جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اگرچه همه حکومت‌ها از جهت مشروعیت دچار فرازونشیب می‌گردند، بحران مشروعیت یک اصطلاح و مسئله نوپدید در دانش سیاست است. ادبیات بحران مشروعیت، اغلب سویه مارکسیستی دارد و مؤلفه‌های کاهنده مشروعیت در جوامع سرمایه‌داری مطالعه گردیده است. در این مقاله، مؤلفه‌ها و راهکارهای بحران مشروعیت در حکومت‌های فضیلت‌گرا با استفاده از توصیف و تحلیل و با جُستار در منابع فلسفه سیاسی اسلامی واکاوی می‌شود. بحران مشروعیت در ناحیه منابع مشروعیت پدید می‌آید؛ منابع مشروعیت از منظر فلسفه سیاسی اسلامی، استحقاق فردی و رضایت مردمی است. دستاورد مقاله، شناسایی «چندپاره‌گی مشروعیت سیاسی»، «گسست عقیدتی حاکم و مردم» و «رکود معیشت» به‌عنوان مؤلفه‌ها و «تربیت سیاسی»، «اقناع فکری»، «تقویت تولید داخلی، تأمین اجتماعی و تجارت خارجی» به‌عنوان راهکارهای تقویت مشروعیت است. دستاورد این پژوهش، بر جمهوری اسلامی ایران تطبیق می‌گردد و با استفاده از نتایج این تحقیق، راهکارهای به‌روز شده برای پیشگیری از بروز بحران مشروعیت در جمهوری اسلامی ایران ارائه می‌گردد.

هدف پژوهش حاضر بررسی مرجع امنیت در شاهنامه فردوسی است. در این راستا، این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و تحلیل مضمون ابیات شاهنامه و با چارچوب نظری مبتنی بر نظریه دو فطرت امام خمینی، درصدد پاسخ به چیستی مرجع امنیت در شاهنامه فردوسی است نتایج حاکی از آن است که فردوسی در خصوص همه مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و غیره، از جمله بحث امنیت، اندیشمندانه و دغدغه‌‌مند اظهارنظر کرده است که دیدگاه‌‌های او می‌‌تواند برای چالش‌های امنیتی راهگشا و مفید فایده باشد. مرجع امنیت در مکاتب متدانیه، مبتنی بر رژیم، دولت، جامعه و افراد بوده، اما در مکتب متعالیه مبتنی بر اسلام تعریف و تحدید می‌‌گردد. فردوسی با اقتباس از شریعت، به سه مرجع برای امنیت در شاهنامه اشاره می‌‌کند که به ترتیب شامل دین، کشور و شهریار خوب می‌‌شود.

مسئله اصلی این تحقیق، پرسش از چیستی پیشرفت سیاسی و ارکان تحقّق آن از منظر اسلامی است و به دنبال اثبات این فرضیه است که «عدالت»، محور و دال مرکزی پیشرفت سیاسی و ارکان تحقّق آن از منظر اسلامی است. فرضیه مهم این نوشتار بر مدارِ محور قرار گرفتن «عدالت» در معنا و ارکان «پیشرفت سیاسی عدالت‌محور» بوده و تلاش شد تا علاوه بر تبیین معنای پیشرفت سیاسی عدالت‌محور و نسبت بین عدالت و پیشرفت از دیدگاه اسلامی، بستر سیستماتیکی که پیشرفت سیاسی عدالت‌محور در آن سیستم قابل تحقّق بوده را در قالب ارکان پیشرفت سیاسی عدالت‌محور بیان کند.این تحقیق، عهده‌دار بررسی یکی از ابعاد و ساحات الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است و بنا دارد در تحقیقی پیشینی و با رویکردی هنجاری ذیل عرصه سیاسی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، با بهره گیری از روش ترکیبی اجتهادی و تحلیلی، معنا و ارکان پیشرفت سیاسی عدالت‌محور را بیان کند.پیشرفت سیاسی عدالت‌محور از دیدگاه اسلامی، فراگردی دوساحته (دنیوی و اخروی) و با غایت دستیابی به کمال حقیقی در فرآیند پیشرفت سیاسی عدالت‌محور و تحقّق سعادت اخروی از رهگذر زندگی سیاسی دنیایی است. پیشرفت سیاسی عدالت‌محور، فرآیندی ارادی، آگاهانه، مکتب-محور، عقلانیت‌محور و ایمان‌مدار است که اهداف سیاسی را از مسیر مناسبات و عمل سیاسی ارادی ذیل مکتب اسلام و حاکمیت الهی محقّق می‌کند و طی آن، فرد و جامعه در سه لایه بینشی، گرایشی و رفتاری، ذیل چارچوب مکتب اسلام ناب حرکت می‌کنند و در زندگی سیاسی مادّی و معنوی خود به کمال می‌رسند. برای تحقّق این فرآیند، به ارکانی نیاز است که زمینه‌های پیشرفت فرد و جامعه در ابعاد بینشی(حوزه کلام و فلسفه سیاسی)، گرایشی(حوزه اخلاق سیاسی) و رفتاری (فقه سیاسی) را تأمین کرده و موانع مادّی و معنوی این پیشرفت را رفع نماید. از این رو چهار رکن اصلی در تحقّق پیشرفت سیاسی عدالت‌محور، مکتب، رهبر، مردم و دولت هستند؛ مکتب، نقشه راهنما و رهبر و دولت برای مردم نقش تمهیدکننده، سیاست‌گذار، رافع موانع و زمینه‌ساز را ایفا می‌کنند و او را ذیل مکتب به سوی پیشرفت عادلانه حقیقی در عرصه سیاسی هدایت و راهبری می‌کنند.

عدالت و مباحث مربوط به آن از نیازهای اساسی و فطری انسان است که همواره یکی از دغدغه های خاص جوامع انسانی بوده است.از آن جهت که مفهوم عدالت از مفاهیم سهل و ممتنع است، هرکس با توجه به زمینه های دینی، مذهبی یا فرهنگی و... جایگاه اجتماعی که در آن قرار دارد، برداشتی متفاوت از عدالت دارد. از سوی دیگر با توجه به اهمیت عدالت به ویژه در عرصه زندگی سیاسی از دیرزمان موضوع عدالت جزء مهم ترین مباحث و دغدغه‌های اندیشمندان سیاسی بوده است و آراء و نظریات ‌گوناگونی درباره آن بیان شده، به رشته تحریر درآمده است، تا جایی که می توان ادعا کرد که همه فلاسفه سیاسی به ‌نحوی به بحث عدالت پرداخته‌اند و گستره زمانی این بحث ‌به درازای ‌اندیشه‌های سیاسی از عصر کلاسیک تاکنون ‌می‌باشد. ‌‌بعد سیاسی عدالت یکی از ابعاد مهم و اساسی عدالت اجتماعی است ، اگر عدالت اجتماعی را در زمینه های سیاسی مورد بحث قرار دهیم وارد بحث عدالت سیاسی شده ایم.در یک نظام سیاسی مبتنی بر نظم عادلانه روابط سیاسی و توزیع قدرت و تعیین مناصب مختلف بر پایه عدل و داد می باشد و اگر عدالت در حوزه سیاست محقق شود می‌توانیم انتظار داشته باشیم که در حوزه اقتصادی و قضایی و سایر حوزه های اجتماعی نیز عدالت محقق می شود.با توجه به مطالب فوق و عنایت به این نکته که قرآن مهم‌ترین منبع تفکر و اندیشه سیاسی اسلام است و مستند سازی مبانی فکری از دیدگاه قرآن ضروری می باشد و تا کنون تحقیق گسترده ای در این زمینه نشده است، لذا در این نوشتار مفهوم عدالت سیاسی را با تاکید بر تفسیر المیزان بررسی می کنیم.

تبیین صحیح نسبت فعل اخلاقی و سیاسی بر اساس علوم انسانی اسلامی و با تکیه بر دانش بومی، و همچنین دور ماندن از پژوهش‌های سطحی، بی‌نتیجه و جزء‌نگر، نیازمند فهم بنیان‌های فلسفی و اسلامی در کاوش مسائل علوم اجتماعی است. رساله حاضر با چنین هدفی به تبیین اخلاق و سیاست بر اساس حکمت متعالیه می‌پردازد و این پرسش را مطرح می‌سازد که حکمت متعالیه از چه ظرفیت‌هایی برای تبیین نسبت فعل اخلاقی و فعل سیاسی برخوردار است؟ در پاسخ به این پرسش، ضمن تأیید کارایی اصول و قواعد این مکتب همانند مباحث نفس شناسی، حرکت جوهری، تشکیک وجودی و... در تبیین نسبت فوق، تأکید بیشتر بر یکی از نوآوری‌های این حکمت به نام عالم مثال و قوه خیال انسان شده است.عالم مثال واسطه‌ی دو دنیای محسوس و معقول است و امکان نیل انسان از دنیای مادی به دنیای معنوی و همچنین امکان درک امور ذهنی و غیر محسوس را فراهم می‌نماید. عالمی که ما در آن زندگی می‌کنیم، عالم مثال است و البته این عالم دارای درجات و مراتب مختلفی است که افراد متناسب با معرفت خویش مراتب مختلف آن را درک می‌کنند. تجرد عالم مثال یکی از نوآوری‌های حکمت متعالیه است که همین تجرد، امکان بقای آن را فراهم می‌سازد و امکان بحث از وجود جامعه، هویت، ملیت، عرف و دیگر ساخته‌های اجتماعی فراهم می‌شود.عالم مثال از چند جهت به تبیین نسبت اخلاق و سیاست می‌پردازد که عبارتند از: نفی دوگانگی و جدایی میان اخلاق و سیاست، ایجاد بستری مشترک برای پیوند میان این دو، توان تحلیل چگونگی نزول و صعود اخلاق و سیاست و پیوند یا گسست سیاست با اخلاق متعالی، تبیین جایگاه و نقش شریعت در پیوند اخلاق و سیاست و مهم‌تر از همه، نشان دادن درجات و مراتب مختلف پیوند اخلاق و سیاست و توان داوری میان نظریات مختلف اخلاق.مباحث رساله حاضر در چند قسمت ارائه شده است: بررسی اهمیت و جایگاه حکمت متعالیه و تمایز آن از سایر حکمت‌ها، بررسی ادبیات موجود در زمینه اخلاق و سیاست، بحث از عالم مثال، بررسی فعل اخلاقی و فعل سیاسی و در پایان نسبت میان فعل اخلاقی و فعل سیاسی.

اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) مبنای تأسیس نظام جمهوری اسلامی ایران می‌باشد و حفظ و انتقال درست و به‌موقع آن اندیشه، موجب بقا و استمرار حاکمیّت نظامِ بر آمده از آن می‌شود؛ بنابراین، « بررسی میزان آشنایی نسل سوم انقلاب اسلامی ایران با اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)» حایز اهمیّت است؛ چون مرحله آشنایی، مقدمه و پایه مرحله التزام و رفتار است؛ پس لازم است بدانیم، نسل سوم انقلاب اسلامی که فرزندان نسل دوم انقلاب هستند و دوران مبارزه با رژیم پهلوی و دفاع مقدس را درک نکرده‌اند، به چه میزان با اندیشه سیاسی امام در ابعاد مختلف آشنایی دارند؟ تا به میزان امیدواری خود در استمرار حاکمیت نظام توسط نسل سوم پی ببریم. برای انجام این پژوهش، پس از تعیین مهم‌ترین شاخص‌های مربوط به ابعاد گوناگون اندیشه سیاسی امام، موضوع تحقیق با روش پیمایش مورد بررسی قرار گرفت. جمعیت آماری این پژوهش، جوانان مرد و زن 20 تا 30 ساله حوزوی و دانشگاهی هستند. حجم نمونه آماری تحقیق حاضر، 600 نفر از طلّاب حوزه علمیه قم و دانشجویان دانشگاه‌های شهر قم در دو مقطع تحصیلی کارشناسی/ سطح دو و کارشناسی ارشد/ سطح سه می‌باشند. با اجرای پیمایش و تکمیل پرسش‌نامه محقق ساخته، داده‌ها، استخراج و طبقه بندی شد و پس از آن با کمک نرم افزار spss و تکنیک‌های آمار توصیفی و استنباطی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برابر یافته‌های پژوهش، میزان آشنایی طلّاب و دانشجویان شهر قم با ابعاد فلسفه سیاسی، هستی شناسی، آثار سیاسی، اخلاق سیاسی، معرفت شناسی، مفاهیم بنیادی و فقه سیاسی اندیشه سیاسی امام به ترتیب 89/61 ، 82/89 ، 81/21 ، 78/02 ، 77/86 ، 75/48 و 74/01 و با میانگین 79/86 درصد است. در میزان آشنایی آنان با ابعاد مختلف اندیشه سیاسی امام، از نظر جنس مرد و زن، تأهل/ تجرد، شهری/ روستایی و مقطع تحصیلی رابطه معناداری وجود ندارد؛ ولی از نظر سن و محل تحصیل آنان رابطه معناداری وجود دارد؛ یعنی میزان آشنایی آنان در برخی از گروه‌های سنی و در بعضی از مدارس حوزه علمیه و در دانشگاه‌های دولتی بیش‌تر از مدارس و دانشگاه‌های دیگر بوده است. انجام پژوهش مستقل در بررسی میزان آشنایی قشرهای دیگر نسل سوم انقلاب اسلامی، مطالعه گروه وسیع‌تری از جمعیت نسل سوم، بررسی نقش عوامل جامعه پذیری سیاسی و تعیین سهم هر یک در انتقال اندیشه سیاسی امام و توجه مسوولان آموزشی و پژوهشی کشور، رسانه‌ها و نهادهای مذهبی به نتایج پژوهش در برنامه ریزی‌های آتی از مهم‌ترین پیشنهادهای این تحقیق است.

حکمت سیاسی متعالیه، مکتبی خدامحور است. در این مکتب، خداوند متعال، حضور جدی و اصلی در متن زندگی فردی و اجتماعی دارد. عناصر جدی هستی در این تفکر عبارتنداز: خدا، انسان و طبیعت. نظریة دولت هادی، برآمده از مکتبی غایت­دار و هدف­محور است. در این تفکر، همة عناصر فکری و عملی به سوی خدا، قیامت و خیر و سعادت و تکامل انسان، تنظیم می­شوند. «خیر»، چیزی است که انسان را به خدا برساند. هرکس به خدا نزدیک­تر است، می-تواند سکان­دار جامعه و رهبر و هادی آن باشد. از این­رو با توجه به شاخص­های پیش­گفته، نظام سیاسی مورد نظر این دیدگاه، نظامی دینی است که در عصر رسالت پیامبر، در عصر امامت امام معصوم و در عصر غیبت، حکیم مجتهد عارف در رأس آن است. در این مقاله، همچنین بر این نکته، تأکید شده است که اگر یاری مردم نباشد، رهبر الهی در عرصة رهبری نمی­تواند به وظایف خود عمل کند. بنابراین، الگوی پیشنهادی این مکتب برای نظام سیاسی، مبتنی بر حضور دین در متن جامعه است که در آن رهبر نیز همچون سایر مردم، موظّف است براساس قوانین الهی، اقدام کند.