جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از مسائل‌ اساسی‌ در باب معرفت‌، شناخت‌ خود انسان می باشد. با شناخت‌ انسان آدمی‌ هم‌ به‌ شناخت‌ خدا راه پیدا می یابد و هم‌ به‌ شناخت‌ هستی‌ دست پیدا می کند. آیت اله جوادی آملی معتقدند که اگر از قرآن در مورد انسان سوال گردد، قران پاسخ خواهد داد: انسان ", حی متاله ", است ، کسی می باشد که به ذات اقدس اله متصل گردیده و در هر زمانی که زندگی می نماید روح الهی در انسان می باشد که اگر از انسان گرفته شود ، حیوان و یا حتی ممکن است تا مرحله اضل از حیوان نیز نزول نماید. در این پژوهش ما بدنبال مختصات معرفتی انسان شناسی سیاسی از منظر تفسیر تسنیم آیت اله جوادی آملی و سایر آثار ایشان هستیم که بر اساس بررسی آثار ایشان ، اهم مختصات معرفتی انسان شناسی سیاسی در تفسیر تسنیم مبتنی بر نظریه فطرت ایشان ،ونوع شناسی انسان مبتنی بر کرامت ، آزادی و انتخاب آگاهانه در راستای تشکیل بلد طیب می باشد و در ادامه این پژوهش مشخص میگردد علاوه بر مشخصه های ذکر شده ، مشخصه های دیگری از جمله : دو بعدی بودن انسان (روح و جسم) ، عقل انسان ، سعادت و غایت انسان ، مقام خلیفه اللهی و مدنی الطبع بودن انسان نیز در موضوع انسان شناسی سیاسی از منظر آیت الله جوادی آملی تاثیر گذار بوده که کلیه این شاخصه ها در نظریات ایشان در این پژوهش مورد بررسی و مداقه قرار گرفته است. در این پژوهش از روش کیفی از نوع تفسیری استفاده شده است .

رؤیت الاهی از مسائل اختلافی میان متکلمان فرق کلامی است که در آیات و روایات متعدد به آن تصریح شده است و متکلمان و متفکران مسلمان نیز در توضیح و توجیه این مسئله، مواضع متعدد گرفته‌اند؛ برخی به رؤیت با چشم سر قائل شده و برخی دیگر آن را نفی کرده‌ و رؤیتی غیر از رؤیت با چشم ظاهری را پذیرفته‌اند. در این میان، علامه طباطبایی و شاگرد برجسته ایشان آیت الله جوادی آملی، به عنوان شارحان حکمت متعالیه صدرایی، در آثار خود به این مسئله ورود کرده‌اند. مسئله اصلی در این تحقیق، بررسی امکان رؤیت الاهی از منظر آیت الله جوادی آملی در سه حوزه رؤیت حسی، رؤیت عقلی و رؤیت شهودی، با روش گردآوری کتابخانه‌ای و روش پردازش توصیفی-تحلیلی است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد: آیت الله جوادی آملی علاوه بر نفی رؤیت حسی خداوند، رؤیت عقلی را نیز نفی می‌کنند زیرا هویت مطلقه که همان خداوند باری تعالی است، برتر از آن است که در ظرف دیده و ذهن محدود شود. از دیگر سو، یک امر برای ادراک حسی و عقلی، باید محدود باشد، زیرا در ادراک حسی و عقلی، همواره از دو امر مدرِک و مدرَک سخن به میان می‌آید: بی‌شک، اگر شیئی حدّ نداشته باشد، فرض مقابل برای او محال است یعنی چیزی در برابر خدای والا به عنوان مدرِک قرار ندارد تا او را با دیده یا عقل و ذهن ادراک کند. از سوی دیگر، از منظر آیت الله جوادی آملی، رؤیت خدای سبحان با شهود قلبی به معنای مشاهده او با نور ایمان است؛ یعنی انسان، همه موجودات را آیه و آیینه خدای متعالی بداند و به این مطلب باور یابد که همه عالم، محضر خداست و هر چه هست، نسبت به باری تعالی، فقر محض و وابستگی صرف است و تمام هویت ما سوا الله همین وابستگی و فقر است نه چیز دیگری.

این مقاله با تمرکز بر جایگاه انسان در نظام تأویلی آیت‌الله جوادی آملی، به تبیین مفهومی و تحلیل نظری تأویلات قرآنی در باب هویت، فطرت و غایت انسانی می‌پردازد. هدف اصلی، بررسی نحوه صورت‌بندی انسان‌شناسی قرآنی در پرتو مبانی حکمت متعالیه، عرفان اسلامی و اصول تفسیر تأویلی است. مقاله با اتخاذ رویکردی تحلیلی و مفهومی، به بازسازی دستگاه فکری جوادی آملی در حوزه تأویل می‌پردازد و ضمن تحلیل مفاهیمی چون خلافت الهی، عقل قدسی، فطرت توحیدی و حرکت جوهری، انسان را نه‌ تنها به‌ مثابه مفسر قرآن، بلکه به‌عنوان محور تأویل معرفی می‌کند. ویژگی تأویل در اندیشه ایشان، بر تعامل عقل، شهود، و سلوک باطنی استوار است که در پیوندی وثیق با مبانی هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی، ساختار انسان‌شناختی تأویلات قرآنی را سامان می‌دهد. دستاورد مقاله در برجسته‌سازی نقش انسان کامل به ‌مثابه آیینه اسماء و واسطه تجلی حق، بازخوانی تأویلی از انسان به‌مثابه خلیفه الله و ارائه الگویی وحدت‌گرا از فهم باطنی قرآن است. یافته‌های این مطالعه زمینه‌ای برای توسعه نظام انسان‌شناسی تأویلی در الهیات اسلامی معاصر فراهم می‌آورد

یکی از شبهات مهمی که در جریان ترک فعل ابلیس مطرح می شود این است که ابلیس در جریان رانده شدن خویش از ساحت الهی تلاش دارد تا این فعل را به خدا نسبت داده از سویی برای انتقام از حضرت آدم علیه السلام به عزت و جلال الهی سوگند یاد می کند که نگذارد بهشت جایگاه ابدی انسان گردد. لیکن این که آیا ابلیس با اراده و اختیار خویش ترک سجده نموده و تکبر ورزید و یا اینکه این ترک فعل، براساس جبلّی و سرشت ابلیس بوده و او مجبور به ترک سجده بوده و لذا پیامد آن دوری از رحمت الهی و متلبس به خلعت غضب و لعن الهی شده شده است از منظر مفسران و اهل تصوف و عرفان مباحثی مطرح شده است. از ظواهر سخنان برخی از متصوفه مانند عین القضات همدانی با استناد به آیه" قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنِی لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ "این گونه می توان استنباط نمود که او با تأویلی خلاف ظاهر از معنای آیه، به دفاع از ابلیس برخاسته، و عدم اختیار و جبر ابلیس را از آیه فهمیده است. اینها معتقدند در نهایت ابلیس مشمول رحمت الهی گشته و به بهشت بر می گردد. در مقابل بسیاری از مفسران و عرفا او را واجد اختیار دانسته لعن او را نتیجه ابا و استکباری می دانند که در مقابل خدای متعال ابراز نموده است. . یافته های تحقیق برآن است که ابلیس فاقد اختیار نبوده بلکه واجد آن بوده و با خوی استکباری که داشت تمرد نموده است.

قانون اساسی و اسناد و قوانین و مقررات زیرمجموعه آن بر اسلامی بودن امور تصریح و تاکید دارد. در قانون اسلامی در اصل دوم و چهارم به این مساله تصریح شده است. سوال این نوشته آن است که کاربست نظریه علم دینی آیت الله جوادی آملی به عنوان نظریه پشتیبان اسلامی بودن قوانین و مقررات مستلزم توجه به چه نکاتی در این نظریه است؟ همة قوانین بر اثر دانش‌های مرتبط در حوزه اقتصاد، سیاست، مدیریت، فقه... تنظیم می‌شود. بهره‌بردن از کدام دانش‌ها می‌تواند اسلامی بودن قوانین و مقررات را تضمین کند؟ در این نوشته ظرفیت‌ها و محدودیتهای نظریه علم دینی/ دانشگاه اسلامی/جامعه اسلامی استاد جوادی آملی در قلمرو عام بررسی می‌شود. در این نظریه که از سوی یک عالم طراز اول اسلامی با سابقه طولانی در تصمیم‌گیری‌های سیاسی و مدیریتی ارائه شده است، نکات مثبت فراوانی وجود دارد، مانند: توجه به همه منابع معرفتی؛ یعنی عقل‌های چهارگانه و نقل در کنار هم، حفظ هویت معرفتی هر کدام از منابع، توجه به امکان خطا در همه منابع معرفتی در دسترس بشر اعم از نقل و عقل، نشان دادن شمای کلی شیوه و روشِ در کنار هم نشستن این منابع. اما از سوی دیگر با توجه به وضعیت موجود مراکز علمی و تصمیم‌گیری، مسیر طولانی در امکان عملیاتی‌شدن این نظریه وجود دارد. از مشکلات مسیر به این امور می‌توان اشاره کرد: تثبیت معرفت‌بخشی عقل ناب و عقل تجریدی در محافل علمی و قرینه و منبع بودن آن برای معرفت علمی رایج دانشگاهی، حقانیت اسلام به معنای عام و منبع بودن آن برای کشف قواعد هستی‌شناسانه، حقوقی- اخلاقی، تثبیت منبع بودن یافته‌های عقلی برای مباحث فقهی. علارغم این مشکلات این نظریه قابل سرمایه‌گذاری جدی در این وادی است.

کتاب حاضر بخش‎هایی از مباحث فلسفی اسفار صدرالمتألهین را مورد شرح و بحث قرار داده است. نگارنده در آغاز مقوله‏های ماهیت، کلی و جزیی، انحای تعیین، فرق جنس و ماده، نوع و موضوع، فصل و چگونگی اتحاد آن با جنس و دیگر مسایل مرتبط با جنس و فصل و ماده را به همراه مثل افلاطونی در یک ارتباط منطقی بر پایه آموزه‏های ملاصدرا ذیل عنوان کلی ماهیت و لواحق آن مورد تحقیق و تتبع قرار داده است. وی در ادامه موضوع پیچیده و حدت و کثرت را ذیل عناوین فرعی مشخص و معینی تقسیم‏بندی نموده و در یک جمع‏بندی به این نتیجه می‏رسد که وحدت و کثرت با یکدیگر تقابل ذاتی دارند ولی این قسم از تقابل خارج از اقسام مشهور و متداول تقابل است. علت و معلول مشتمل بر 39 فصل با عناوین جداگانه حجیم‏ترین و مفصل‏ترین بخش کتاب را به خود اختصاص داده که تقریباً همه مقوله‏ها و مسایل علیت، انواع، اقسام و احکام آن را در برگرفته است. مؤلف در جای‏جای این مبحث، آراء و اقوال دیگر حکیمان و عارفان به ویژه ابن‏سینا را در یک مقایسه تحلیلی و تطبیقی، کندوکاو می‏کند.

یکی از مباحث مهم در مورد عقل، حجیت و نقش آن در فهم و کشف حکم الهی می باشد. تردیدی نیست که شناخت درست از دین، در سایه سار بهره درست از منابع آن دین می باشد. در این مهم چنانچه دین مجموعه ای از اعتقادات، احکام و اخلاقیات بوده باشد راه دست یابی به این امور از منابعی است که توسط دین مشخص می گردد. فقها برای شریعت اسلامی به طور کلّی، چهار منبع مشخّص کرده اند که عبارتند از: قرآن؛ سنّت، اجماع و عقل. در این میان در مورد حجیت عقل در جهت فهم و یا کشف حکم الهی دیدگاههای متعددی مطرح شده، عده ای قائل به عدم فهم و برخی هم ضمن پذیرش حجیت عقل قائل به کشف حکم الهی از سوی عقل می باشند. دراین مهم، از ظواهر برخی سخنان علامه جوادی آملی بر می آید که ایشان قائل به نفی حکم عقل بوده مع الوصف در برخی دیگر از آثار ایشان بر می آید که ایشان عقل را منبعی مستقل در کنار کتاب و سنت دانسته، معتقدند آنچه را که کتاب و سنت بیان نکرد عقل بیان داشته و فتوای آن عین فتوای شرع می باشد. لذا از آنجاییکه فهم این نکته در جهت شناخت جایگاه عقل در کشف حکم الهی به عنوان یک منبع مستقل، مهم به نظر می رسد این تحقیق با روش تحلیلی به بررسی این مواضع پرداخته، یافته های تحقیق بر آن است که عقل از سویی با نگاه به نقل می تواند موفق به درک و کشف حکم الهی گشته و از سویی در کنار نقل خود با تشخیص برخی مصالح و مفاسد می تواند به کشف حکم الهی بپردازد و در حقیقت حکم الهی از دو ابزار نقل و عقل بیان گشته عقل نیز منبعی برای حکم الهی شمرده می شود.

عرفان شیعی، اگر تعریفی متمایز از سایر عرفان‏ها ارائه ندهد، بی‎تردید، سرچشمه‏های منحصر به فرد (مثل روایات و ادعیه مأثوره با افقهای معرفتی متفاوت) و در نتیجه آموزه‏هایی دارد که در سایر نحله‎های عرفا‎‎نی، تقریبا اثری از آن آموزه‎ها به چشم نمی‎خورد. هدف این نوشتار که با روش تحلیلی ـ توصیفی نگاشته شده آن است که به تبیین مسأله «برائت در عرفان شیعی» به عنوان آموزه‎ای که سایر عرفان‎ها فاقد این آموزه هستند. این مقاله، برائت را در دو قوس صعود و نزول مورد واکاوی قرار داده و به اثبات این فرضیه پرداخته است که برائت در قوس صعود، به عنوان یک مقام سه مرحله‎ای قابل طرح است که سالک الی الله با پیمودن این سه مرحله از غیر خدا بریده می‎شود. در این معنا، برائت عرفانی تفاوت‎های فاحشی با برائت از نگاه متکلّمان شیعه دارد. در قوس نزول نیز، این فرضیه مطرح می‎شود که مظهر «اسم بریء» حضرت زهرا3 است که با تناکح اسمائیه در کنار مظهر اسم ولی یعنی امیرالمؤمنین سبب ظهور اثرات وجودی در عوالم خواهد شد. این مقاله روایات و احادیثی در شأن حضرت صدّیقه طاهره را با همین ذائقه عرفان شیعی و به خصوص مبتنی بر اندیشه‎های عرفانی سه حکیم متأخر تشیع یعنی امام خمینی، علامه حسن زاده آملی و آیت الله جوادی آملی تبیین کرده است.

بی‌تردید «حقوق اجتماعی انسان» بسیار مورد پژوهش قرار گرفته است. اما هر پژوهش برمبنای خود به نتایجی رسیده است. در این مقاله درصددیم تا به ارزیابی رویکرد تفسیر انسان به انسان جوادی‌آملی در مسئله «چگونگی تحلیل حقوق اجتماعی انسان» بپردازیم. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی انجام شده است. پرسش پیشرو این است که ضرورت شناخت هویت انسان و جایگاه او در هستی برای دستیابی به حقوق اجتماعی انسان چیست؟ از آنجا که تاثیر این تحقیقات بر نحوه تحلیل حقوق اجتماعی انسان، تاثیر مستقیم دارد، پژوهش در این رابطه ضروری می‌نماید. به نظر می‌رسد، پیش نیازی تحلیل چگونگی ارتباط انسان با جامعه، شناخت دقیق از مبانی هستی شناسی انسان و جامعه است. نظر به این رویکرد، شناخت انسان منحصراً به سه مبدأ تصوری: «شناخت هویت، جایگاه و ارتباط انسان با نظام هستی» صورت می‌پذیرد. سپس، برپایه این مبادی تصوری می‌توان به تحلیلی از جامعه دست یافت. نقطه ثقل نگاه این اندیشمند، تجربه و روح اصیل انسانی است که این دیدگاه، با تأکید بر موقعیت انسان در هستی، کرامت ذاتی او و لزوم ابتنای تبیین حقوق اجتماعی بر فطرت، زمینه را برای تحقق جامعه‌ای عادلانه، با نظر به الگوگیری از انسان کامل به عنوان خلیفه الهی، فراهم می‌سازد. تأمل در مقالات نگاشته شده، حکایت از آن دارد که در راستای تحلیل حقوق اجتماعی انسان بر پایه آرای جوادی‌آملی پژوهش‌های متعددی انجام شده است اما کمتر به رویکرد تفسیر انسان به انسان این اندیشمند توجه گردیده است. در این مقاله ثابت شده که این مبنا، یکی از بنیادهای قابل توجه در تبیین حقوق اجتماعی انسان می‌باشد که در این اندیشه بسیار بر آن تاکید شده است.