مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

بدون تردید بررسی عالمانه و منتقدانه ریشه‌ها و علل اجتماعی، سیاسی و... برداشت‌ها و تفسیرهای گوناگون از قرآن کریم، نقشی بسیار مهم در بازشناخت تاریخی عوامل اصلی و بنیادین شکل‌گیری تفکرات، نحله‌ها و فرقه‌های مختلف در جامعه‌ اسلامی داشته است. با این تفاصیل هدف مقاله حاضر بررسی برداشت‌های متفاوت سیاسی از آیات قرآن کریم پس از رحلت رسول گرامی اسلام است. در این راستا ضمن بررسی منابع و مآخذ متقدم و تکیه ‌بر مستندات تاریخی، مطالب لازم در فیش‌های مختلف فراهم آمده و سپس با نگاهی توصیفی، تحلیلی مطالب پژوهش تدوین و تبیین گردید. به منظور روشن شدن نگرش‌های افراطی سیاسی به آیات و روایات بعد از رحلت پیامبر که ضربات جبران ناپذیری بر امت اسلامی وارد کرد. در ابتدا زمینه‌های پیدایش روش‌های متفاوت تفسیری، روش تفسیر قرآن به قرآن و روش روایی بررسی شد. در ادامه به مبحث نقل و کتابت حدیث در زمان حضرت رسول(ص) و منع نقل و کتابت حدیث در دوره خلافت ابوبکر، عمر و عثمان پرداخته شد.

یکی از مباحثی که از سده‌های آغازین تاریخ اسلام مورد اهتمام زبان‌شناسان مسلمان، مفسّران و نیز مستشرقان قرار گرفته است، مسأله واژگان غیر عربی در قرآن کریم می‌باشد. این مسأله در پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن از اهمیت بسیاری برخوردار بوده، و دیدگاه‌های متعددی را بیان نموده است. سه دیدگاه اصلی موافق، مخالف، و بینابین ماحصل پژوهش‌های زبان‌شناسان قدیم در این حوزه به شمار می‌رود. ولی واقعیّت این است که علوم زبان‌شناختی وجود واژگان غیر عربی در قرآن را مقوله اثبات‌شده‌ای می‌داند. در مقاله حاضر که رویکرد توصیفی تحلیلی دارد، واژگان غیر عربی موجود در قرآن از منظر زبان‌شناسی جدید مورد بررسی قرار گرفته است. مهم‌ترین یافته پژوهش حاضر این است که واژگان غیر عربی در قرآن غیر قابل انکار است و انکار آن در تعارض با یافته‌ها و دیدگاه‌های علوم زبان‌شناختی جدید است. واژگان مذکور صدها سال پیش از نزول قرآن وارد زبان عربی شده، و با ساختاری آوایی و صرفی زبان عربی سازگار گشته است. از سوی دیگر، خاستگاه واحد زبان‌های سامی که عربی یکی از آن‌هاست دلیل دیگری بر اثبات وجود واژگانی از خانواده زبان‌های سامی در قرآن است.

انسان از همان زمانی که بر این گیتی پای نهاده تا همین زمانی کنونی سعی در شناخت و تسلط بر حیوانات داشته است؛ اما این شناخت از حیوانات زمانی دقیق‌تر می‌شود که بتوان به شناختی از صفات اخلاقی آن‌ها نیز دست‌ یافت زیرا انسان با دانستن این صفات می‌تواند حیوانات را در اختیار بگیرد تا از آنان به‌ درستی بهره ببرد. اخلاق حیوانات در زندگی انسان بسیار تأثیرگذار است زیرا حیوانات با انسان‌ها در محیطی مشترک زندگی می‌کنند و این شناخت علاوه بر بهره‌مندی هرچه بیش‌تر از حیوانات می‌شود؛ بلکه موجبات زندگی مسالمت آمیز با حیوانات می‌شود. به همین جهت و به خاطر اهمیت این موضوع، نگارندگان این مقاله بر آن شده‌اند که با روش توصیفی- تحلیلی با استناد به قرآن و روایات این موضوع به صورت مستدل بررسی کنند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که هر یک از حیوانات خصوصیات اخلاقی منحصربه‌فرد دارند که در شناخت حیوانات و البته در بهره‌مندی از منافع این حیوانات بسیار مؤثر است به ‌طوری ‌که نه او آسیبی برساند و نه اینکه موجب آزار او شود.

دوره‌ای که نجم الدین رازی در آن می‌زیسته، دوره‌ای است که ادب فارسی از حیث تأثیرپذیری از قرآن و حدیث و ادب عربی در اوج و شکوفایی است. بی‌گمان «مرصاد العباد» و دیگر آثار جاودانه شیخ نجم‌الدین رازی، عارف برجسته قرن هفتم هجری، باید از مظاهر تجلّی معارف اسلامی و ادب عربی در شعر فارسی محسوب گردد. نجم الدین رازی به مخازن غنی و سرشار قرآن و حدیث شوقی وافر داشت و از احادیث منقول از پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) در جهت بیان مقاصد خود بهره جسته است. او در ضمن طرح و شرح آموزه‌های عرفانی خود، گهگاه اشعاری نیز سروده و جهت تلطیف بحث، در لابه‌لای مطالب جای داده است. مطالعه در این اشعار نشان می‌دهد که اگرچه این اشعار، به لحاظ زیبایی‌های شعری، در حدّ متوسط است، امّا تجلی قرآن و حدیث در آن هویداست. وی به شدّت تحت تأثیر قرآن کریم بوده و از گنجینه احادیث نبوی نیز بهره کافی داشته است.

موضوع تحریف در قرآن بسیار مورد توجه اندیشمندان و علمای اسلام به‌ ویژه بزرگان شیعه قرار گرفته است و از قرون اولیه اسلام تا کنون همواره مورد بحث و مناقشه بوده و تا کنون کتاب‌های فراوان در این باره به رشته تحریر در آمده است. از میان اهل سنت،‌ حشویه و در شیعیان، غلات و عده‌ای کمی از اخباریان(مثل سید نعمت الله جزایری و محدث نوری) قائل به تحریف در قرآن(تحریف به نقیصه) گردیده‌اند. اما اکثریت علمای شیعه و اهل سنت(فریقین) قائل به تحریف ناپذیری قرآن می‌باشند. استاد آیت الله جوادی آملی در آثارشان با نگاهی عقلانی وحیانی و بیانی ژرف و قلمی زیبا و عمیق به این موضوع پرداخته‌اند که در این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه‌ای با شیوه تحلیلی- مقایسه‌ای به تبیین آن پرداخته شده است.

ازدواج به عنوان سنتی الهی در هستی، سبب کمال و رشد زن و مرد خواهد شد و زن به عنوان قطبی از این امر مقدس، نقش محوری­ای را در تحقق آثار ازدواج ایفا می­کند. اما موانعی اخلاقی در مسیر تحقق ازدواج وجود دارد که زنان خصوصاً در دوران کنونی به آن مبتلا هستند و همین آسیب­ها موجب عدم شکل­گیری بسترهای لازم جهت ازدواج خواهد شد. این موانع گاه ریشه در تفکرات و گاه در اقدامات زنان داشته و خانواده­ها نیز کمابیش با رفتارهای خود بدان دامن زده­اند. این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی به دنبال تبیین این موانع اخلاقی است و نگارنده در نهایت در این تحقیق بدین نتیجه رسیده است که ازدواج زنان دارای موانع گوناگونی است که از اهم آن‌ها، موانع اخلاقی محسوب می‌شود و عدم زوال آن‌ها، سبب تأخیر و آثار زیان­بخشی در خصوص ازدواج دختران و در نتیجه بالا رفتن سن ازدواج و مشکلات اجتماعی خواهد شد.

کشف تناسب میان آیات از موضوعات مهم در عرصه مطالعات علوم قرآنی است که در فهم مراد خداوند از نزول آیات و سور مؤثر است، به همین دلیل مفسران و دانشمندان علوم قرآنی از دیرباز به کشف این ارتباط اهتمام ورزیده­اند. با این وجود ویژگی­های خاص این موضوع و گستردگی دامنه این مبحث سبب شده، تبیین موضوع تناسب اسماء الحسنی هر سوره با محوریت غرض آن سوره با ابهاماتی مواجه شود. نوشتار حاضر این نوع از تناسب را در سور مفتوحه با واو سوگند در جزء سی ام قرآن کریم (النازعات، البروج، الطارق، الفجر، الشمس، اللیل، الضحی، التین، العادیات) مورد بررسی قرار داده است، ابتدا معنای لغوی اسماء ذکرشده در هر سوره بیان گردیده، سپس رابطه میان این اسماء با غرض اصلی آن سوره تبیین شده در نتیجه اسماء مذکور در هر سوره از سور مورد نظر و غرض آن هم‌راستا و متناسب هستند.

نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با هدف تبیین تربیت عقلانی قرآنی و بیان نظر قرآن در جمع کردن میان دین و عقل به مبحث جامعیت نگاه نموده است. در حقیقت قرآن با روش‌های متعدد به پرورش اندیشه در مخاطبین ذوی العقول توجه نموده است. این کتاب سراسر حکمت، نه عقل‌گرایی افراطی را می‌پذیرد و نه عقل‌ستیزی را؛ تربیت عقلانی قرآنی معطوف به وسیع‌ترین مخاطبان و با تمام جوانب عقلانیت می‌باشد. در این پژوهش تربیت عقلانی در هر سه بعد عقلانیت مورد بررسی قرار گرفته است. به نظر می‌رسد در قرآن همه این اقسام مورد تربیت واقع شده است. عقلانیت بنیادین با استدلالات و براهین قرآنی و عقلانیت ارزش‌ها با انتقادات به بینش‌ها و روش‌های نادرست و ارائه نمونه‌های اخلاقی والگوهای عملی و عقلانیت ابزاری با شرایط خاص خود مورد توجه تربیت قرآنی بوده است؛ که این مسأله مصداق بارز جامعیت این کتاب شریف می‌باشد.

فمینیسم جنبشی علیه سلطه حداکثری مردان در جامعه است. فعالین حقوق زنان (فمنیست‌ها) باور دارند که جنسیت در زندگی انسان‌ها نباید عاملی تعیین‌کننده برای جایگاه اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آن‌ها باشد، زیرا باور دارند زن و مرد باید از حقوق برابری در زمینه‌های مختلف برخوردار باشند و به برابری جنسیتی معتقدند. اکنون این پژوهش بر آن است تا به این مهم برسد که قرآن کریم و عقاید اسلامی باورهای فمینیسم را تا چه اندازه باور دارد. در آموزه‌های اسلامی شاهد این موضوع هستیم که دین اسلام بی‌نهایت به جایگاه زنان بها داده، اما این موضوع به معنای پذیرش مطلق برابری و اندیشه‌های فمینیسم نیست. نگارنده در این مقاله بعد از آوردن مبانی اسلامی در رابطه با حقوق زنان و نقد و بررسی آن؛ به این نتیجه می‌رسد که دین اسلام به جای «مساوات» که شالوده اندیشه فمینیستی را تشکیل می‌دهد به دنبال «عدالت استحقاقی» است تا وظایف بنیادین زن را به او آموزش و بر این باوراست که؛ رسیدن به عدالت مذکور موجب سعادت خانواده و در نهایت جامعه می‌شود.