مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مساله امامت در تاریخ اندیشه اسلامی همراه با رویکردهای متفاوت دارای جایگاه ویژه ای است. خدای متعال نیز آیاتی از قرآن کریم را به این امر مهم اختصاص داده است. مفسران فریقین در ذیل این آیات دیدگاه های گوناگونی را در زمینه بیان حقیقت امامت ارائه کرده اند، به دلیل عدم تبیین دیدگاه مفسران اهل سنت، این مقاله به بررسی دیدگاه آنان در این زمینه پرداخته است، با بررسی آراء مفسران اهل سنت می توان دریافت که آنان در تبیین چیستی امامت یا به بیان معنای لغوی اسوه و مقصود بودن اکتفا کرده اند یا اینکه مراد از امامت را همان نبوت دانسته اند. نتیجه کلی این پژوهش آن است که جمعی از مفسران اهل سنت قائل به عدم استقلال مقام امامت از نبوت هستند که چنین تفسیری از آیه قول بی دلیل و ناسازگار با ظاهر آیه و متاثر از مبانی کلامی آنان در باب امامت است.

در این مقاله آرامش توحیدی در خانواده به‌عنوان یک راهبرد تربیتی در قرآن بررسی گردیده است. در آیات قرآن هدف از تشکیل خانواده آرامش معرفی شده است و خدای متعال آینه تمام‌نما، واقعی و انحصاری آرامش است. انسان در جستجوی گمشده خویش به‌سوی او شتافته و آرام می‌گیرد. آرامش این نماد کمال از طریق حکمت تحقق می‌یابد. آنگاه که تزکیه و تعلیم صبغه بینشی و بصیرتی پیدا کند، آرامش با معرفت توحیدی تجلی و در قلب و رفتار انسان به نمایش در می‌آید. قرآن کریم راهبرد تربیتی خانواده ـ یکی از هنرهای تربیتی هنرکده هستی ـ را در سیمای آفاقی و انفسی به نمایش گذاشته است. رمز این هنرنمایی، تربیت از طریق معرفت به هستی و آرامش در خانواده است؛ زیرا تربیت هدف اصلی خلقت است. در این تصویرپردازی همه راهبردها به راهبرد کلان توحید معرفتی و ربوبی منتهی می‌گردد و راهبرد تربیتی خانواده راهبردی مقدس از راهبرد کلان و بیانگر هدفدار بودن آفرینش است که نتیجه کاربردی آن توجه دادن به نقش قرآن در آرامش فردی و اجتماعی است

پیامبراکرم| از حرمت و احترام و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است تا آنجا که خدای متعال به پاس هماهنگی همه جانبه رسول‌اکرم| با قرآن کریم و نیز برای ترغیب دیگران به تأسّی به چنین سیره‌ای، از وجود مقدس آن حضرت| با عظمت یاد فرموده است. قرآن کریم در آیات متعددی همچون آیه 63 سوره نور، آیه 1 حجرات، آیه 53 و 54 احزاب و آیه 65 نساء به موضوع حرمت پیامبراکرم| پرداخته است، از این‌رو حفظ حرمت آن حضرت| یکی از بایسته‌ها و اصول ثابت قرآن کریم است. براساس این اصل، همگان نسبت به رعایت حرمت آن بزرگوار| مسئول هستند. عنایت‌های ویژه خدای متعال به پیامبر|، همراهی و معیّت نام پیامبر| با نام حق تعالی، مصادیق متعدد محبت الهی به پیامبر|، تجلیل‌های ویژه از پیامبر| در خطاب‌های الهی و جلوه‌های فراوان دلداری‌های خدای سبحان از پیامبر| از جمله مؤلفه‌ها و مستنداتی هستند که لزوم حفظ حرمت نبوی| را اثبات می‌کنند.

تمسک به آیات قرآن بهترین راه دستیابی به الگویی صحیح در تربیت انسان و رسیدن به سعادت دنیـوی و اخروی است، ازجمله آموزه‌های تربیتی بحث از اصول و شرایطی است که در ضمن به‌کارگیری روش‌های تربیت، باید مورد توجه قرار گیرد تا مقدمه‌ای برای رسیدن به اهداف تربیتی باشد؛ چراکه نتیجه‌‌بخشی روش‌های تربیتی مبتنی بر شرایطی است که باید در هر سه عنصر اساسی محتوا، مربی و متربّی در فرآیند تربیت وجود داشته باشد، در غیر این صورت، روش تربیتی عقیم یا از میزان ثمردهی آن کاسته می‌شود. در این پژوهش، تلاش شده تا با تتبّع در آراء تفسیری سید فضل‌الله و ابن‌عاشور به‌عنوان دو مفسّر داعی اصلاح اجتماعی ـ دینی در جهان معاصر، شرایط تاثیرگذار در اتخاذ روش‌های تربیتی مورد بررسی قرار گیرد تا در برابر مکاتب غربی، تصویری از مکتب تربیتی اسلام ارائه شود و زمینه‌ای برای نشر نظام تربیتی اسلام فراهم گردد. از دیدگاه تفسیری ایشان، قابل فهم بودن، تداوم، حکمت و بصیرت، فروتنی، شرح صدر، تعقل و احساس مسئولیت از جمله شرایط بسترساز برای به‌کارگیری روش‌های تربیت است.

اندیشه برتر دانستن زبان عربی، باعث توجه زبان‌شناسان، قرآن‌پژوهان و مفسران به کاربرد واژه‌های غیرعربی در قرآن و طرح مباحث مناقشه‌ای و چالش برانگیز شده است. هر یک از مخالفان و موافقانِ وجود واژه‌های معرب در قرآن، دلایلی را برای اثبات مدعای خود مطرح نموده‌اند؛ این مقاله بر آن است تا با توجه به این که از یک‌سو آیاتی از قرآن به عربی بودن آن تأکید دارد و از سوی دیگر وجود واژه‌های غیرعربی نیز قابل انکار نیست، درباره وجود واژه‌های غیرعربی در قرآن، میزان منافات داشتن این واژه‌ها با عربی بودن قرآن، چگونگی ورود این واژه‌ها به قرآن و شبهات پیرامونی آن، پاسخی در قالب نقد ارائه نماید و ثابت کند هر دو دیدگاه در عین حال که دلایل محکمی ارائه کرده‌اند اما به این شکل قابل جمع است که واژگان معرب پیش از کاربرد در قرآن، وارد ادبیات عرب شده و پس از تغییرات ساختاری و استعمال در اشعار و مکالمات گفتاری و نوشتاری، وارد قرآن گردیده است، از این رو نه تنها نقص به‌شمار نیامده و انحطاط زبان عربی را به‌دنبال ندارد، بلکه یاری‌رسان اعجاز قرآن از جهت فصاحت و بلاغت است.

گروهی معتقدند که مهم‌ترین دستاورد اخباریان، یعنی تکیه بر روایات بدون نقد اصولی آن، در مکتب تفکیک بازسازی شده است، از این‌رو مکتب یادشده را نوعی اخباریگری جدید می‌شمرند. بررسی تطبیقی این دو دیدگاه می‌تواند ضمن ارائه مبانی فهم معارف هر یک، بیانگر میزان صحت و سقم این ادعا و نقاط افتراق و اشتراک آنها باشد. این بررسی به روش کتابخانه­‌ای، نشانگر آن بود که اخباریان در مواجهه با ادله اربعه، به‏ رغم تفکیکیان که برهر چهار رکن تکیه می‌کنند، تنها سنت را برگزیده‌اند. آنان معتقدند تنها معیار فهم معارف، احادیث ائمه: می‌باشد، اما احادیث نبوی همچون قرآن، فاقد حجیت ظاهری است. آنان عقل و اجماع را ساخته اهل تسنن دانسته، به آنها تمسک نمی‌جویند. نقطه اشتراک این دو مکتب، در تمسک به احادیث ائمه: منحصر می‏گردد که البته موضع­گیری متضادی که هر یک در زمینه بهره‏ گیری از احادیث در پیش گرفته‌اند، انتساب تفکیکیان به اخباریگری را خدشه‌دار نموده است.

بهترین دلیل گره‌گشا در جهت اثبات وجود «بطن» برای آیات قرآن کریم، دلیل قرآنی است. بر این اساس از دیرباز، برخی از دانشوران قرآنی از مفاد پاره‌ای از آیات شریفه در جهت یادشده استفاده نموده‌اند. گرچه آیه‌ای که مستقیم و با صراحت حکایتگر وجود بطن برای آیات قرآن کریم باشد، وجود ندارد، اما فراز «ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْ‏ءٍ» در آیه 38 أنعام و دیگر آیات، به ضمیمه برخی از مقدمات، حکایت از این دارد که معارف قرآن، منحصر در معارف برآمده از ظاهر آیات نیست. در این مقاله پس از بیان نظرات جمعی از مفسّران فریقین؛ به‌ویژه مفسران شیعه نظیر علامه طباطبایی، جوادی آملی و مصباح یزدی چنین نتیجه گرفته شد که: دلالت جمله «ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْ‏ءٍ» بر آمیخته بودن لایه ظاهری آیات قرآن با لایه باطنی، امری حتمی و ضروری خواهد بود؛ در غیر این صورت، مفاد عام مستفاد از این جمله، دچار آسیب می‌شود و درستی مدلول ظاهری آن با مشکل مواجه می‌گردد و نیازمند به توجیه خواهد بود؛ البته نوع دلالت مذکور، مطابقی یا التزامی نخواهد بود، بلکه از نوع دلالت «إشاره‌ای» است.

کاربرد «حلم» به‌عنوان صفت مشترک خدا و انسان در قرآن کریم و عدم کاربرد صفت «کظم ‎غیظ» در مورد خدای متعال حکایت از یک تفاوت معنایی در این دو واژه، به‎ویژه در مورد خدا دارد؛ چنین تفاوتی می‎تواند پای مسئله تفاوت‎های معنایی این دو واژه را در قرآن و به‎ویژه در نسبت با حضرت باری تعالی به‌میان آورد. واژه «حلم» و «کظم‎غیظ» در یک معنای عام بیانگر حالت بازدارندگی و حبس در واجد این صفات است اما کاربرد صفت حلم در مورد انسان و خدا به شکل مشترک است و «کظم ‎غیظ» به‌عنوان یک صفت خاص انسانی است. از مهم‎ترین منابعی که می‎تواند ما را به فهم دقیق‎تر معنای این دو واژه و تفاوت‎های آن نائل سازد، مطالعه تفسیری و بهره‎مندی از منابع تفسیری است، این منابع نشان می‎دهد واژه «حلم» و «کظم ‎غیظ» امکان تحقق در ذات باری تعالی ندارد.

امید از جمله موضوعاتی است که همواره مورد توجه ادیان و مذاهب اخلاق‌محور، بوده است. در آموزه‌های قرآن و روایات، ابعاد مختلف این مسئله با واژگانی چون، رجا، أمل، تمنی و طمع، مورد بررسی‌ قرار گرفته است. امید به‌معنای داشتن‌ انتظار مثبت برای رسیدن به هدف و دارای حداقل چهار مؤلفه اصلی: اهداف، باور به اسباب و علل، توکل به خدا و تلاش است. مهم‌ترین یافته‌های مقاله حاضر آن است که در آیات قرآن هدف، دستیابی به قرب الهی و مقام خلافت الهی است و تهذیب نفس، افزایش شوق و محبت به خدا و اصلاح و تربیت و صدور اعمال نیک از پیامدهای امید، در آموزه‌های اسلامی و آیات قرآن دانسته می‌شود. انسانی که از فقدان معنا در زندگی رنج می‌برد و امور زندگی مادی او را ارضا نمی‌کند، فقط اعتقاد به مبدأ هستی و امید به رحمت بی‌انتهای او و لقای پروردگار، روزنه‌ای در دل او می‌افکند که تسلی‌بخش روح خسته و آزرده او می‌گردد و هیچ‌گاه در فراز و فرودهای زندگی احساس تنهایی نمی‌کند.

در جهان‌بینی ارائه شده از سوی قرآن کریم هستی، حقیقتی ذو مراتب و در طول و غیرمنفک از یکدیگر است؛ بدین‌صورت که مراتب نازله آن، رقیقه و تمثل‌یافته مراتب بالاتر هستند؛ این مراتب مربوط به نشئه غیب بوده، ثابت و زوال‌ناپذیرند و رابطه بین آنها رابطه‌ای طولی و اطلاق و تقییدی است و تنزل از مرتبه عالی به مرتبه پایین به نحو تجلی است. قرآن کریم به‌عنوان تجلی و ظهور علم خدای سبحان نیز چنین هویتی دارد؛ قرآن دارای وجودی مادی و مشهود و وجودی نوری و غیبی است. از وجود غیبی آن تعبیر به حقیقت قرآن می‌شود و حقیقت قرآن خود امری ذومراتب و مشکک است. تعبیراتی چون: «ام الکتاب»، «کتاب مکنون»، «لوح محفوظ» و «کتاب مبین» در قرآن کریم اشاره به هریک از این مراتب دارد. این پژوهش در صدد تبیین اصل ذومراتب بودن قرآن با توجه به ادله نقلی و با تاکید بر دیدگاه تفسیری علامه طباطبایی است.