جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

أفضل‌ الدين شيخ عباس كاشف الغطاء، در مسئله فتوت و جوان‌مردى با روى‌كردى فقهى مى‌باشد. از آن‌جا كه به نظر مؤلف، مروّت افضل دين است، عنوان بحث خود را «أفضل‌ الدين» قرار داده است. نويسنده، معتقد است برخى از روحانيون به دليل آن‌كه از مسير مروت و جوان‌مردى خارج شدند و زىّ طلبگى را كنار گذاشتند مردم آنها را مورد انتقاد قرار داده‌اند و لذا مشكل عمده را در ترك مروّت دانسته است و با تأليف اين کتاب مى‌خواهد مروت را تعريف كند و بيان كند كه چگونه مى‌توان اين روحيه را در بين روحانيون و طلاب رواج داد و جلوه‌هاى مختلف آن را بر حسب افراد و زمان‌ها و مكان‌هاى مختلف نشان دهد. وى خاطرنشان مى‌كند كه هر عملى از روحانيون و طلاب كه خلاف مروّت باشد، موجب هتك اين نهاد دينى و وهن حوزه‌هاى علميه خواهد شد. مؤلف پس از بيان معناى لغوى اين واژه متذكر مى‌شود كه فقها معمولاً اين مسئله را در ضمن تعريف عدالت مطرح مى‌كنند. مؤلف، در نهايت مروت را به معناى رفتار اجتماعى برحسب موازين عرفى مى‌داند. به همين دليل مروت به حسب افراد مختلف است. هر چه دانش و مسئوليت يك فرد بالاتر باشد، مواظبت رفتارى وى نيز بايد بيشتر باشد. براى يك فرد غذا خوردن هنگام راه رفتن در خيابان خلاف مروت نيست؛ اما براى يك فقيه يا قاضى خلاف مروت است. مصاديق مروت در زمان‌ها و مكان‌هاى مختلف نيز تغيير مى‌كند زيرا موازين عرفى از يك زمان تا زمان ديگر و از يك مكان تا مكان ديگر متفاوت است. البته نويسنده تذكر مى‌دهد كه مروت از لوازم انسانيت است و منطبق بر فطرت پاك انسانى است و لذا اگر عموم مردم در اثر عدول از فطرت انسانى از برخى سنن شرعى روى‌گردان شدند، علما نبايد تابع چنين عرفى باشند. به همين خاطر شهيد ثانى در لمعه فرموده است: اگر شخصى مستحبات شرعى را رعايت كند، اشكالى ندارد هر چند عامه آن را زشت تلقى كنند؛ مانند حنا گذاشتن و غيره. وى سپس برخى از روايات مربوط به مروت را ذكر كرده است.

بسیاری از دانشوران معتقدند که هنر اسلامی با آموزه های عرفان نظری پیوند دارد؛ اما این اعتقاد خود را به شواهد تاریخی مستند نمی کنند. منکران این پیوند نیز انکار خود را بر همین ضعف استناد متکی می کنند. در این نوشتار می کوشیم نشان دهیم که شان هنر اسلامی شانی عملی و اجتماعی است و هنرمندان مسلمان نوعا در زمره عوام بوده اند نه اعیان و فرهیختگان. از سوی دیگر، عرفانی که در جامعه اسلامی نقش داشته است، عرفان عملی و از طریق سازوکارهای اجتماعی بوده است، سازوکارهایی از قبیل نظام خانقاه و حلقه های اهل فتوت. بدین طریق، آموزه های اصلی عرفان اسلامی از دو راه در هنرمندان و کار ایشان نفوذ می کرد: یکی سلوک فردی و حلول دادن ذکر مدام در احوال و اعمال، دیگری سازوکارهایی اجتماعی چون حلقه های فتیان و نظام اصناف. براین اساس، به نظر می رسد در تحقیق درباره پیوند میان هنر اسلامی و عرفان باید تجدید نظر کرد و آن را از منظری دیگر نگریست.