و يا اين كه جدّ ايشان رومن بن ليطن... ابن إسحاق باشد. تاريخ ملوك: كه اسامى و تواريخ ملوك و پادشاهان از زمان حضرت آدم(ع) تا سال هشتم پادشاهى انوشيروان، در چهار قسمت زير، ذكر شده است: - ملوك الطوايف: از عهد اسكندر تا زمان اردشير بابكان، مدّت سيصد و هجده سال چندين فرقه بوده‌اند؛ از جمله: ابطحن رومى كه چهار سال حكومت كرده و به دست اشك بن دارا كشته شد، اشكانيان كه دوازده نفر بوده و مدّت صد و شصت و پنج سال حكومت كردند، اشغانيان از نسل فريبرز بن كاوس ملك كه صد و پنجاه و سه سال سلطنت داشتند. آخرين فرد ملوك الطوايف، نرسى بن نرسى بن گودرز نام داشته است. - احوال طبقه چهارم از ملوك عجم كه ساسانيان نام داشتند: اولين پادشاه آنان اردشير بابكان بوده و مؤلف معتقد است، مسيح(ع) در زمان او مبعوث گرديده و پيكى به جانب وى فرستاده و او مخفيانه دين ايشان را پذيرفته است. اسامى پادشان اين سلسله، مدت حكومت هر يك و برخى وقايع مهم دوران ايشان، به تفصيل بيان شده است. - ملوك روم بعد از عيسى(ع) تا زمان پيامبر اسلام(ص) كه سه طائفه بوده و اول آن‌ها صائبين بودند. - طبقات ملوك فارس كه به سلسله‌هاى پيشداديان، كيانيان، اشكانيان و ساسانيان اشاره شده است. دوّم، در سه بخش، وقايع تاريخى زمان پيامبر اسلام(ص) را در بردارد: از ميلاد تا بعثت: كه ضمن برشمردن نسب و نحوه تولد آن حضرت، تمام وقايع مربوط به ايشان، سال به‌سال بيان شده است؛ از جمله: وفات مادر در سال پنجم، مرگ انوشيروان در سال هشتم، ملاقات بحيراى راهب در سال نهم... و بعثت در سال چهلم تولد ايشان. از بعثت تا هجرت: به معراج رفتن پيامبر(ص)، وفات حضرت خديجه(س) و ابوطالب و هجرت گروهى از مسلمانان به حبشه از جمله وقايع اين دوران مى‌باشند. از اوّل هجرت از مكه تا اوّل محرّم سال يازدهم هجرى: از جمله وقايع گزارش شده در اين قسمت، مى‌توان به ازدواج حضرت على(ع) با حضرت فاطمه(س)، تولد حسنين(ع)، غزوات پيامبر(ص)؛ از جمله بدر، احد، ذات الرقاع، خندق و...، تزويج پيامبر(ص) با ام سلمه، فتح مكه، فوت ام كلثوم و حجه الوداع اشاره كرد. سوّم، در يازده فصل، به بيان وقايع تاريخى از سال أوّل هجرت تا سال 1099ق پرداخته است: از اول محرم سال يازدهم تا سال صد هجرى. برخى وقايع آن عبارتند از: وفات پيامبر(ص)، حكايت سقيفه بنى‌ساعده و خلافت أبوبكر، فتح دمشق و ايران، تشكيل شوراى شش نفره براى تعيين خليفه سوم، توسعه مسجدالحرام به دستور خليفه سوم، فتح آفريقا به دست مسلمانان و... از أوّل صد تا دويست: كه مرگ عبدالعزيز اموى، قيام ابومسلم خراسانى، وفات فرزدق شاعر مداح حضرت امام سجاد(ع)، همام بن غالب و أبو نواس، رحلت امام محمد باقر(ع) و... در آن واقع شد. از سال دويست تا سيصد: وفات قاضى أبوالبخترى وهب بن وهب، جنگ مأمون با امين عباسى، خروج بابك خرّم دين در آذربيجان بر عليه مأمون، خروج مازيار در طبرستان و... از سال سيصد تا چهارصد: كه مصادف بود با روى كار آمدن سامانيان در ايران و اظهار مخالفت أحمد بن إسماعيل در سيستان بر عليه آنان، اختلال در دولت عباسيان، فوت محمّد بن جرير طبرى و... از چهارصد تا پانصد: كه علماى بزرگى چون أبوريحان بيرونى منجم مشهور، أبونصر عراقى، شيخ أبوعلى سينا، سيد مرتضى و سيد رضى، حسين بن أحمد بن المغيره بوشنجى و أبوعبداللّه بن حمرى شيخ صالح در آن دوران مى‌زيسته‌اند. از پانصد تا ششصد: كه شيخ فريدالدّين عطار و أبوحامد محمّد بن محمّد غزالى از علماى آن عصر بوده و محمود بن محمّد بن ملكشا در آن دوران در عراق، به سلطنت رسيد. از ششصد تا هفتصد: كه سلجوقيان، خوارزمشاهيان و غزنويان در ايران سلطنت داشتند و مغول به ايران لشكركشى كرد. از هفتصد تا هشتصد. بيشترين وقايع نقل شده در اين قسمت، مربوط به تولد، زندگى، سلنطت، شيعه شدن و مرگ الجايتو سلطان محمد خدابنده است. از هشتصد تا نهصد: كه وقايع مربوط به تيمور گوركانى و فرزندان وى در آن به خوبى بيان شده است. از نهصد تا هزار: به نحوه ظهور صفويان و برخى وقايع مهم دوران آن‌ها اشاره شده است. از هزار تا عيد فطر ماه رمضان نود و نه هجرى: بناى نقش جهان در دارالسلطنه اصفهان، به حكومت رسيدن اللّه وردى خان و فرزندش امام قلى خان در شيراز، فوت اكبر شاه پادشاه هند، جنگ گرجستان و كشته شدن قرچغاى خان از جمله وقايع اين دوران مى‌باشند كه به آن‌ها اشاره شده است. از هزار و صدم تا هزار و صد و نود و سوم هجرى: از جمله وقايع گزارش شده اين ايام مى‌توان به وفات شيخ على خان اعتمادالدوله وزير اعظم شاه سليمان صفوى، پسند خان حاكم استراباد و شاه صفى، نصب ضريح كاظمين و تعمير كربلاى معلى، تفويض حكومت هرات به صفى قلى‌خان و فتح اصفهان به دست محمود افغان اشاره كرد. مطالب هر چه به زمان مؤلف نزديك شده، مفصل‌تر گزارش شده است.

ِاِحْقاقُ الحَقّ و اِزْهاقُ الباطِل مشهور به احقاق الحق کتابی کلامی نوشته شهید قاضی نورالله شوشتری (متوفای ۱۰۱۹ هجری قمری) عالم شیعه است. شوشتری این کتاب را در دفاع از تثبیت ولایت و امامت امیرمؤمنان و تبیین اندیشه‌های کلامی شیعه و در ردّ کتاب ابطال نهج الباطل و اهمال کشف العاطل نوشتۀ فضل الله بن روزبهان عالم شافعی نوشته است. قاضی نورالله به علت نگارش این کتاب، شهید شد. پژوهش‌های متعددی در حوزه ترجمه و شرح پیرامون این اثر صورت گرفته است.

ِاِحْقاقُ الحَقّ و اِزْهاقُ الباطِل مشهور به احقاق الحق کتابی کلامی نوشته شهید قاضی نورالله شوشتری (متوفای ۱۰۱۹ هجری قمری) عالم شیعه است. شوشتری این کتاب را در دفاع از تثبیت ولایت و امامت امیرمؤمنان و تبیین اندیشه‌های کلامی شیعه و در ردّ کتاب ابطال نهج الباطل و اهمال کشف العاطل نوشتۀ فضل الله بن روزبهان عالم شافعی نوشته است. قاضی نورالله به علت نگارش این کتاب، شهید شد. پژوهش‌های متعددی در حوزه ترجمه و شرح پیرامون این اثر صورت گرفته است.

موسوعة العلامة البلاغى مشتمل بر آثار محمدجواد بن حسن بلاغى نجفى (1280- 1352ق)، اثر سيد منذر حكيم و محمد الحسّون و جمعى از محققین است كه در نه جلد منتشر شده است. كتاب اول اين مجموعه شامل زندگانى علامه شيخ محمد جواد بلاغى كه تحت عنوان مدخل نوشته شده است. در مدخل كتاب طى سه باب به معرفى شخصيت علامه بلاغى پرداخته است. در باب اول كه شامل شش فصل مى‌شود به سيره شخصى و اجتماعى علامه بلاغى اشاره شده، در باب دوم نيز در شش فصل حيات علمى او اعم از تدريس، شاگردان، اساتيد و موقعيت علمى و تأليفات وى مورد مطالعه قرار گرفته است. باب سوم از مدخل در ضمن شش فصل، وفات، آثار او بر حوزه‌هاى علميه و عالم اسلامى بيان شده است. دو قسم ديگر به آخر اين جلد از كتاب اضافه شده كه حيات سياسى و انقلابى عصر علامه را بررسى نموده است. قسم بعدى اين بخش در معرفى كامل مصادر و مراجعى است كه به معرفى پرداخته‌اند.

الذريعة إلی تصانيف الشيعة اثر عالم انديشمند شيخ آقا بزرگ طهرانى است كه با هدف ثبت نام آثار مؤلفان شيعه تأليف شده است. وى بر آن بوده تا فهرستى از آثار تأليفى شيعه را در هر زمينه و از هر زبان و منطقه، اعم از خطى و چاپى ارائه دهد. او افزون بر نام كتاب و نام مؤلف، اطلاعاتى از كتاب و در مواردى از موضوع آن جمع‌آورى نموده است.شيخ آقا بزرگ در طول قريب شصت سال (از سال 1330 قمرى تا 1389) نام هر كتابى را كه در فهارس كتابخانه‌هاى شخصى و عمومى و غير آن مى‌ديده يادداشت مى‌كرده و به مرور زمان، اين اطلاعات را تكميل كرده و در الذريعة ارائه نموده است. وى ضمن معرفى كتاب، در صورتى كه اثر مزبور مخطوط بوده و خود آن را ملاحظه كرده، افزون بر ارائه نخستين عبارت كتاب، محلى كه آن نسخه را در آنجا ديده ياد كرده است، به ويژه اگر نسخه مورد نظر، در دست شخص خاصى بوده نام او را آورده است.

الذريعة إلی تصانيف الشيعة اثر عالم انديشمند شيخ آقا بزرگ طهرانى است كه با هدف ثبت نام آثار مؤلفان شيعه تأليف شده است. وى بر آن بوده تا فهرستى از آثار تأليفى شيعه را در هر زمينه و از هر زبان و منطقه، اعم از خطى و چاپى ارائه دهد. او افزون بر نام كتاب و نام مؤلف، اطلاعاتى از كتاب و در مواردى از موضوع آن جمع‌آورى نموده است.شيخ آقا بزرگ در طول قريب شصت سال (از سال 1330 قمرى تا 1389) نام هر كتابى را كه در فهارس كتابخانه‌هاى شخصى و عمومى و غير آن مى‌ديده يادداشت مى‌كرده و به مرور زمان، اين اطلاعات را تكميل كرده و در الذريعة ارائه نموده است. وى ضمن معرفى كتاب، در صورتى كه اثر مزبور مخطوط بوده و خود آن را ملاحظه كرده، افزون بر ارائه نخستين عبارت كتاب، محلى كه آن نسخه را در آنجا ديده ياد كرده است، به ويژه اگر نسخه مورد نظر، در دست شخص خاصى بوده نام او را آورده است.

مطالب كتاب به طور كلى به 6 بخش تقسيم مى‌شود: 1- امور عامه، 2- توحيد، 3- عدل، 4- نبوت، 5- امامت، 6- معاد و هر بخش داراى فصولى است كه مجموعا 13 فصل مى‌شود. الفصل الاول، تقسيم المعلومات؛ كه در این بخش مؤلف معلومات را به موجود و معدوم تقسيم نموده و هر كدام از آنها را به ذهنى و خارجى تقسيم مى‌كند. او واجب و ممكن را از اقسام موجود و معدوم خارجى به حساب مى‌آورد. الفصل الثانى، اقسام الممكنات؛ او ممكنات را به جوهر و عرض تقسيم كرده و مقصود متكلمین را از جوهر و عرض بيان مى‌كند. الفصل الثالث، احكام المعلومات؛ مباحثى كه ذيل این فصل مطرح شده، عبارتند از: 1- زيادة الوجود على الماهية؛ 2-اشتراك الوجود؛ 3- بداهة مفهوم الوجود و العدم و الوجوب و الامتناع و الامكان؛ 4- كون الوجوب و الامتناع و الامكان من الاعتبارات العقلية. الفصل الرابع، احكام الموجودات؛ مباحثى كه ذيل این فصل مطرح مى‌شود، عبارتند از: 1- الجوهر الفرد؛ 2- احكام الجواهر مثل تماثل الاجسام، بقاء الاجسام، استحالة تداخل الاجسام و... 3- احكام خاصة للاعراض؛ 4- احكام عامة للاعراض؛ 5-الاحكام المشتركة بين الجواهر و الاعراض مثل مبحث التقابل، الوحدة و الكثرة، القديم و الحادث، العلة و المعلول، الجزئى و الكلى. مؤلف مجموع مباحث امور عامه را در این چهار فصل بيان مى‌كند و از فصل پنجم به بعد به تبيين اصول پنجگانه مى‌پردازد. الفصل الخامس، اثبات واجب‌الوجود؛ به مباحثى كه ذيل این فصل آمده‌اند و عبارتند از: 1- اثباته تعالى؛ 2- اثبات قدرته تعالى؛ 3- اثبات علمه تعالى؛ 4- اثبات حياته تعالى؛ 5- اثبات ارادته تعالى؛ 6- اثبات ادراكه تعالى؛ 7-اثبات تكلمه تعالى. الفصل السادس، احكام صفاته تعالى؛ مباحث این فصل عبارتند از: 1- كيفية بقائه تعالى؛ 2- نفى المعانى و الاحوال؛ 3- كيفية ارادته تعالى؛ 4- حدوث كلامه تعالى؛ 5- صدق كلامه‌تعالى؛ 6- ازلية صفاته تعالى. الفصل السابع، فيما يستحيل عليه تعالى؛ مباحثى كه ذيل این فصل آمده‌اند، چنين است: 1- لا مثل له تعالى؛ 2- استحالة التركيب في ذاته تعالى؛ 3- استحالة التحيز له تعالى؛ 4- ليس في جهة من الجهات؛ 5- استحالة قيام الحوادث بذاته؛ 6- كونه غنيا؛ 7- ان حقيقته تعالى غير معلومة للبشر؛ 8-استحالة رؤيته؛ 9- كونه تعالى واحدا. مؤلف در این سه فصل مباحث توحيد را تمام كرده، وجود بارى تعالى و صفاتش را در فصل 5 اثبات مى‌كند. در فصل 6 احكام این صفات را بيان نموده و در فصل 7 صفات سلبيه را مى‌شمارد. الفصل الثامن، العدل مباحثى كه ذيل عدل مطرح شده‌اند، عبارتند از: 1- اقسام الفعل؛ 2- الحسن و القبح؛ 3- انه تعالى لا يفعل القبيح؛ 4- خلق الاعمال؛ 5- ارادته تعالى للطاعات و كراهته للمعاصى. الفصل التاسع، فروع العدل مؤلف مباحث ذيل را تحت عنوان فروع العدل مطرح مى‌كنند: 1- التكليف؛ 2- اللطف؛ 3- الألم؛ 4- الاعواض؛ 5- الارزاق و الاجال و الاسعار. الفصل العاشر النبوة، مباحثى كه ذيل عنوان النبوة آمده‌اند، عبارتند از: 1- تعريف النبى؛ 2- وجوب عصمته؛ 3- طريق معرفته؛ 4- اثبات نبوة محمد(ص)؛ 5- اشرفية الانبياء من الملائكة. مؤلف برای نبوت عامه و خاصه تنها یک فصل اختصاص داده و تمام مسائل نبوت خاصه را در یک مبحث بيان مى‌كند. الفصل الحادى عشر، الامامة مباحثى كه ذيل عنوان الامامة مطرح شده است، عبارتند از: 1- تعريف الامامة؛ 2- صفات الامام؛ 3- اثبات امامة على(ع)؛ 4- اثبات امامة باقى الائمة(ع). الفصل الثانى عشر، الامر بالمعروف و النهى عن المنكر؛ مباحثى كه ذيل این عنوان آمده‌اند؛ عبارتند از: 1- تعريف الامر بالمعروف و النهى عن المنكر؛ 2- لمیة وجوبهما؛ 3- هل هو واجب بالسمع او بالعقل أو بهما؛ 4- شرائطهما؛ 5- وجوبهما كفائى او عينى. الفصل الثالث عشر، المعاد مباحثى كه ذيل معاد مطرح شده است؛ عبارتند از: 1- حقيقة الانسان؛ 2- اعادة المعدوم؛ 3- صحة عدم العالم؛ 4- امكان خلق عالم آخر؛ 5- وجوب انقطاع التكليف؛ 6- اثبات المعاد البدنى؛ 7- استحقاق المطيع للثواب و المعاصى للعقاب؛ 8- فروع الثواب و العقاب كه عبارت از مباحثى؛ همچون دوام الثواب و العقاب، جواز توقف الثواب على الشرط، اشتراط استحقاق الثواب بالموافاة، الاحباط و التكفير، الشفاعة و... 9- التوبه؛ 10- الايمان و الكفر و الفسق و النفاق. علامه در این كتاب همۀ مباحث كلامى را به صورت اختصار بيان كرده است و شارح آنها را به صورت «قال أقول» شرح كرده است. شارح ابتدا كلام ماتن را بيان مى‌كند. بعد به تفصيل توضيح مى‌دهد. توضيحات شارح ناظر بر محتواى متن است و به توضيح الفاظ متن نمى‌پردازد. بر كتاب نهج المسترشدين گرچه شروح متعددى نوشته شده است؛ اما ارشاد الطالبين فاضل مقداد در بين آنها از متانت ویژه‌اى برخوردار بوده و مورد توجه علماء واقع شده است.

کتاب در مورد حضرت علی اکبر (ع) ، شخصیت ویژه و فضائل ایشان می باشد.