جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیات و روایات جایگاه دوگانه نفس را نشان می دهد. یعنی نفس هم به عنوان دشمن و مظنون انگاشته شده (دشمن انگاری) و هم توصیه شده که نفس را میزان بین خود و دیگران قرار بدهیم(میزان انگاری نفس). در این مقاله، به روش تحلیلی ابتدا شواهد قرآنی و حدیثی میزان‌انگاری تبیین شده و نام خودباشی برای آن تعیین گردیده است. در ادامه، توجیه رایج برای جمع این دوگانگی که می‌گویند نفس را به دو جنبه مثبت و منفی می‌کنیم، ناکافی دانسته‌ایم. چون با این توجیه برخلاف نص آیات و روایات، میزان انگاری نفس دچار چالش می شود و در این حالت نفس خود به میزان جداگانه ای برای اثبات صلاحیتش نیاز دارد! توجیه دقیق‌تر برای جمع بین دوگانگی مذکور، این است که خلاف میل نفس عمل کردن سبب می‌شود که نفس اصالت خود را حفظ کند. چرا که نفس تمایل دارد از حد خود فراتر برود و به نوعی علیه خود اقدام کند و دشمن‌انگاری مانع این میل است. لذا میزان قرار دادن خود با مظنون دانستن آن نه تنها منافاتی ندارند بلکه این دو مکمل همدیگر هستند. دستاورد اصلی این پژوهش، علاوه بر تبیین اهمیت میزان‌انگاری نفس، اثبات این نکته مهم است که دشمن‌انگاری برای تأیید و تحکیم میزان‌انگاری نفس است.

در مورد مسئلۀ اساسی نفس، حداقل دو رویکرد شناخته شده و یک رویکرد گمنام وجود دارد: 1. رویکرد «معرفت نفس»؛ 2. رویکرد «دشمن‌انگاری نفس»؛ 3. رویکرد «میزان‌انگاری نفس» که با عنوان «خودباشی» در این مقاله به روش تحلیلی تبیین شده است. نتیجۀ اصلی این مقاله این است که آیۀ 105 سورۀ مائده (یا آیۀ علیکم انفسکم) عمیق‌تر فهمیده شود؛ چون به دلیل معنای لغوی، سیاق و دیگر آیات و روایات، قابلیت تفسیر بر اساس خودباشی را دارد. 1. اقتضای لغت این است که ملازمت با نفس فقط در مراقبت و حفظ نیست؛ بلکه میزان قراردادن آن هم هست؛ 2. سیاق آیه نشان می‌دهد، نفس در اینجا معنایی فردی و شخصی دارد و در مقابل غیر (دیگران) قرار دارد؛ 3. دیگر آیات قرآن که اطمینان نفس را میزان می‌دانند و نیز قلب را حریم امن الهی توصیف می‌کنند، مؤید این تفسیر هستند که می‌توان آیۀ مذکور را بر اساس خودباشی (میزان‌انگاری نفس) توضیح داد. روایاتی که توصیه به میزان قراردادن نفس هم می‌کنند، از دیگر شواهد تفسیر آیه بر اساس خودباشی هستند.

دکتر‌سروش، در آخرین تئوری خویش، قرآن کریم را رؤیای‌ پیامبر دانسته و نقش پیامبر را از نقش قابلی به فاعلی تغییر داده ‌‌است. تحقیق حاضر به روش تبیینی و تحلیلی دلائل نقلی، تاریخی و تشبیه و تعبیر تئوری یاد شده را با تأکید بر آراء محدثان و مفسران فریقین ارزیابی، و میزان اعتبار این دلائل را سنجیده است. یافته‌ها حاکی از آنست مغالطه‌گری در برخی مقدمات؛ تفسیر به رأی در آیات قرآن؛ توهم عدم انسجام برخی از آیات با یکدیگر؛ سوء برداشت از برخی روایات؛ انکار جبرئیلی که نه تنها بر پیامبر اسلام بلکه بر پیامبران قبل از ایشان نیز نازل می‌شده‌ است؛ استفاده از قیاس مع الفارق؛ و وجود تناقض در کلام خود دکتر سروش، به طوری که از یک طرف قرآن را رؤیای صادقه دانسته و از سوی دیگر آن را نیازمند تعبیر می‌‌داند، به استنتاج لغزنده وی از این مقدمات منجر شده است. در مصادر معتبر فریقین و اسناد تاریخی نه تنها به ادعای خواب پیامبر حین نزول وحی اشاره‌ای نشده‌ است و به نظر می‌رسد این اخبار از جعلیات و اسرائلیات احبار یهود با هدف کاستن اعتبار و حجیت ظواهر و احکام عملی قرآن کریم باشد، بلکه رؤیایی نبودن قرآن و کلام خداوند بودنِ آن با دلائل معتبر عقلی، نقلی و تاریخی قابل اثبات است؛ و باید توجه داشت در متون اسلامی، تمسک به ظواهر آیات و روایات، و اعراض از بواطن آنها ضلالت و کفر آشکار دانسته شده که اضلال دیگران را نیز در پی دارد.

ارشمیندریت یوسف دره حداد کشیش لبنانی در سال 1913 متولد و در سال 1979 میلادی فوت نموده است ، اوکه در سال 1939 به مقام اسقفی برگزیده شد علاوه بر برنامه های کلیسایی اش، در بیست سال پایان عمر، بیشتر به مطالعات قرآنی اشتغال داشته ،این مولف به تحلیل روابط اسلام و مسیحیت و انجیل و قرآن پرداخته است در همین اثناء در بین حدود 4 هزار صفحه مکتوبات دروس قرآنیه ، اعجاز لفظی و محتوایی قرآن و شخصیت حقیقی و حقوقی پیامبر اسلام را مورد بررسی ،نقد و شبهه قرار داده است ؛ ما در این رساله از بین مکتوبات این نویسنده آنچه که بطور مستقیم و غیر مستقیم به اعجاز قرآن اختصاص داده شده را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و به بررسی و نقد آن ها پرداخته ایم؛ در ضمن چون در پردازش آقای یوسف حداد مواردی به نقد شخصیت آورنده ی قرآن و در نتیجه مشوه نمودن ماموریت وی ارائه گردیده ،به جایگاه و مقام اعجازی آورنده ی قرآن نیز اهتمام داشته ایم ؛این مجموعه حاوی 3 بخش ،پاسخگویی به شبهات اقتباس قرآن و اعجاز بیانی و هدایتی کلام الله مجید و 4 بخش در رد شبهات وارد نموده ی آقای حداد بر آورنده ی قرآن می باشد؛ آقای یوسف حداد از قضیه ی اقتباس گام را فراتر نهاده و به عینیت قرآن و عهدین قائل می باشد و با این اندیشه اعجاز لفظی قرآن را منتفی و اعجاز محتوایی آن را صرفا هدایت های انجیلی می داند ،ما در این رساله که به محضر قرآن و پیامبر اسلام تقدیم می گردد از حدود 250 منبع فارسی ، عربی و انگلیسی بهره برداری نموده و ثابت کرده ایم که قرآن معجزه ای مستقل بوده و اعجاز لفظی و محتوایی موجود در آن بر تورات و انجیل ، مهیمن می باشد و شخصیت آورنده ی آن نیز از مبانی اعجازی قرآن است و استدلالات آقای حداد که در آن ها از آیات قرآن (یعنی قرآن علیه قرآن) و روایات و مفاد مکتوبات مسلمانان بصورت گزینشی استفاده شده حجت های صائب نبوده و مشفوع قرآن نمی باشند ،بنابراین اعجاز لفظی و محتوایی قرآن، با دلایل معیوب و ناقص آقای یوسف حداد، مشبوه و خدشه دار نخواهند بود.

مسئله وراثت انبیا از مباحث مهم قرآنی است. ازاین‌رو، مقالة حاضر به بررسی و نقد دیدگاه یوسف شعار در مسئله وراثت انبیاء؛ طبق آیه 16 سورة مبارکه نمل و همچنین به برداشت ایشان از استشهاد فاطمه زهرء(ع) به آیه مزبور در خطبه فدکیه، می‌پردازد. چنان‌که ایشان بر‌خلاف نظر مفسّران شیعه که معتقدند: متبادر از «ارث» در آیه مذبور، ارث از «اموال» و «حقوق» است، این وراثت را در «علم و نبوّت» معنا می‌کند و بر اساس آن، استشهاد فاطمه زهراء(ع) طى خطبه‌اى در حضور بزرگان اصحاب رسول خداJ بر آیه مزبور را افتراء نسبت به ایشان می‌داند. بنابراین، در این پژوهش، با اتکا به معنا و مفهوم سیاق آیات و با استناد به دیدگاه‌های تفسیری و کلامی مفسّران و متکلّمان، نظر این مفسّر مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. چنآنکه، در نهایت استشهاد وی به آیات قرآن، اشتباه مفهومی و استناد به خبر «لا یورث الانبیاء» ازسوی ایشان، اشتباه دلالی و سندی، برداشت شده است

فعالیت اجتماعی زنان ازجمله مسائلی است که دست یابی به دیدگاه قرآن درباره آن بسیار حائز اهمیت است. به طوری که عمل به فرامین الهی می تواند راه گشای بسیاری از مسائل و مشکلات اجتماعی گردد؛ هرچند آیات 33 احزاب و 34 نسا در ظاهر با فعالیت اجتماعی زنان منافات دارد؛ در این پژوهش با بررسی آرای فریقین ذیل این آیات و بیان دیدگاه هرکدام از این مکاتب، خط مشی قرآن راجع به این آشکارا ترسیم می-شود. هر چند در این بین مفسرین شیعه و سنی با هم اختلاف نظرهایی دارند اما در نهایت معلوم می گردد که آیات فوق نه تنها با حضور اجتماعی زنان منافات نداشته است، بلکه با یک دیدگاه متعادل و به دور از افراط و تفریط کیفیت حضور زن در اجتماع را به روشنی بیان می دارد و حضور زنان در جامعه را در صورتی که بر طبق چارچوب مشخص شده باشد، تایید می کند.

با نگاهی اجمالی بر تاریخ فقاهت شیعی و سنّی، جایگاه عقل و دلیل عقلی در منابع استنباط احکام را بازکاوی کردیم. نتیجۀ این واکاوی آن که در اصول فقه اهل سنّت، عقل و دلیل عقلی هیچ جایگاهی ندارد، در حالی که در اصول فقه متأخّر شیعی، از عقل به عنوان دلیلی مستقلّ نام برده می­شود، اگرچه در عمل چندان نقش مستقلّی در فقه امامیّه برای عقل و دلیل عقلی مشهود نیست.

از دیرباز تا کنون مسئله جبر و اختیار مورد بحث متفکرین بوده است. موضوع وجود اختیار در موجوداتی غیر از انسان همچون فرشتگان و حیوانات و نباتات مطرح شده است. در مورد جمادات با تکیه بر آیاتی از قران کریم، روشن می­شود که اختیاری از سنخ وجود آن­ها در ابتدای خلقت جهان برای پذیرش یا رد امانت و قوانین طرح شده توسط خداوند متعال، را دارا بوده­اند. آیات مربوط به تسبیح موجودات نیز بیان می­دارد که آن­ها دارای شعور و آگاهی نسبی می­باشند و با توجه به روایات، اختیار ترک تسبیح را دارند. از طرفی با روی کار آمدن فیزیک مدرن و نظریات کوانتومی، بر خلاف فیزیک کلاسیک که مدعی جبر در ذرات بود، با بررسی حالات ذره­های زیراتمی می­توان در مورد وجود یا عدم وجود اختیار در بین ذرات نیز نظریاتی را مطرح نمود.

این مقاله نظر روشنفکران معاصرِ دینیِ مسلمان مبنی بر تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ اعراب عصر نزول در توصف نعمت‌های بهشتی را مورد تحلیل و نقد قرار داده و نهایتاً به این نتیجه رسیده که خداوند در معرفی بخش کوچکی از نعمت‌های نامحدود بهشت ـ که مورد خواسته و آرزوی تمامی انسان‌ها در همه عصرها می‌باشد ـ براساس اصول عقلایی محاوره و متناسب با مخاطبان اولیه قرآن، از الفاظ، تعابیر و معهودات مردم عصر نزول، به صورت بهینه استفاده کرده است، بدون اینکه از مرز واقع‌گویی خارج شود یا از فرهنگ آن زمان تأثیر بپذیرد. با این وجود در معرفی همین بخش محدود از نعمت‌های بهشتی نیز به تفاوت ماهوی آن‌ها با مشابه‌های دنیایی اشاره کرده و در مقابل از وجود نعمت‌های معنوی و نعمت‌های بی‌شمار دیگری که خارج از تصور عقول بشری می‌باشد، خبر داده است.