جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفسران براساس اصول و مبانی خویش به تفسیر قرآن پرداخته‌اند، که برخی از آن مبانی بین مفسران مشترک و برخی مختص یک یا چند مفسر است. آیت الله خامنه‌ای در طی سالیان متمادی با تأکید بر مباحث اجتماعی به تفسیر قرآن پرداخته‌اند؛ سیدقطب نیز با تأکید بر همین گرایش در تفسیر «فی ظلال القرآن» سعی در نمایاندن راهی برای ایجاد جامعه‌ای برپایه دین اسلام دارد. این دو مفسر گر چه در مبانی کلی تفسیری، اشتراکاتی دارند ولی اختلاف اساسی در نحوه‌ی بکارگیری مبانی در آثار آنها نمود دارد. پژوهش حاضر به روش تطبیقی-تحلیلی ضمن اشاره به وجوه اشتراکات دو مفسر در مبانی، از اصول و مبانی اختلافی آنها سخن می‌راند، تا در مقایسه‌ای تطبیقی و تحلیل بین تفاوت سبک‌ها، اختلاف دیدگاههای تفسیری هر دو را بیابد. از بررسی تفاسیر رسیده از هر دومفسر، می‌توان دریافت که هر دو در بهره‌گیری از روایات، باور به اعجاز قرآن و بهره‌گیری از اسباب نزول و تاریخ و سیره، نظرات مشابهی دارند، ولی در نحوه‌ی بکارگیری آنها و میزان استفاده از هریک از آنها تفاوت آشکاری بین آنها وجود دارد؛ علاوه بر آن در حجیت یا عدم حجیت اقوال صحابه و تابعین و نسخ قرآن دیدگاه‌های کاملا متفاوتی دارند.

معناشناسی تاریخی و توصیفی واژگان قرآن،از روش‌های نوین پژوهش در قرآن کریم است. این روش برای واژگانی به کار می رود که دارای معانی متعدد در قرآن هستند و لازمست معنای واژه در هر آیه و سیر تطور آن با توجه به منابع پیشین کشف شود. واژه أمة از نظر مفسران، در تمامی موارد استعمال آن، در یک معنا به کار نرفته بلکه ،مطابق با سیاق هر آیه، در معانی متعدد ذکر شده و به نظر می‌رسد تاکنون ابعادمعنایی این واژه برای قرآن‌پژوهان به‌خوبی روشن نشده است. دراین پژوهش ابتدا با رویکرد درزمانی، سیر تطور واژه و معناشناسی آن قبل و بعد از نزول قرآن مورد بررسی قرارمی‌گیرد.طبق رویکرد درزمانی هرچند این واژه و مشتقات آن در متون عبری، آرامی و سریانی و نیز در عهدین و اشعار جاهلی به چشم میخورد اما به دلیل وجود مشتقات دیگر در زبان های غیرعربی،‌ واژه‌ای دخیل است. این واژه در طول تاریخ دچار توسعه‌ی معنایی گشته و به حوزه‌ های معنایی اجتماع، دین، زمان، الگو و اسوه و حوزه معنایی غیرانسان نیز راهیافته است. در گام بعد، از طریق معناشناسی همزمانی، با تحلیل کاربردها و از طریق استخراج مفاهیم همنشین و جانشین امّة، مشخص شد که این واژه بیشترین همنشینی را با لغت واحدة داشته که تحلیل ویژگی همنشین‌های آن، در یافتن جانشین امّة راه‌گشاست. اما تحلیل نهایی مربوط به شناخت جانشین‌های امّة است که با بررسی همنشین‌های واحدة مشخص شد که واژه‌ی نفس میتواند به عنوان بهترین جانشین برای واژه‌ی امّة شناخته شود.

هدف این نوشتار نقد و تحلیل مقاله «ورزش چونان فضیلت اخلاقی است که در آن ادعا شده است ورزش جدای از نتایجی که دارد، دارای ارزش اخلاقی است. این ادعا اگر درست باشد سبک زندگی اجتماعی و فردی خاصی را تأیید می کند که بخشی از زندگی مدرن است. بنابراین مقاله از نظر خلاقیت و ابتکار در انتخاب موضوع و ارتباط آن با زندگی اهمیت دارد. اما نقد اصلی این است که نویسند بر بخشی محدود از ورزش تمرکز کرده است و مفهوم ورزش را جدای از سیاق جهان مدرن مورد بحث قرار داده است. همچنین نقدهایی به روش مقاله و ابهام در تعرف مفاهیم و ناتمام بودن استدلالها وارد است. ورزش گرچه بر یک زندگی بدون تحرک مزیت دارد، اما در مقایسه یا فعالیتی که سودی اجتماعی یا فردی به دنبال داشته باشد، ارش اخلاقی بیشتری ندارد و گاهی می تواند به ضد اخلاقی تبدیل شود.

در این مقاله بیان داشتیم که اصولیان برای قطع سه ویژگی وجوب عمل به آن، حجیت و کاشفیت را ذکر کرده اند؛ و معتقد اند که این سه ویژگی ذاتی اند و قابل جعل و رفع نیستند؛ آنها برای وجوب عمل به کاشفیت قطع و برای حجیت به ذاتی بودن آن تکیه کردن و تالی فاسد عدم حجیت را تسلسل دانستند همچنین رفع حجیت را در تعارض با عقل دانستند؛ و برای کاشفیت نیز به ذاتی بودن آن استناد کردند. از سوی دیگر کلیفورد بر این باور بود که قطع بما هو قطع ارزشی ندارد بلکه زمانی قابل اعتماد است که دارای شواهد کافی باشد او با مثال‌هایش به خوبی نشان داد گرچه آنان مطابق قطع‌شان عمل کردند ولی اخلاقا محکوم اند زیرا راه انصاف و عدالت را پیش نگرفتند؛با این نگاه هر سه ویژگی قطع دچار اشکال اند زیرا وجوب عمل زمانی که شواهد کافی نیست کار اشتباهی است

معناشناسیِ زبان دینی با این پرسش مواجه است که کاربرد واژگان در مورد خدا را چگونه باید فهمید که تا حد امکان نه گرفتار انسان‌وارانگاریِ او شویم و نه دچار تعطیل و انسداد راه شناخت خدا. مقاله‌ی حاضر از تمایز میان مفهوم حداقلی و مفهوم غلیظ در فلسفه‌ی مایکل لینچ بهره می‌گیرد و برای پرسش یادشده دو راه‌حل ارائه می‌دهد: ۱) کاربرد واژگان در ساحت بشری بنا بر مفهوم حداقلی و در ساحت الهی بنا بر مفهوم غلیظ است؛ ۲) کاربرد واژگان در هر دو ساحت بنا بر مفهوم غلیظ‌ است اما کاربرد الهی از غلظتِ بیش‌تری برخوردار است. در ادامه، پس از نقد و بررسی این راه‌حل‌ها ادعا خواهد شد که اگرچه تمایز میان مفهوم حداقلی و مفهوم غلیظ به تبیین تمایز کاربردهای بشری و الهیِ واژگان کمک می‌کند، اما هم‌چنان در تعیین مقتضیات مابعدالطبیعیِ مفاهیمی که بر خداوند حمل می‌شوند، با دشواری‌های بنیادینی مواجه است.

پرسش از نحوه صدور کثرات از مبدأ واحد از اساسی ترین مسائل در فلسفه و عرفان اسلامی است. قاعده الواحد بر صدور معلول واحد از واحد حقیقی دلالت دارد، در حالی که وجود کثرت امری بدیهی است. حکمای مشاء با تبیین صدور عقول طولی و حکمت اشراق با معرفی نور اقرب این چالش را پاسخ داده‌اند. در عرفان نظری صادر اول، حقیقت محمدیه و نخستین تجلی مطلق تلقی شده است. صدرالدین قونوی صادر اول را حقیقتی اطلاقی و بسیط می‌داند که عقل اول تنها یکی از تجلیات آن است. فناری در نقد حکمای مشاء، صادر اول را وجود محض و فاقد ماهیت معرفی می‌کند. ملاصدرا با ارائه نظریه وحدت وجود و تحلیل علیت بر مبنای تشأن و تجلی، دیدگاه‌های فلسفی و عرفانی را جمع نموده و عقل اول را همان صادر اول دانسته است. این مقاله به تحلیل دیدگاه قونوی و تطبیق آن با اندیشه ملاصدرا می‌پردازد.

احساسات خلاف واقع، مانند گناه و شرم، رفتار انسان را در تلاقی دنیای اجتماعی و اخلاقی شکل می‌دهند. چنین احساساتی این امکان را برای افراد فراهم می‌سازند تا با اندیشیدن به آنچه می‌توانست رخ دهد در برابر آنچه رخ داده، انتخاب‌های خود را مورد سنجش قرار دهند. سپس، با تأمل در این‌که چگونه گزینه‌های دیگر می‌توانستند به نتایجی متفاوت ختم شوند، در پی اصلاح رفتار خود برمی‌آیند. در این مقاله چارچوبی منطقی برای صوری‌سازی این احساسات در حوزه هوش مصنوعی و سیستم‌های چندعاملی ارائه شده است. برای این منظور نحو و معناشناسی‌ای طراحی شده که رفتار یک عامل را به دانش، هنجارها و معیارهای ارزیابی او گره می‌زند و از این راه، احساساتی چون گناه و شرم را به خوبی بازسازی می‌کند. این پژوهش زمینه‌ای برای طراحی سیستم‌های هوشمندی فراهم می‌‌آورد که بتوانندپیچیدگی‌های انسانی و اصول اخلاقی جامعه‌ را .درک کرده و با آن‌ها همگام شوند

ابن سینا و ویتگنشتاین غایت‌مندی تغییر و حرکت را در نظر داشته و به شیوه‌ی منطقی و استدلال عقلانی نتیجه گرفته‌اند که تغییر و حرکت، کمال نخست یا ابزار و توانایی طبیعت برای انتقال و رسیدن به آگاهی یا کمال ثانی و فعلیت محض در صورت زندگی است. آرای ابن سینا و ویتگنشتاین متاخر در خصوص مسئله‌ی تغییر و حرکت، تقارن و تشابهات منطقی و هم‌چنین تمایز نظرات این دو فلسفه را نسبت به برداشت و تصویری که هر دو فیلسوف از این منظر داشته‌اند، نشان می­دهد ابن سینا تغییر و حرکت را فرآیندی در مسیر فعلیت یافتن چیزی دانسته -که تاکنون ظرفیتی در آن نهفته بوده- برای رسیدن به تکامل؛ ویتگنشتاین در پی این است که با تغییر و حرکت، «این نه آنی‌ها» را به سمت «این‌همانی‌ها» سوق دهد، تا در فرآیند انتقال معنا، بیشترین شناخت منطقی، و در نتیجه آگاهی حاصل گردد.

دوگانه‌ علیت-اتفاق از جمله مسائل مهم تاریخ اندیشه‌ بشری است. نظریه‌ علیت در فلسفه اسلامی بر محور امکان ماهوی شکل گرفته و پس از گذار از دوره‌ ابتدایی، در علامه طباطبایی به اوج خود رسیده است. از سوی دیگر نظریه‌ صدفه نیز بعد از تکامل خود، در دیوید هیوم به کمال خود رسید. طرفین نزاع حول این محور بحث می‌کنند که آیا رجحان وجود بر عدم در ماهیات نیازی به علت مرجح دارد یا خیر؟ صرف نظر از اینکه رجحان مذکور توسط علت باشد یا اتفاقی، سوال مهم‌تر این است که آیا وقوع رجحان مذکور در ماهیت ممکن است یا خیر؟ در صورت محال بودن این رجحان، ضرورت وجود دیدگاه سوم و خروج از دوگانه‌ مذکور تثبیت می‌شود. این مقاله در صدد تبیین چالش مذکور و ارائه‌ راه‌حلی بر اساس ایده‌ جهان‌های ممکن لوئیس است. البته این دیدگاه ارتباطی به دیدگاه علَی لوئیس ندارد.