جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هزار و یک شب یکی از متون ادبی چند ملیتی است که زنان در آن حضوری روشن و فعال دارند. قهرمان قصه ها زنی با تدبیر و هوشیار است که با نقل قصه هایی هوشمندانه، پادشاهی خودکامه و مستبد را به پایگاه خودآگاهی می رساند. روند قصه گویی شهرزاد در طی هزار و یک شب و مقایسه مضامین قصه‌ ها با توجه به ریخت ‌شناسی و اجزای سازای آنها نشان می دهد که وی در اجرای این حرکت بشر دوستانه و ایثار در جهت نجات جان خواهران سرزمینش کاملا هوشمندانه قدم گذاشته است. بررسی قصه ‌ها بر اساس همبستگی این سازه ها با یکدیگر کمک شایانی به درک شگردهای قصه گویی شهرزاد نموده است. این پژوهش نشان می دهد که سیر قصه های هزار و یک شب، تکرار دو بخش قصه مدخل هزار و یک شب و یا همان قصه شهریار و برادرش شاهزمان است؛ اما این فرافکنی سیری تکاملی به خود می گیرد؛ بدین ترتیب که بعضی قصه ها بازتاب خیانت زنان (مانند زنان خائن شهریار و شاهزمان)، برخی دیگر قصه ‌گویی یکی از شخصیت های حکایت ها برای نجات جان دیگران (مانند قصه گویی شهرزاد) است. کنشمندی زنان با نشان دادن زنان قدرتمند، مکار و جادوگر در لفاف قصه ها از زبان شهرزاد و یا راویان قصه ها تناسبی هوشمندانه در روند قصه گویی ایجاد می ‌کند و وضعیت زنان بعد از گذشت و هزار و یک شب بتدریج بهبود می یابد. حتی نحوه برخورد شهرزاد و گفتگوهای کوتاه او با شهریار در پایان قصه ها نیز از روندی هوشمندانه برخوردار است که با اصول روانشناسی در درمان بیماران مطابقت می کند.

لطفا برای مشاهده متن چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

مطایبه جهان طرفه ای از واقعیت های معکوس است که همزمان به واقعیت و ضد آن می پردازد. بنابراین برای بررسی دقیق متن مطایبه آمیز باید به اشکال، انواع و شگردهای مطایبه توجه کرد. مطایبه می تواند به شکل هزل، هجو و یا طنز ظاهر شود و شوخی های مبتنی بر هر یک از این اشکال را می توان در قالب های لطیفه، حکایت، قصه و... بیان کرد.در این مقاله ضمن تعریف انواع و اشکال مطایبه و ذکر نمونه هایی از قصه های مطایبه آمیز هزار و یک شب، ابتدا این حکایت ها از لحاظ عنوان به سه دسته طبقه بندی گردیده، سپس از منظر صفات نوعی تیپ- قهرمان قصه ها مطالعه شده و در نهایت شگردهای خنده آور این قصه ها، از جمله واژگونگی موقعیت، عدم تجانس، تضاد و اغراق و تصادف، پایان غیرمنتظره، اعمال غیرعادی اشخاص و ... مورد واکاوی قرار گرفته است.

با توجه به جایگاه و اهمیت هزار و یک شب در معرفی و شناخت شرق و فرهنگ اساطیری آن، تحلیل این اثر از منظر یکی از برجسته ترین عناصر اسطوره ای با نام پیکرگردانی و با هدف شناخت هرچه بیشتر عوامل موثر در جذابیت اثر مورد پژوهش قرار گرفت. در بررسی هزار و یکشب پس از بکار گیری همزمان 3دیدگاه روان شناختی، اسطوره ای و دینی، از آغازین حکایت آشکار گردید که پیکرگردانی به عنوان یکی از عناصر خلّاق و فراگیتیگ، تأثیر بسیار زیادی در اصلاح ذهنیت منفی شهریار نسبت به زنان داشته است. همچنین، حضور پیکرگردانی تا پایان هزار و یکمین شب به عنوان یکی از موثرترین عوامل جذابیت و خیال انگیزی حکایات شناخته شد. جامعه ی آماری در این رساله،?53 حکایت از حکایات هزار و یکشب(با احتساب حکایات فرعی) از قصه ی آغازین مجموعه- قصه ی " شهریار و برادرش شاه زمان"- تا حکایت پایانی آن- "حکایت کنیز بی نظیر"- است.نتایج پژوهش حاکی از آن است که منشأ بسیاری از تغییر شکل ها و پیکرگردانی های هزار و یکشب را علاوه بر عامل جادو، باید در اعمال شیطانی همچون شرارت و حقه بازی جستجو کرد. از این منظر، پیکرگردانی های داستان های هزار و یکشب که با هدف ایجاد رعب و وحشت و ترس از نیروهای خارق العاده ی زنان و فریبکاری و اغواء صورت می گیرد، بیش از آنکه امری اهورایی باشد، وابسته به رفتارهای اهریمنی است؛ و آن دسته از پیکرگردانی ها که موجب جذّابیت داستانی می شوند، اکثراً نتایج نادلخواهی را برای فرد تغییر شکل دهنده به بار می آورند.