مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

1. بیان مساله خدواند سرچشمه همه ی خوبی ها و زیبایی هاست و راه رسیدن به خداوند نیز راه رسیدن به همه ی کمالات و نتیجتا قرب الهی است و از آنجا که معاد انسان بر مبنای عمل اختیاری او یعنی بطور دقیق همان عمل اوست خداوند او را در رسیدن به هدف آفرینش خود هدایت می کند و از روی حکمت خود وسایل هدایت را (حجت ظاهری و باطنی) در قالب دین در اختیار او قرار داده تا او بهانه و دست آویزی در برابر خداوند نداشته باشد و مسیر زندگی خود را انتخاب و آن را بپیماید. براساس فرمایش حضرت علی (ع)، خداوند حق خود را بر بندگانش، اطاعت خویش قرار داده و بر اساس آیه (ان الله لایظلم مثقال ذره و ان تک و حسنته یضاعفها و یوت من لدنه اجراً عظیما) و آیه (من جاء بالحسنته فله عشر امثالها)، ، برای انسان های فرمان بردار و مطیع (مومن)، پاداشی از در بخشندگی و بیشتر از عمل آنان در نظر گرفته است، چنان که در آیات یاد شده، پاداش مضاعف و ده برابر بیان شده است. در مقابل برای کسانی که در مسیر بندگی و اطاعت خداوند قدم نمی گذارند و نافرمانی امر الهی را پیش می گیرند، جز به مقدار همان عمل، جزا و عقاب در نظر گرفته نشده است: (و من جاء باسیئته فلایجزی الا مثلها و هم لا یظلمون). براساس این آیه و آیات دیگر، همواره این قاعده برداشت شده است که خداوند بر مبنای سنت خود، در برابر عمل نیک انسان پاداش مضاعف و در برابر عمل زشت انسان کیفر برابر با عمل در نظر می گیرد. بر خلاف قاعده و سنت یاد شده، از برخی آیات، این نکته برداشت می شود که خداوند در برابر عمل نیک و بد انسان، پاداش و کیفر برابر در نظر می گیرد؛ از جمله: ((فمن یعمل مثقال ذره خیره یره ومن یعمل مثقال ذره شر یره)) (سوره زلزال، آیات 7 و 8). همچنین در آیات (...یضاعف لها الغذاب ضعفین ...)) (احزاب، آیه 31) و ((... اتهم ضعفین من العذاب ...)) (احزاب، آیه 68) به ترتیب به عذاب دو برابری برای همسران پیامبر و کیفر مضاعف برای ائمه کفر اشاره شده است. این آیات و آیات مشابه، قاعده مضاعف بودن پاداش و برابر بودن کیفر را که در پاراگراف پیشین به آن اشاره شد، نقض می کنند. حال با توجه به مطالب گفته شده این سوالات ذهن انسان را به خود مشغول می سازد که چه عواملی زمینه ساز برابری و نابرابری پاداش و کیفر الهی با اعمال انسان است؟ همچنین نسبت و رابطه میان میزان جزا و پاداش اعمال انسان با نوع عمل و درجات و شرایط متفاوت افراد چگونه است؟ و نیز خداوند براساس چه قاعده و سنتی در برابر عمل انسان پاداش و کیفر می دهد؟ این پژوهش در نظر دارد، در ضمن چند فصل، با گردآوری و دسته بندی آیات، برابر و نابرابری پاداش و کیفر الهی با اعمال انسان را بررسی و مورد تحلیل قرار دهد. 2-پیشینه تحقیق: هرچند محدثان مجموعه های روایی با عنوان ثواب الاعمال و عقاب الاعمال را گردآوری کرده اند اندیشمندان و نویسندگان مسلمانان درلابه لای آثار مختلف اظهارنظرهایی کرده اند و از طریق بررسی متون دینی قواعدی مثل(اصالت تفضل درثواب دهی و نه معاوضه قراردادی و معاملی) و در دادن کیفر به اصل مانند عمل و عدم افراط و خروج از اعتدال را استنباط کردند و نیز در چرایی و چگونگی عذاب اخروی با بررسی دیدگاه های علامه مجلسی و علامه طباطبایی به ترتیب مبتنی بر: 1-اعتبارانگاری رابطه میان عمل و جزای اخروی و اینکه عدل الهی را مقتضی عذاب می داند و قائل به رد نظریه تجسم اعمال است؛ 2-پذیرش ارتباط تکوینی و حقیقی میان عمل و جزای اخروی و قائل شدن به تجسم اعمال را به دست آوردند و ذیل پژوهشی درباره عقاب و کیفر در نظام قضا و قدر با تکیه بر قواعد متقن کلامی و فلسفی مجازات و کیفر گنه کاران را با قضا و قدر و عدل و احسان الهی سازگار دانستند. در بررسی پاداش و کیفر اخروی از دیدگاه های 1-قاضی عبدالجبار2-خواجه نصیرالدین طوسی3-ملاصدرا؛ به ترتیب :1- به رابطه قراردادی بین عمل وپاداش و کیفرهای اخروی؛ 2-پاداش را از فضل و کیفر را از عدل می دانست؛ 3-درمورد ماهیت پاداش و کیفر اخروی که قائل به تجسم اعمال بود؛ رسیدند. و بنابر نظر متکلمان عدلیه مانند عبدالجبار و سید مرتضی ثواب استحقاقی بوده و نظر متکلمان اشاعره مانند اشعری و برخی متکلمان امامیه مانند شیخ مفید و علامه طباطبایی تفضلی است و اما اینکه عوامل وشرایطی باعث برابری و نابرابری ثواب و عقاب اعمال می شود اثری جامع و مستقل در دست نداریم که ما به بررسی آن می پردازیم در ذیل به چند نمونه از آثار مرتبط با موضوع این پژوهش اشاره می شود: 1. ثواب الاعمال و عقاب العمال، شیخ صدوق (ره) (کتاب) 2. پاداش و کیفر اخروی از دیدگاه عبدالجبار، خواجه نصیر الدین طوسی و ملاصدرا، از غلامرضا حکمتی فر 3. مقاله چرایی و چگونگی عذاب اخروی، بررسی دیدگاه علامه مجلسی و علامه طباطبایی، از محمد مهدی مشکاتی و سید روح الله فاطمی زاده 4. مقاله بررسی تجسم اعمال از دیدگاه ملاصدرا و علامه مجلسی، از محمد مهدی گرجیان، سید محمود موسوی و صدیقه شریعتی فر 5. مقاله بررسی عقاب و کیفر در نظام قضا و قدر، از دکتر احمد بهشتی 6. مقاله نگاهی به سازوکار ثواب و عقاب اللهی، از محمد حسین صالح آبادی 7. مقاله بررسی نظریه عوض و مقایسه آن با نظریه ثواب از دیدگاه سید مرتضی، از حمید رضا سروریان 8. مقاله ثواب عقاب های شگفت انگیز، از محمد عالم زاده نوری 9. مقاله جایگاه ولایت پذیری و ولایت مداری در اسلام و عوامل موثر بر تحکیم آن مبتنی بر قرآن کریم، از دکتر اسماعیل خارستمی و کارشناس ارشد فاطمه سیفی. 3-روش تحقیق: دراین پژوهش درراستای رسیدن به هدفمان از روش تحلیل محتوای کیفی کمک خواهیم گرفت. روشی که برای تحلیل داده های متنی کاربرد فراوان دارد زیرا در این تحلیل به پیام های مستتر در متن می پردازد و می تواند روشی پژوهشی برای تفسیر ذهنی محتوای داده های متنی از راه فرایند های طبقه بندی نظام مند باشد. باتحلیل محتوای کیفی می توان یک رویکرد روش شناسانه و کنترل شده ی مرحله به مرحله بارعایت عناصر مورد مطالعه در نظرگرفت.

بر اساس آیه شریفه « رَبُّنَا الَّذِی‌ أَعْطی‌ کُلَ‌ شَیْ‌ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی » هدایت تکوینی خداوند شامل همه موجودات است و به انسان امتیازی دیگر عطا کرده و هدایتی است که شامل همه ی انسانها می گردد « هَدَیْناهُ السَبیلَ امّا شاکِراً وَ امَّا کَفُور» این نوع هدایت راهنمایی به خوبی ها و بدی ها و راه و بی راهه هاست که اگر این در این هدایت رسول باطنی و رسول ظاهری با هم همراه شوند ، به شناخت ها و با شناخت ها به عقاید وایمان و در نهایت به هدایت بزرگتری خواهد رسید که انسان را به کمال و معرفت الهی نزدیک می سازد. اما اگر همراهی رسول در این هدایت نباشد ، قلب دچار انحراف شده و از راه حق روی بر می تابد و در نهایت دچار ختم قلب « خَتَمَ اللَّهُ عَلی‌ قُلُوبِهِم وَ عَلی‌ سَمْعِهِم وَ عَلی‌ أَبْصارِهِم غِشاوَه »می شود. در فرازی از خطبه ی 151 نهج البلاغه آمده است؛« فَتَزِیغُ قُلُوبٌ بَعْدَ اسْتِقَامَهٍ وَ تَضِلُّ رِجَالٌ بَعْدَ سَلَامَهٍ وَ تَخْتَلِفُ الْأَهْوَاءُ عِنْدَ هُجُومِهَا وَ تَلْتَبِسُ الْآرَاءُ عِنْدَ نُجُومِهَا» امیر المؤمنین 7از لغزش دلهایی سخن به میان می آورند که پس از درستی و سلامت گمراه شدند و افکار و اندیشه هایشان باهجوم فتنه ها دچار شک و تردید شدند. و نیز در آیه 8 سوره آل عمران آمده است : « رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَهً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ » بندگان به درگاه خداوند باریتعالی دعا می کنند که ؛ خدایا قلبهای ما راپس از آنکه هدایتمان کردی از راه حق منحرف مگردان. با توجه به همین آیه و آیات و روایات مشابه روشن است که عوامل و زمینه هایی باعث انحراف و لغزش دلها می گردد. این مسأله در طول تاریخ به مکرر دیده شده که افرادی در مسیر هدایت و سلامت بودند اما بنا به دلایل وزمینه هایی از مسیر حق منحرف شدند.در جامعه امروزی نیز این انحراف دلها و به اصطلاح «زیغ قلوب» متأسفانه روز به روز افزایش می یابدو باید چاره ای اندیشید تا جلوی پیشروی این مسأله در تمام عرصه های زندگی از جمله فردی ، اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی گرفته شود . دین مبین اسلام بهترین برنامه ی زندگی را برای ما انسانها رقم زده است. فقط باید از گفته ها و دستورالعمل های آن به طور درست و دقیق استفاده نمود. چه بسا افراد بسیاری بوده اند که با به کارگیری صحیح و دقیق فرامین دین اسلام برگرفته از متون مقدس ( قرآن و سنت )می باشد ، از مسیر مستقیم منحرف نشده و به سلامت و با قلبی سلیم راه را پیموده و عاقبت به خیر شدند و در مقابل افرادی بودند که به دلایلی از مسیر هدایت منحرف شده و قلب آنها دچار طبع و ختم و ... قرار گرفته و عاقبت به شر شدند. مسئله ای که حائز اهمیت است و جای بسی تأمل دارد این است که چه راهکارهایی می توان از متون دینی ( قرآن و سنت ) استخراج نمود تا بتوان از انحراف دلها پیشگیری نمود ؟ جهت بررسی و دستیابی به این هدف (راهکارهای پیشگیری از انحراف دلها ) توجه به دو نگاه لازم و ضروری است ؛ الف : دیدگاه معرفتی ؛ بر اساس این دیدگاه باید سراغ آیات و روایاتی رفت که ابتدا راههای شناخت را معرفی می کند و از جمله این راهها قلب است که به عنوان اصلی ترین منبع شناخت در آیات و روایات معرفی شده است .« إلّا مَن أتَی اللّهَ بِقَلبٍ سَلیمٍ » و « القَلبُ یَنبوعُ الحِکمَهِ و الأذُنُ مَغیِضُها » و سپس راهکار عملی پیرامون معرفت و در پی آن پرورش باورها و عقاید ( توحید - نبوت - معاد ) ارائه می دهد . این شناخت ها می تواند راههای صحیح را در عرصه های مختلف زندگی از جمله فردی ، اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی را برای فرد معین سازد . ب: دیدگاه اخلاقی ؛ از این بُعد نیز میتوان راهکارهایی که از نظر اخلاقی به درون فردی و برون فردی اشاره دارد از آیات و روایات استخراج نمود و عملیاتی کرد. از جمله راهکارهای درون فردی می توان به مراقبت و محاسبه نفس اشاره کرد و برون فردی نیز به عنوان نمونه ، عدالت ورزی اجتماعی و نهی از منکر و مواردی از این قبیل را نام برد. لازمه دستیابی به این راهکارها از دو منبع قرآن و روایات ، شناخت عوامل ( درونی و بیرونی )و زمینه های انحراف قلبهاست . سپس استخراج راهکارهای پیشگیری از انحراف قلبها از دو منبع یاد شده تحلیل و بررسی آنها با هدف به کارگیری راهکارها جهت رهایی از انحراف قلب در زندگی فردی واجتماعی .

نویسنده، مخاطب، مضمون و قالب، چهار ضلع یک اثر ادبی را شکل می‌دهند. مکاتب ادبی پیرامون این چهار ضلع، نظرات مختلفی را عرضه کرده‌اند. اسلام به‌عنوان یک مکتب فکری آسمانی دربارۀ آن دیدگاه‌هایی دارد. نویسنده به‌عنوان یک انسان تأثیر‌گذار، اهمّیت ویژه‌ای در رویکرد ادبی اسلام دارد. دین اسلام اثر ادبی را به‌عنوان یک عمل می‌داند که می‌تواند صالح یا طالح باشد. اینکه اثر ادبی چه معنا و مفهومی را دربر بگیرد، از دیدگاه اسلام شایان توجّه است. در این جستار تلاش شده تا دیدگاه‌های اسلام پیرامون دو ضلع نویسنده و معنا در اثر ادبی سنجیده شود. برای درک بهتر از دیدگاه اسلام، نیم‌نگاهی به نظرات دیگر مکاتب ادبی و تفاوتشان با رویکرد اسلامی شده ‌است. این بررسی نشان داد که برخلاف متن‌محور و مخاطب‌محور بودن بسیاری از مکاتب ادبی، رویکرد ادبی اسلام، معناگرایانه است و جایگاه نویسنده اهمّیت ویژه‌ای دارد.

مسئله فلاح و فوز و راه‌های رسیدن به آن، به‌عنوان از موضوعات بسیار مهم و تأثیرگذار در جامعه بشری است که در قرآن کریم و نهج‌البلاغه بارها بدان اشاره‌شده است؛ دین مبین اسلام به موضوع فلاح و فوز انسان به‌عنوان از مسائل مهم جامعه انسانی توجه ویژه داشته وبشریت را به آن دعوت می‌نماید. در این تحقیق که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام‌شده است، در ابتدا مفهوم فلاح و فوز و کلمات هم‌معنا موردبررسی لغوی و اصطلاحی قرارگرفته است؛ سپس با توجه با آیات قرآن کریم و روایات به پژوهش در خصوص آن پرداخته و دیدگاه مفسران علمای اسلام از شیعه و اهل سنت بررسی‌شده است و در ادامه با توجه به فرمایش‌های امیرمومنان علی (ع) در نهج‌البلاغه و شروح آن به کنکاش در مفهوم فلاح و فوز پرداخته‌شده است. از بررسی این مجموعه‌های گران‌قدر این نکته برداشت می‌شود که فلاح فرد و جامعه صرفاً با داشتن یک ویژگی حاصل نمی‌گردد، بلکه برای رسیدن به آن باید به مجموعه‌ای از ویژگی‌ها در ابعاد مختلف باورها، فعالیت‌های عبادی (احکام عملی فردی و اجتماعی) و نیز خصوصیات اخلاقی (ملکات اخلاقی فردی و اجتماعی) دست‌یافت. از آن جمله در بُعد باورها می‌توان به ایمان به خدا، نبوت و معاد، در بُعد عبادات به نماز، روزه، جهاد، امربه‌معروف و نهی از منکر و در بُعد اخلاق به تقوا، یاد خدا، صبر و تزکیه نفس اشاره نمود. همچنین ازجمله موانع رسیدن به فلاح و فوز می‌توان به کفر، شرک، عصیان، ظلم، گناهان کبیره، کبر و استکبار اشاره نمود.

شهادت در اسلام جایگاه خاصی دارد. و این جایگاه، بسیاری از افراد را به آن تشویق و ترغیب کرده است. از جمله جایگاه شهدا در قرآن و روایات؛ برخورداری از حیات ویژه و فوق تصور نزد خداوند متعال، زنده ماندن ایشان و دستگیری‌ها و حق شفاعت شهدا از مردم است. به عبارتی؛ از آن‌جا که شهدا در دنیا با توجه به ظرفیت خود نسبت به خدا معرفت و حضور پیدا کرده بودند. در عالم آخرت نیز به دیدار خدا دست یافته و از جایگاه نیکویی بهره‌مند هستند. این افراد وارسته که قرب الهی را درس گرفته بودند، توصیه‌هایی داشتند، که در آن آرمان‌ها و خواسته‌های خود را برای بازماندگان به جا گذاشتند. جوانان مومن و انقلابی نیز با بهره‌گیری از آیات قرآن و دستورات خداوند متعال، برای دفاع از وطن و حفظ ارزش‌های انقلاب اسلامی و دفاع از مقدسات خویش به جبهه‌های جنگ می‌رفتند، تا با استکبار جهانی مقابله کنند. ایشان در میان تکاپوی جهاد اکبر و جهاد اصغر خویش پیام‌ها و دیدگاه‌های عارفانه و ... خود را به صورت وصایایی به افراد جامعه ابلاغ کرده و خود به دیدار محبوب ‌شتافتند. این پژوهش با تأکید بر بیانات مقام معظم رهبری در مورد مطالعه وصایا، ترویج و نشر فرهنگ و آثار شهدا و مبارزه با تهاجم فرهنگی، تدوین گشته و به روش توصیفی تحلیلی درصدد است، که معارف اعتقادی و تربیتی این وصایای برگرفته از قرآن را، بررسی کند. نتایج حاصله نشان از این است، که مطالعه آثار و وصایای به جا مانده از شهدا از کلام انسان‌های بیدار و ساخته شده‌ای است، که در سایه‌سار قرآن، جنبه‌های اعتقادی و تربیتی خود را اصلاح کرده و به توصیه پرداختند. پس این توصیه‌ها دربردارنده سلوک و مشی شهدا برای وصول به قرب حق است. که برای نسل‌ها می‌تواند تأثیرگذار باشد. از جمله توجه ایشان در وصایا عبارت است از: اصلاح اصول دین که شامل ابعاد مختلف؛ توحید، معاد، نبوت و رابطه با اهل‌بیت]، ابعاد متفاوت حمایت از رهبری و ولایت؛ حفظ ارزش‌های انقلاب اسلامی، پشتیبانی از روحانیت، توجه به خطر منافقین و ... . و پایبندی ایشان به اصول اخلاقی، که خود شامل بخش‌های اصلی و فرعی است. و هم‌چنین دربردارنده توصیه شهدا به امور اخلاقی، اجتماعی، خودکفایی فرهنگی است، که هرکدام شامل اموری می‌شود.

همه انسان‌ها برای ادامه حیات خود، به‌ناچار در هر ثانیه، دقیقه، ساعت، روز و شب در تعامل و ارتباط با خویشتن، خانواده، محیط کسب‌وکار، جامعه، طبیعت و خداوند می‌باشند، علم ارتباطات، اصول، مبانی، قواعدی را در هر بخش از این ارتباطات تعریف و تبیین نموده تا انسان‌ها بتوانند بر این مبنا درست عمل کرده و روابط سالم و اثربخشی را در مدیریت کار و زندگی داشته باشند. از دیدگاه قرآن، اموری چون توحید، معاد، عمل صالح و ارتباط مؤثر از مشترکات ادیان محسوب شده، لذا انسان‌ها با هر دینی می‌توانند با همزیستی مسالمت‌آمیز با هم ارتباط مؤثر داشته و در کار و زندگی موفق باشند. قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلی‌ کَلِمَهٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَ لا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً... بگو: «ای اهل کتاب! بیایید به سوی سخنی که میان ما و شما یکسان است که جز خداوند یگانه را نپرستیم و چیزی را همتای او قرار ندهیم....(آل‌عمران: 64) ...وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً......و به مردم نیک بگویید...( بقره/ 83) جذابیت قرآن در این است که سخن گفتن با همه انسان‌ها را به نیکویی سفارش کرده و این یعنی در جهان هستی همه مردم، فارغ از دین، مذهب، رنگ، نژاد، ثروت، قدرت، قوم، قبیله و کشور دارای کرامت هستند و باید به بهترین سبک با آن‌ها ارتباط برقرار کرد و این ریشه و اصل اساسی در علم ارتباطات است که قرآن به آن تأکید دارد. تحقیق پیش رو با هدف بررسی مبانی و ابعاد علم ارتباط مؤثر از منظر قرآن انجام گرفته و پیشنهاداتی برای بهبود فرآیندهای ارتباط مؤثر ارائه شده است که در این پژوهش خواهید خواند.

خانواده به‌عنوان مهم‌ترین نهاد تربیتی جامعه و اثرگذارترین عامل حرکت مطلوب فرزندان، برای انتخاب سبک و شیوه زندگی اسلامی است. قرآن به‌عنوان کتابی جامع و کامل برای سعادت انسان از پرداختن به وظایف والدین در قبال فرزندان، که بن‌مایه شکل‌گیری شخصیت انسان است چیزی را فروگذار ننموده است و در مورد این نهاد بنیادین و وظایف هر یک از آنان، رهنمودهای ارزشمندی دارد که در صورت اجرای آنها، هر یک از اعضای خانواده به‌صورت صمیمی و سازنده به رشد و تکامل یکدیگر کمک می‌کنند. تربیت فرزندان از جمله وظایف والدین و جزء حقوق فرزندان محسوب می‌شود. این نوشتار با هدف ارائه راهکارهای تربیتی قرآن به والدین و با نگاه تحلیلی به دیدگاه‌های علامه طباطبایی و سید قطب سامان داده‌شده است. مفسرانی که در تفسیر خود به بعد اجتماعی آیات و آموزه‌های تربیتی و ارشادی قرآن توجه نموده و با برقراری ارتباط بین قرآن و نسل امروز، درمان مشکلات اجتماعی امروز را نهفته در آیات قرآن می‌دانند. روش تحقیق در این پایان‌نامه روش مطالعات کتابخانه‌ای شامل استفاده از کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌ها و نیز سایت‌های علمی است. دستاورد این تحقیق توصیه‌ها و آموزه‌های مهم تربیتی قرآن به والدین در دو بخش وظایف مادی شامل تأمین خوراک و پوشاک نوزاد و توصیه به بازی‌های ورزشی ورزمی است و وظایف معنوی در زمینه‌های مسائل اخلاقی از جمله صبر، مشورت، حجاب، وفای به عهد، ایثار، برادری و...، مسائل اعتقادی چون اعتقاد به توحید، نبوت و معاد و مسائل عبادی مانند نماز و روزه است که در هر بخش به‌صورت مفصل به این توصیه‌های تربیتی پرداخته‌شده است.