مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در حوزۀ گزاره های مربوط به معاد، واژگان بسیاری (28مورد) در قرآن وجود دارد که از این میان، تنها 17 مورد در این باب استعمال می‌شود. این مقاله، بار معنایی هر یک از این واژگان و نقاط مشترک و تفاوت های معنایی آنها را از نظر فرهنگ های معتبر عربی و دیدگاه مفسران مطرح مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که هر یک از این واژگان با واژگان دیگری از این حوزه اشتراک معنایی دارند و بواسطه همین موضوع جزء نظایر قرآنی قرار می‌گیرند در حالی که در کتب وجوه و نظایر اشاره‌ای به این لغات نشده است؛ همچنین برخی واژگان متحمل معنای خاصی هستند که با توجه به سیاق آیه نمی‌توان نظایرش را جایگزین واژه مزبور نمود. نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزۀ معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزۀ معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزۀ معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.

برای جریان‌شناسی علمیِ منابع علوم‌قرآن، نگارش منظمی که عوامل موثر بر تطورِ منابع مهم را با تحلیل تاریخی بیان کند، موجود نیست. پژوهش حاضر، کیفی بوده و با روش اسنادی و رویکرد تفسیری و تحلیل تاریخی و تکنیک قیاسی، نحوه «تاثیرگذاریِ مهم‌ترین نگارش‌های علوم‌قرآن قرن5» را بیان کرده‌است. جریان‌سازی نظرات سیدمرتضی در مباحث مهمی چون صرفه و متشابه، و تأثیرگذاری آثارش در نگارش بزرگانی چون شیخ‌طوسی، طبرسی و فخررازی قابل‌توجه است. موضوعات علوم‌قرآن در 67تک‌نگاری‌ مکی‌بن‌ابیطالب بسیار تاثیرگذار بوده که «قرائت» بالاترین رتبه را داراست. 29 تک‌نگاری دانی با تاکید بر «التیسیر»، تاثیرِ نظرات علوم‌قرآن وی را می‌افزاید. مباحث علوم‌قرآن در تبیان طوسی، قابل‌تامل است ولی تاثیرگذاریِ آن به حدّ آثار استادش سیدمرتضی نمی‌رسد. ضریب‌تأثیر اسباب‌النزول واحدی‌نیشابوری متوسط است. اما جریان‌سازیِ آثار جرجانی با نظریه نظم و ابتکار وی، مبحث اعجاز را ارتقا داده‌است. همچنین تاثیرگذاری غزالی به نگرش فلسفی او در پردازشِ مباحث علوم‌قرآن بازمی‌گردد. یافته این تحقیق نشان می‌دهد تکامل و توسعه‌ی علوم‌قرآن قرن5، به‌دلیلِ نوآوری و خلاقیتِ نویسندگان این دوره است. پیامد آن، ترکیب، بازسازی، تعمیق و گسترش علومِ اعجاز، صرفه، محکم و متشابه، قرائت و سبب نزول بوده که در قرون قبل فقط حاصلِ داده‌های روایی است. رهاوردِ فهم این مطلب، تکمیل سرفصل دروس دانشگاهیِ رشته علوم‌قرآن برای دانستن عوامل مؤثر بر تطور و فراز و نشیب‎های منابع مهم می‌شود. ضمن آنکه با روندی منظم، دانش و بینش کمّی و کیفی دانش‌پژوهان این رشته را در فهمِ «تاریخ منابع علوم‌قرآن» ارتقا می‌دهد.

در سده‌های نخستین اسلامی- به اقرارِ کتابهایی چون «قتلی القرآن» ابواسحاق ثعلبی(م 427ق)- قرآن، چنان کشش و جذبه‌ای در مخاطبان برمی‌انگیخت و چنان در آنان اثر می‌گذاشت که مدهوششان می‌ساخت، اشک از چشمان‌شان جاری می‌کرد و در بسیاری از مواقع، اثرگذاری‌اش در حدی بود که سامعان و تالیان قرآن، جان به جان‌آفرین تسلیم می‌کردند. این مقاله با روشی توصیفی- تحلیلی و با تأکید بر کتاب قتلی‌القرآن ثعلبی- که حکایات آن ارتباط مستقیم با تاثیرگذاری‌های شگرف قرآن دارد-، این مسئله را بررسی کرده است نتیجه آنکه: سه عنصرِ «قرآن»، «تالی» و «سامع» در این مسئله نقش ایفا می‌کنند اما هر دو عنصر اخیر، بر عنصر اصلی- یعنی قرآن- استوارند. قرآن، خود ساختار آهنگین و آهنگ‌پذیری دارد که با عناصر عارضیِ «صدای حزن‌آلود»، «صدای برخاسته از خلوص نفس» و نیز « صدای آهنگین»، از بُعد جلالی و جمالی بر سامعان و تالیان خود تاثیر می‌گذارد؛ آن هم تأثیری که مراتبش با موارد مشابه قابل مقایسه نیست و این تاثیر نیز بیشتر در بُعد جلالی و خوف و خشیت‌افکنی به سامع یا تالی نمود دارد و تاثیر جمالی نیز علاوه بر آنکه خود مستقلا عمل می‌کند، زمینه را برای بُعد جلالی نیز آماده می‌سازد، به گونه‌ای که، این تاثیرگذاری را در حیطه معنایی بسیار پرقدرت جلوه می‌دهد.

پژوهش حاضر تاثیر فلسفه ورزی بر پرسش گری دانش آموزان را از منظر قرآن با روش تحلیلی –اسنادی مورد مطالعه قرا داده است. یافته های پژوهش بیانگر این است که در قرآن پنج ویژگی را می توان برای پرسشگری در نظر گرفت. پرسش از چه کسی، (از دانایان ، اهل اندیشه، اهل نظر و صاحب نظران ) پرسش از چه چیزی (هرچیزی را می توان مورد پرسش قرار داد به ویژه انفاق، روزی حلال، کوه، هلال، قیامت، روح...) چگونگی پرسش( پرسش باید منطقی، درست، معقول، برای درک و شناخت باشد نه فضل فروشی) و درباره چه چیزی (چگونگی انفاق، چگونگی رسیدگی به یتیمان و بی سرپرستان، چگونگی بر پا شدن قیامت...) و در ارتباط با چه چیزی (خود، خدا، دیگران و طبیعت) صورت می گیرد. نتایج پژوهش براساس سند تحول آموزش و پروش و برنامه درسی ملی آنچه که در نظام آموزشی مورد تاکید قرارگرفته است پرسش گری و در ارتباط با چه چیزی (خود، خدا، دیگران و طبیعت) است و پرسش گری زمینه تفکر، رشد عقلانی. و بسترمعرفت را برای دانش آموزان را فراهم می کند.

یکی از موضوعات مورد توجه مستشرقان موضوع جمع قران است. یکی از این مستشرقان هارالد موتسکی است وی دیدگاه های مستشرقانی چون ونزبرو و مینگانا و جان برتن وشوالی را مطالعه و بیان نموده است و دیدگاه های این مستشرقان را در 4 دیدگاه خلاصه می کند:شوالی جمع قرآن در دوران عثمان، خلیفه‌ی سوّم می داند. مینگانا به دوره‌ی خلافت عبدالملک در پایان قرن نخست هجری اشاره می کند ونزبرو به جمع قرآن در آغاز قرن سوّم معتقد استبِرتُن آن را به زمان حیات پیامبر نسبت می‌دهد. که به هرکدام از این دیدگاه ها نقدی وارد است.موتسکی پس از تبیین دیدگاه های مستشرقانی که در بالا ذکر شد روش های آنان را در بررسی جمع قرآن به صورت کلی رد نموده و آن را نا درست می داند و روشی جدید برای تبیین این مسئله ابداع می نماید که این روش را از زبان خودش عنوان می کنیم:وی در مقاله اش اینگونه بیان می کند: ((در زمینه‌ی روش‌شناسی دو پیشرفت اساسی را باید خاطر نشان کرد: نخست تحلیل اسناد برخی روایات خاص که ابزاری کارآمد در امر تحقیق است و نخستین بار خوتیر ینبُل از این روش بهره برد. دوم تحلیل متن احادیث که با بررسی گونه‌های مختلف یک روایت و تلفیق این رویکرد با تحلیل اسناد تکمیل شده است. از میان محققانی که با این روش پژوهش می‌کنند، باید به ینبُل، گرِگور شولِر و خودم اشاره کنم.)) (پارسا، فروغ، خاورشناسان و رویکردهای نوین در جمع قرآن)او معتقد است برای پی بردن به تاریخ جمع قرآن باید احادیث را در نظر گرفت و اسناد احادیث را دنبال کرد تا بتوان حلقه ی مشترک نقل این احادیث را یافت و بر اساس تاریخ وفات آن حلقه ی مشترک تاریخ جمع قرآن را بیان کرد وی پس از انجام این کار محمد بن شهاب زهری را حلقه ی مشترک نقل احادیث جمع قرآن ذکر نموده است.او اینگونه نتیجه می گیرد که محمد بن شهاب زهری منبع واقعی نقل این رشته احادیث است و با توجه به زمان وفات وی، در سال 124 ق، می‌توان گفت حدیث جمع ابوبکر در ربع نخست سده دوم رواج داشته است.او در پایان مقاله به عنوان تاییدی بر نظریات مسلمانان خاطر نشان می کند که روایات مسلمانان قدیمی تر است و از لحاظ تاریخی به زمان جمع قرآن نزدیکتر می باشد اما آنچه تا کنون پژوهشگران غربی عنوان کرده اند بسیار دور از واقعیت است.برخی از نقد هایی که بر نظریات وی وارد است عبارتند از:جعل حدیث پدیده ایست که تمام عالمان در طول زمان با آن رو به رو بوده اند و در مصنف عبدالرزاق نیز که یکی از کتب مورد استناد موتسکی است صورت گرفته است که متاسفانه موتسکی به گونه های جعل حدیث در این کتاب توجهی نکرده است.(پارسا، فروغ، درآمدی بر مطالعات حدیث شناختی موتسکی)همچنین وی برای مطالعه ی احادیث جمع قرآن و یافتن حلقه ی مشترک نقل احادیث رجوعی به کتب شیعه نداشته و صرفا بر اساس منابع اهل سنت مثل صحیح بخاری و مسند ابن حنبل ومصنف عبدالرزاق و ... نتیجه گیری نموده است در حالی که بهتر بود برای جمع بندی و ارائه نظری جامع از کتب شیعی نیز بهره می برد.به طور کلی در این نوشتار نقد نظریات وی در دو بخش انجام خواهد شد:1-نقد روش‌شناختی: به این صورت که روش وی در اعتماد بیش از حد بر روایات اهل‌سنت با استفاده از قرائن تاریخی و نه شخصیت راوی با نقدهای جدی روبروست.2- نقد محتوایی: ادعای وی در مورد وثاقت و درستی روایات جمع ابوبکر و عثمان و دلائلی که ذکر می‌کند قابل مناقشه است.

غایت نهایی در تحقیق حاضر تشریح و آشکار ساختن رفتار در جهاد که منحصر در سبیل الله شده و کارزاری که زمینه تحقق قرب الهی و درک عرفان ربوبی را میسور می‌کند و مباینت آن با خشونت و افراطی‌گری از منظر قرآن کریم است. بنابراین همه آنچه در طی تحقیق بر آن ادعا شده، در پرتو کلام الهی و با بهره مندی از روایات مربوطه، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و فن کتابخانه‌ای مورد تحلیل قرار‌گرفته است. در پی تتبعاتی که در کلام وحیانی قرآن کریم به دست آمد و آداب رفتاری فریضه مقدس جهاد مورد واکاوی و بررسی همه جانبه قرار‌گرفت مشخص‌گردید که این فریضه علی رغم حدت و شدتی که در مقابله با خصم و در وجه عملی خود بروز می‌دهد اما در تقرب مجاهد به خدا و عارف ساختن وی، در عین حال، مباینتی آشکار با هر گونه خشونت و افراطی‌گری برآمده از آن دارد که به هیچ روی سنخیت و تشابهی میان جهاد مقدس و شدت عمل‌ها و رفتارهای غیر انسانی که به نام مجاهد و در زیر لوای اسلام صورت می‌پذیرد و در وجه سبوعانه و کنش‌های وحشیانه رُخ می‌نماید و انسان را از منزلت واقعی خود دور می‌سازد وجود ندارد. حرمت رفتاری جهاد که در دو وجه کلی و جزئی آن نِمود می‌یابد و هر گونه تجاوز و اسراف مختص خشونت را در مقابل رعایت احکام خدا و تقدم دشمن نزدیک متعین شده در وجه کلی قرار می‌دهد و از سویی دیگر در وجه رفتار و عملکردهای جزئی آن است که هر گونه افراط در قتل و کشتار و ویرانی و تعدی به مظلومین در کارزار و جبهه خشونت، در مباینت آشکار با پاسداشت خون بی‌گناهان و مبرّیان از جنگ و ضعفاء و منع ویرانی و مغبون ساختن مایملک مردم مبتلی به جنگ که متعین شده در آداب رفتاری جهاد است معرفی می‌کند.

شبهه تحریف قرآن از سوی جریان‌هایی در طول تاریخ اسلام مطرح شده که از جمله آن‌ها جریان اخباری‌ها از امامیه و جریان حشویه از سوی اهل سنت است و در ادامه گروه‌هایی به پیروی از این دو گروه به این شبهه دامن زده که از جمله آن‌ها می‌توان به برخی محدثان، متکلمان، مفسران‌ و علما و محققان از هر دو گروه و همچنین مستشرقان که از روی دشمنی و غرض ورزی سعی کرده‌اند که با دلایل بی پایه و مغرضانه این شبهه را تائید و تأکید کنند اشاره کرد. این تحقیق که در چهار فصل تنظیم شده به بررسی اهداف و مبانی و برخی شخصیت‌های این جریان‌‌ها به این صورت پردازدکه: ابتدا‌ در فصل اول کلیاتی در مورد موضوع تحقیق، فصل دوم: جریان شناسی مدعیان تحریف از شیعه که شامل دو جریان مهم و تأثیرگذار غالیان و اخباریان هست و در وا‌‌قع سر منشأ شبهه تحریف در میان برخی از شیعیان، غالیان است که درگیری‌ها و منازعات سیاسی بین گروه‌های شیعه و سنی در مسأله امامت باعث شد که غلات به وادی ادعای تحریف کشانده شده و با جعل روایاتی در زمینه تحریف و وارد کردن آن در منابع شیعی باعث شدند تا در قرن 11 به این شبهه توسط گروهی از شیعیان به نام اخباریان دامن زده شود که در این فصل برخی از شخصیت ‌های غالی و اخباری و روایات جعلی جمع آوری شده در این زمینه مورد بررسی و نقد قرار گرفته و همچنین افراد اندکی از بقیه گروه‌ها از جمله؛ اصولیان، متکلمان، مفسران و محدثان که این شبهه را مطرح کرده‌اند، شخصیت شناسی و مورد بررسی قرارگرفته اند. در فصل سوم به مدعیان تحریف از اهل سنت پرداخته شده که بیشترین ادعا و سر منشأ آن در میان بزرگان و بنیان‌ گذاران آنان از جمله « عمر بن خطاب » است و به این شبهه توسط گروه حشویه از اهل سنت دامن زده شده که در این فصل به اهداف، مبانی و روایات جعلی و نقد آنان پرداخته شده و همچنین افراد دیگری ازجمله محدثان و مفسران و علما از این فرقه که شبهه تحریف را مطرح کرده اند، مورد بررسی قرارگرفته؛ و در پایان، در فصل چهارم مستشرقانی که شبهه تحریف را مطرح کرده‌اند با اهداف و مبانی و انگیزه‌های آنان مورد بررسی و نقد قرار گرفته و بالاخره به یک نتیجه‌گیری کلی از مجموع مباحث گفته شده پرداخته شده است.

تأویل پذیربودن یانبودن متون مقدس و کتب آسمانی از جمله مسائل مطرح میان اندیشمندان مسلمان وغیرمسلمان بوده است.به گونه ای که در دستگاه سنتی تفسیرکتاب مقدس،از تعابیری چون «بطن»،«معنای ناپیدا»،«معنای آشکار»،و«عالمانبهتاویل» در مبحث تاویل استفاده شده است.ودر این باب اینکهچهکسانیصلاحیتتاویلمتشابهات رادارند؟ازجمله مسائل موردمناقشه بین پژوهشگران،بوده است . وجودچنین تعارضی مارابرآن داشت که پژوهشی انجام داده ونظرات فخررازی وملاصدراراموردمقایسه قراردهیم.برخی ازاندیشمندان تاویل متشابهات راصرفا"مخصوص خداونددانسته اند.وبرخی دیگرآنرامنحصربرای خداوندنمی دانند .ملاصدرا ((تاویل))راازمحدودبودن به حوزه زبان بیرون آورده ومعتقداست که هرپدیده ای تاویل وتفسیری دارد .نظرملاصدرادرباب آیات متشابه براصول ومبانی عقلانی-شهودی ابتناء داردوازسنخ ((وجودشناختی))است. ملاصدرامیان فهم آیات متشابه وفهم جهان هستی هماهنگی خاصی راقائل بوده ومصداق کامل راسخان درعلم راعلاوه برمعصومین،عالمان غیرمعصوم نیزمی دانددرمقابل فخررازی معتقداست تنهاخدای متعال به تاویل متشابهات آگاه است.ازدیدگاه ایشان عدم علم به تاویل متشبهات به معنای انکاروجودخداوندنیست بلکه آنهابانگ برمی آورندکه "آمنابه کل من عندربنا" یعنی ماعلاوه برآیات محکم،به آیات متشابه هم ایمان داریماگرچه علم به آیات متشابه نداشته باشیم.

شکل‌گیری و شکوفایی هر تمدن مرهونِ عناصری از قبیلِ امنیت وآرامش اجتماعی، دین‌مداری، اخلاق، فعالیت اقتصادی، همکاری و تعاون، اتحاد وهمبستگی و... است. هریک از این عوامل علاوه‌بر نقش مستقل موثر خود در زایش تمدن با دیگر عوامل ارتباط منسجمی دارد که با همبستگی یکدیگر، سبب ایجاد تمدن می‌شوند. شکوفایی و اعتلای هر تمدن مستلزمِ فراهم نمودن زمینه‌های مساعد برای شکوفایی استعدادهای بشر، عرضه نمودند دستاوردهای گوناگون وی با کسب علم، معرفت، تجارب و تنطیم قوانین و مقررات در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی است کهمنجر به رشد و تعالی جامعه بشری می‌گردد. بی‌شک تحقق این امر، همکاری اکثریت جامعه را می‌طلبد، چرا که همواره شکل‌گیری تمدن‌ها محصولِ تلاش جمعی بوده است و توجه به معارف دین اسلام موجب تلاش جمعی برای اعتلای تمدن بوده است. پیامبر اکرم(ص) با تشکیل حکومت اسلامی شالوده فرهنگ و تمدن اسلامی را پی‌ریزی کرد. گسترش حکومت در بخش وسیعی از جهان و تنظیم برنامه مدون و قوانین ضروری حیات بشری، موجب مبدّل شدنِ جامعه جاهلی به جامعه اسلامی شد. مسلمانان نیز با قرار دادن آموزه‌های دینی به‌ عنوان سرلوحه زندگانی و همّت والای خود، تمدن اسلامی را به تدریج به اوج شکوفایی و اقتدار رساندند.دین، به‌عنوان بن‌مایه فرهنگ وتمدن اسلامی با تعالیم قرآنی و سیره ائمه اطهار (ع)، تحولی نوین در اندیشه و روح انسان پدید ‌آورد و مایه پیراستن سنت و نظام‌های کهنه آنان از اخلاقیات تباه جاهلی شد. بدین سبب به رشد و شکوفایی استعدادهای علمی، فنی، هنری و ادبی آنان پرداخت. در نتیجه با جایگزینی نظام‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی پویا در پرتوی معارف والای وحیانی، تمدن اسلامی به رشد و بالندگی رسید. رشد سریع و شکوفایی عظیمِ تمدن اسلامی، آن‌چنان جهانیان را به حیرت واداشته بود که آنان را حریص به یافتن منشأ این حادثه عظیم کرده‌بود. از این رو با واکاوی تمدن عظیم اسلامی با دین اسلام- به عنوان مبدء تمدن اسلامی- آشنایی پیدا کردند. پژوهشگران و خاورشناسان در پی کاوش‌های اسلام‌شناسی خود، واکنش‌های متفاوتی از خود نشان دادند. مطالعه توأم با حقیقت‌طلبی برخی از آنان منجر به اقرارِ حقّانیت و نقش موثر دین در ایجاد تمدن شد. " جان دیون پورت" اسلام-شناس منصف در مقام پاسخگویی به ادّعای تعارض اسلام با علوم، بیان می‌کند که :« علاوه‌بر دور بودن این سخن ازحقیقت، روشنائی و نورانیت عصر حاضر، نتیجه خط مشیی است که اسلام تعیین کرده است... » ( دیون پورت، 1334: 134). امّا متأسفانه اغلب مستشرقان، با پیش‌انگاره نادرست، انگیزه‌های سوء و عدم درک صحیح از آیات و روایات نورانی، دین را عنصری ناکارآمد در حوزه‌های علمی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مطرح کردند. بدین سبب دین را مخالف علم و تمدن می‌دانند. " کانت" فیلسوف آلمانی در پردازش مکتب اسلام، دین را محدود به عقل عملی و اخلاقی دانسته و با جدا انگاری قوای شناختی و معرفتی انسان اعلام می‌کند که علم و دین حوزه‌های متفاوتی هستند ( اسکندرلو و فراهی بخشایش، 1392: 52).

دائره المعارف قرآنی لایدن، یکی از جدیدترین آثاری است که توسط قرآن پژوهان غیر مسلمان درباره موضوعات متعدد و معارف والای قرآن در سالهای اخیر به رشته تحریر درآمده است. از موضوعات مهم در مجلّدات پنجگانه دائره المعارف لایدن، توجه مولفان و پژوهشگران آن، به مباحث نبوّت و شاخصه های آن ( عصمت، وحی، اعجاز و مدیریت و رهبری) در قرآن بوده است و مقالات متعددی را نیز در این زمینه به خود اختصاص داده اند. با بررسی آثار دانشمندان و مفسران اهل سنت و نیز خاورشناسان در موضوع نبوّت وشاخصه های آن، چالش ها وشبهاتی قابل استخراج است که این رساله متکفل شناسایی، ارزیابی و میزان هم آوایی آنهاست، از این رو، هدف در پژوهش حاضر آن است تا با واقع نگری و بازخوانی دقیق و تقریر شبهات، تحلیل و بررسی آنها بر مبنای قرآن و آراء و اصول عقلی و روایی شیعه مدنظر قرار گیرد. در مسیر تحقیق با تحلیل علمی معلوم می گردد که بین دو مجموعه از تفاسیر علمای اهل سنت و به طور خاص مقالات دایره المعارف قرآن لایدن، هماهنگی معناداری قابل مشاهده است که از آن به "هم آوایی" تعبیر شده است. سوال اصلی عبارت است از: هم آوایی شبهات مستشرقان و منابع تفسیری اهل سنت در نبوّت عامه وخاصّه وشاخصه های آن درچه جنبه هایی است؟ نتایج حاصله عبارتند از اینکه نمادی از هم آوایی شبهات در محورهایی مانند عصمت، وحی، اعجاز و اخلاق فردی و اجتماعی پیامبران الهی و... قابل مشاهده است که با مبانی قرآنی، عقلی و روایی معتبر و مورد قبول فریقین می توان به نقد و پاسخ آنها پرداخت. روایات تفسیری متناسب با مبانی کلامی اهل سنت و روایات ضعیف، زمینه ساز اظهار نظرهای ناصوابِ مولفان لایدن درباره ی پیامبران شده است. علاوه برآن، صرف نظراز نکات مثبت مطرح شده از سوی برخی مولفان لایدن، عدم پایبندی آنان به مهم ترین منابع متقن موجود در همه ی فرقه های اسلامی بویژه شیعه و عدم رعایت اصل انصاف در پژوهش های خود، شبهات و لغزش های قابل تامّلی را در ترسیم شخصیت های الهی ووحیانی پیامبران الهی تقریر و بوجود آورده است.