جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از بن مایه های برجسته در سوره های عرفانی، به ویژه عرفان رندانه، که نشانگر یکی از آموزه ها و آزموده های عارفان نیز هست، «نظر بازی» است. نیز کلیدواژه های وابسته بدان یا بر آمده از آن مانند نظرباز، صاحب نظر، اهل نظر، علم نظر و ... . در این گفتار نخست به کوتاهی، باز نموده ایم که چگونه واژگانی چون نظربازی که در زبان و فرهنگ مردمی نشانگر خوهایی ناپسندیده اند، چونان کلید واژه ها به زبان و فرهنگ عرفانی راه یافته اند، سپس نشان داده ایم که نظربازی که نزد مردم به معنی چشم چرانی است، نزد عارفان نشانگر چند گونه تجربه عرفانی است: 1- این تجربه که عارف در عشق و عرفان به جایی می رسد که بر هر چه می نگرد، خدا و جلوه های خدا را می بیند و با آن ها نظربازی می کند؛ 2. آن دست تجربه ها که ز ملک تا ملکوت حجاب از پیش عارف برداشته می شود و چشم او به زیبایی های غیبی گشوده می گردد و چه بسا یار آسمانی خویش را در زیباترین چهره و پیکره انسانی می بیند و با او و آن ها نظر می بازد؛ 3. در آن گونه تجربه ها که عارف به درون خویش راه می یابد و با زیبایی ها و دیدنی های شگرفی که در خویش می بیند، نظربازی می کند. در گزارش این تجربه ها به نکته هایی چون: تجلی، تمثل، نظام احسن، شاهد بازی و ... نیز اشاره هایی داشته ایم)، سپس یاد کرده ایم که نظرباز، صاحب نظر، اهل نظر و ... کسی است که به چنین تجربه هایی توانایی یابد، چنان که علم نظر، آگاهی از رسم و راه نظربازی است و دانستن معانی و شیوه های آن، چگونگی رسیدن به آن، آفت و آسیب های آن و ... در پایان نیز آسیب شناسانه به لیز و لغزان بودن این شیوه ها و سو استفاده هایی که به ویژه صوفی نمایان از آن ها کرده و می کنند، اشاره کرده ایم.

در متون ادبی، عرفانی و اخلاقی ادبیات فارسی و عربی، برای تبیین عشق مجازی گاه به عبارت «من عشق فکتم و عف فمات فهو شهید» که با نام «حدیث عشق» نام بردار شده است، استناد می شود. نخستین بار، ابن داود در الزهره، از این عبارت منسوب به پیامبر در تفسیر عشق عذری یاد می کند، اما از دیرباز، حدیث شناسان آن را از احادیث موضوع دانسته اند. با وجود این، حدیث عشق به دلیل محتوایش و با وجود مخالفت ناقدان به ویژه حنابله و با ورود به ساحت عرفان اسلامی به حیات خود ادامه داد. در این جستار، ضمن بررسی پیشینه و دلیل اصلی روایت حدیث عشق، صحت و سقم آن به عنوان حدیثی منسوب به پیامبر، علت و نحوه کاربرد آن در متون عرفانی، انعکاس آن در متون ادبی عربی و فارسی، ارتباط عشق مجازی با عفت، جهاد با نفس و شهادت و پیوند کتمان با عشق تبیین خواهد شد.