جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معرفی کتاب: این کتاب تحلیل تاریخی برگزاری مراسم عزاداری امام حسین (ع) در ایران و برخی از ممالکی که شیعه در آن گسترش پیدا کرده است می باشد. نویسنده با استناد به منابع تاریخی به تحلیل این مراسم ها پرداخته و آن را عجین با فرهنگ شیعه و یکی از مهمترین علایم شناخت شیعیان معرفی کرده است. او به توصیف شهرهای شیعه نشین ایران از جمله قم، ری و سبزوار که عزاداری سیدالشهدا در آنها انجام می شد، می پردازد و فعالیت حکومت شیعی آل بویه را در بناگذاری مراسم عزاداری عاشورا در قلمروشان به ویژه بغداد بررسی می کند.در قرون بعدی، سایر مسلمانان هم که محب پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) بودند، مانند شیعیان در ایام محرم برای خامس آل عبا (ع) عزاداری می کردند و رفته رفته سوگواری برای امام حسین (ع) به صورت فرهنگ ایرانی اسلامی درآمد تا حدی که نه تنها مسلمین، بلکه پیروان سایر ادیان مثل یهودیان و مسیحیان که در ایران زندگی می کردند نیز ارادتمند امام حسین (ع) و یارانش شدند.

هدف: واکاوی مؤلفه‌های مؤثر در افزایش نقش سیاسی _ اجتماعی روحانیون اصفهان دوره قاجار(1210_ 1264ه.ق/1794_1896 م). تبیین: یکی از گروه‌ها و طبقات اجتماعی که از گذشته‌های بسیار دور تاکنون در میان فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی جامعه ایران نقش مهمی داشتند، روحانیون بودند. در دوره قاجار این گروه اجتماعی در برخی از شهرها همچون اصفهان در مواجهه با مسائل زمانه در کانون توجه دیگر اقشار جامعه قرار گرفته بودند. تغییرات و تحولات داخلی و روابط بینالمللی ایران با کشورهای اروپایی فضای تأثیرگذاری را برای این گروه فراهم آوردند تا نقش فعال‌تری نسبت به گذشته ایفا کنند. روش: این مقاله به روش توصیفی _ تحلیلی و برمبنای بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی به این سوالات پاسخ می دهد: 1. مؤلفه های مؤثر در افزایش نقش سیاسی _ اجتماعی روحانیون اصفهان دوره قاجار کدام هستند؟ 2. روحانیون اصفهان چگونه با استفاده از این مؤلفه ها، توانستند جایگاه اجتماعی خود را مستحکم سازند؟ نتایج: فرض بر این است که برخی مؤلفه‌های مهمی همچون مشروعیتبخشی به حاکمیت، فتواهای دینی و سیاسی، مقابله با انحرافات دینی - فکری، برتری اندیشه اصولی بر اخباری و تبعات آن در جامعه، حمایت از گروه‌های مردمی در مقابله با حاکمان مستبد محلی، استبداد داخلی و استعمار خارجی و با توجه به فضای دینی و جایگاه روحانیون به عنوان تنها مرجع مسائل مختلف مردمی و نقش هدایت گری آنان برای توده مردم در مقابله با استعمار داخلی و استثمار خارجی، روحانیون این شهر موفق به استحکام بخشی پایگاه اجتماعی خود در این برهه از زمان و برای رویدادهای آینده شدند.

ابن سکِّیت، صحابه امام جواد (ع) و امام هادی (ع)، از الگوهای علمی و عملی سده سوم محسوب می گردد. ابن سکیت پس از فراگیری علم و دانش به تعلیم و تعلّم پرداخت و مدتی هم به عنوان مربّی و معلم در دستگاه خلافت عباسی فعالیت داشت. منابع مهم و معتبر تاریخی او را در برخی علوم صاحب نظر دانسته اند و اخلاق و سلوک اجتماعی و علمی وی را ستوده اند. او در زمینه نقل حدیث و روایت هم معتمد و ثقه بوده است. بررسی منابع وگزاره‌های موجود در کتب تاریخی و جغرافیایی، تراجم، ادبی،‌ ‌رجال و معاجم، این فرضیه را تقویت می نماید که ابن سکّیت علاوه بر دانش های مرسوم عصر خود، از علوم متنوّع دیگری برخوردار بوده است و همین امر، ضرورت تحقیق پیرامون وی را آشکارتر می نماید. این پژوهش بر آن است که تبیین نماید اولاً موقعیّت علمی ابن سکّیت چگونه بوده است؟ ثانیاً نسبت وی با علوم متنوّع عصر خویش چیست؟ روش پژوهش حاضر، توصیفی، تبیینی است و به جایگاه علمی ابن سکّیت می پردازد.

ايالت كرمان از جمله سرزمين‌هاي ايران است كه در طول تاريخ پرفراز و نشيب خود،اديان و فرقه‌هاي مختلف مذهبي در آن رواج و گسترش يافته است.ازآنجا كه تاكنون پژوهشي جامع در اين باره صورت نگرفته است، شناخت اديان و فرق مختلف مذهبي اين سرزمين پژوهشي همه جانبه و كامل را مي‌طلبد. هدف از اين پژوهش، بررسي علل و عوامل مؤثر در شكل‌گيري و گسترش فرق و مذاهب و نيز بررسي كارنامه علمي و عملي پيروان آنها در زمينه‌هاي مختلف از بدو وروداسلام تا پايان حكومت سلاجقه‌ي كرمان (583 هـ ق) است. روش پژوهش در اين پايان نامه توصيفي و تحليلي با استفاده از منابع دست اول و محلّي در اين زمينه مي‌باشد كه اين خود براهميت تاريخ محلي و منطقه‌اي نيز مي‌افزايد.ايالت کرمان به دليل دوري از مرکز خلافت و با داشتن ويژگي هاي طبيعي و انساني اش، مأمني براي حضوراديان و مذاهب گوناگون بوده است. در اين پژوهش اديان و مذاهب وگروههاي اسلامي همچون تشيع، تسنّن، خوارج و عرفا وصوفيه در ايالت کرمان مورد بررسي قرار خواهد گرفت. برخلاف آنکه اهل سنت در کرمان داراي اکثريت بودند، پيروان فرق مختلف شيعه اعم از زيديان، اسماعيليان و اماميه نيز در کرمان سکونت داشتند و به عنوان يک اقليت نيرومند در تحولات سياسي،اجتماعي و فرهنگي دراين منطقه ايفاي نقش کرده اند.

دین مبین اسلام پانزده قرن پیش در سرزمین حجاز ظهورنمود ودر مدت کوتاهی در بخش اعظم دنیای آن روز گسترش یافت. اگر دوران اسلام را با روزگار قبل از آن مقایسه کنیم در مییابیم که عصر اسلامی در تکریم شخصیت انسان پیشرفت درخشان و شکوهمندی داشته است زیرا که با سیری در زندگی گروهها و اقشار مختلف جامعه ، تغییرات گسترده ای را در ساختارجامعه وگروهها و اقشار مختلف آن در مقایسه با ساختار جامعه دوره قبل از اسلام مشاهده خواهیم نمود ، این تغییرات بهنحوی شد که برادری و عدالت و ایمان مبنای اجتماعی آنها قرار گرفت. از آن روزگار تا به امروز عالمان و اندیشمندان ، با سعی وتلاش فراوان به نگارش وتالیف پژوهش های زیادی در مورد ابعاد مختلف این آئین و دیدگاه وسیره رسول اکرم (ص)در زمینه های مختلف اجتماعیپرداخته اند، و هر یک از ایشان ، به فراخور توان علمی خویش ، از وجود او بهره جسته اند . بنابراین در جهان متمدنامروز که به عقیده تعداد زیادی از صاحبان اندیشه سر شار از پوچی وسر درگمی افراد جامعه بشری است و چه بسیار دانشمندان و عالمانی که مشکل جامعه امروز را فاصله گرفتن اقشارو گروههای مختلف اجتماع از دین وعدم اتکاء به آن می دانند ،بررسی مواضع و سیره اجتماعی پیامبر اسلام در موردطیف ها و اقشار مختلف در حوزه اجتماع ، اقتصاد ، قضاوت، مدیریت ، تعلیم و تربیتوغیره ضروری می نمایاند ،چراکه همگی اینمسایل از مباحث روز و مورد ابتلای جوامع بشری می باشد .

قضاوت و دادرسی از روزگار قدیم که به صورت ساده و ابتدایی و در قالب داوری و قضاوت خصوصی جریان داشته تا امروز که به صورت نظامی پیچیده درآمده است، متناسب با درجه تمدن ، نوع حکومت و مقتضیات و ملاحظات سیاسی ، اجتماعی و مذهبی جوامع تغییر و تحول یافته و در هر دوره ای ویژگی های خاصی را داشته است.یکی از این دوره ها، عصر حاکمیت تیموریان بر مناطق مختلف از جمله ایران و ماوراءالنهر است. در دوران حکومت این سلسله نظیر سایر حکومت های قبل از آن ، نهادهای ویژه‌ای برای دادرسی و قضاوت وجود داشت و این امر ویژگیها و شرایط خاص خود را دارا بود. قضاوت در این دوره مبتنی بر قوانین منسجم و یکنواختی نبود و قضات بر اساس قوانین شرعی، عرف و احکام و فرامین سلاطین به قضاوت می پرداختند. یاسای چنگیزی (مجموعه قوانین و مقررات مغولی) نیز تا سال 815 ق. از مبانی مهم قضاوت عرفی در این دولت به شمار می آمد.برخورد عرف و شرع در این دوره نظیر ادوار قبل از آن در ایران، منجر به دو نوع قضاوت عرفی و شرعی شده بود و این امر موجب تشکیل دو نوع محکمه عرفی و شرعی گردیده بود.در این دوره نهادهای نیمه قضایی همچون نهاد حسبه و دیوان مظالمنیز در کنار نهاد دادرسی فعال بودند و مقامات ویژه‌ای در این محاکم و نهادها به امور قضایی مردم رسیدگی می نمودند. مسأله اصلی در پژوهش حاضر، بررسی سیر تحول نظام قضایی دوره تیموریان از سال 807 تا 911 ق.است. مهمترین تحولی که در نظام قضایی این دوره طی سالهای مذکور رخ داد،لغو یاسا توسط شاهرخ بود. بدین لحاظ در پژوهش حاضر، نگارنده به روش توصیفی و تحلیلی و با استناد بر منابع کتابخانه‌ای و اسناد موجود سعی دارد ضمن بررسی مسأله فوق، تشکیلات قضایی، جرائم و مجازاتها، نحوه رسیدگی به شکایات و جرائم و جایگاه و کارکرد قضات در نظام سیاسی و اجتماعی این دوره را نیز مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.

اولین رویکرد به تاریخ نویسی در میان مسلمانان را می توان درگرایش آنها به سیره نویسی مشاهده کرد و تاریخ نگاری با موضوعِ پرداختن به سیره و مغازی حضرت محمد(ص) به عنوان مهم ترین شخصیت تاریخی- مذهبی در میان مسلمانان آغاز شد. در ادامه سیر سیره نویسی، در اوایل قرن سوم هجری به مرحله ای می رسیم که توجه به سیره پیامبر(ص) در قالبی جدید روی می نماید. از این زمان وتحت تأثیر شرایط فکری به وجودآمده در جوامع اسلامی، برخی از اصول وفروع دین به ویژه توحید، نبوت ومعاد مورد انکار بعضی از افراد وگروه ها قرار گرفت. در نتیجه این وضعیت، کتاب هایی به نگارش درآمدند که هدف عمده در تألیف آنها اثبات پیامبری حضرت محمد(ص) بر اساس معجزاتش بود. این کتاب ها توسط طیف های مختلفی از اندیشمندان اسلامی به وجودآمدند؛ فیلسوفان اسماعیلی، محدثان، دبیران حکومتی، ائمه زیدی و...دلائل النبوه هاکه امروزه بسیاری از آنها از میان رفته است، چهره سیره نگاری را تاحدودی مخدوش کرده و رویه ای اغراق آمیز بر آن کشیده است. این آثار تا به امروز در محدوده تاریخ نگاری اسلامی مطرح نشده اند. در این پژوهش سعی برآن بوده است تا در فاصله زمانی آغاز قرن سوم که زمان شروع نگارش های مستقل درزمینه تاریخ نگاری است، تا نیمه قرن ششم هجری با معرفی نویسندگان این آثار، معرفی کتاب هاو محتوایشان و بررسی زمینه های به وجودآمدن آنها وهمچنین چگونگی نگارش این آثار توسط نویسندگان شیعه وسنی گامی در معرفی این رشته از سیره نگاری به دنیای تاریخ نگاری اسلامی برداشته شود.

ائمه علیهم السلام در دوران گوناگون با توجه به شرایط زمان خود هر کدام روش خاصی را در برابر رویدادها و حوادث و خلفای وقت در پیش گرفتند، امام موسی بن جعفر (ع) نیز در یکی ازدوران های مهم تاریخ اسلام یعنی خلافت عباسی به امامت رسیدند. این دوره یکی دوران های پر تلاطم تاریخ است، علاوه بر اینکه خلفای عباسی فشار خاصی بر علویان وارد می کردند و هر حرکتی را به شدت سرکوب می کردند سعی داشتند تا هر گونه فعالیتی را در کنترل خود داشته باشند، وضعیت فرهنگی و اجتماعی آن دوره نیز قابل تامل است، حضور اندیشه ها، آراء و فرق گوناگون از بین مسلمانان و غیر مسلمانان در جامعه جو خاصی را ایجاد کرده بود حضور طبقات مختلف اجتماعی که در اثر آشنایی و ارتباط بیشتر با ملل دیگر بوجود آمده بود از دیگر شاخصه های این دوران است. امام (ع) با توجه به این اوضاع تلاش داشتند تا مردم را با عقاید و اندیشه های صحیح آشنا کنند و در طی مباحثات و مناظراتی که با مذاهب دیگر انجام می دادند سعی در زدودن شبهات و افکاری که در بعضی موارد الحادی بود، برآمدند. بنابراین برای شناخت موضع امام(ع) و فعالیت های ایشان و چرایی و چگونگی عملکرد امام(ع) در این دوران شناخت ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن دوره ضروری به نظر می رسد، این رساله بر آن است تا آنجا که از منابع و مستندات بر می آید به بحث و بررسی در این زمینه ها بپردازد.