جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پلانتینگا از فیلسوفان فضیلت‌گرا و در معرفت‌شناسی دارای رویکرد وثاقت‌گرایی و برون‌گرایی است. در اعتمادگرایی مبتنی بر فضیلت به ویژگی‌های فضیلتی و رذیلتی فاعل شناسا اعم از ویژگی‌ها و استعداد قوای معرفتی برای مودی به صدق بودن باور تاکید شده است. پلانتینگا در معرفت‌شناسی عام نظریه ضمانت را در مکانیزم کارکرد صحیح قوا تقریر کرد و برای ضمانت چهار شرط قرار داد که عبارت است از: صحت قوای معرفتی، صحت کار و محیط مناسب، هدف و برنامه. او در معرفت‌شناسی دینی انسان‌ها را دارای حس الوهی می‌داند که در شرایط مناسب، حس خداشناسی فعلیت‌یافته باورهای دینی صادق تولید می‌کند. از نظر ملاصدرا قوای ادراکی و ویژگی‌های فاعل شناسا در شکل‌گیری باور مؤثر هستند. ملاصدرا با شرط فضیلت‌مندی قوای ادراکی در مورد گزاره‌های دینی، قوای موجد باورهای دینی صادق را از سایر قوا متمایز می‌کند. او قوه قدسیه را در انسان‌هایی که دارای قوای ادراکی موهبتی هستند، با دو فرایند وحی و الهام، موجد باور صادق دینی می‌داند. خطاناپذیر دانستن باورهای صادق حاصل از قوه قدسیه و ذاتی دانستن قوای ادراک گزاره‌های دینی، گسترده‌بودن باورهای دینی صادق و تأثیر عوامل غیرمعرفتی مؤثر بر معرفت و نقش فضایل اخلاقی در معرفت از دلایل مشابهت دیدگاه ملاصدرا به پلانتینگا می‌باشد.

ویتگنشتاین با نگاه زبان شناختی به باورهای دینی وکیرکگارد بانگاه متعارض به گزاره های دینی جزء ایمانگرایان قلمدادمیشوند، پلانتینگا دارای رویکرد برونگرایانه و اعتمادگرایانه است. او در سازو کار رسیدن به معرفتشناسی عام خود ابتدا از عملکرد قوای صحیح معرفتی و معرفت تضمین شده سخن میگویدوسپس بااین مبانی وارد معرفت شناسی دینی میشود.پلانتینگادر معرفت شناسی دینی دارای رویکرد فضلیت محوری است،فضیلتمندی باورهای ناشی از حس الوهی ،بخاطر پایه و یقینی بودن این قوه است ، استدلال براساس واقعا پایه بودن ما را به ایمانگرایی رهنمون میکند. اواز پایه بودن باورهای حاصل از حس الوهی ، معرفت طبیعی خداوند را نتیجه میگیرد،این شناخت ،طبیعی،غیرعقلانی ، موثق و تضمین شده است، علاوه براین پلانتینگا در تجربه دینی نیز ،ایمانگرایانه عمل کرده است زیرا باورهای دینی حاصل از تجربه دینی باورهایی پایه و خطاناپذیرهستند ،بنابراین اعتقاد به خداوند هم به نحو پایه وبدون استدلال پذیرفته میشود. پلانتینگا باانکه در ظاهر به ایمانگرایی اعتراف نمیکند وچنین ادعایی را قبول ندارد اما ایمانگرا بودن وی از لوازم پذیرفتن نظریاتش است وبدون قائل شدن به ایمانگرایی ،میتوان گفت دستگاه و ساختار معرفت شناسی دینی او بدرستی طرح ریزی نشده است.

در یک دسته­بندی عمده سه دیدگاه مخالف درباره مسئله روش­شناسی ملاصدرا وجود دارد. این دیدگاه­ها عبارت‏اند از: یک) توتولوژیک یا حشوگویی در بیان؛ دو) التقاط روش تفکرگرایی مشایی، شهود اشراقی و کلامی؛ سه) توصیف دیدگاه و نظرات مخالف توسط ملاصدرا؛ در حالی که به نظر می­رسد ملاصدرا دارای روش چهارمی به نام «سلسله‏مراتبی» است. سلسله‏مراتبی‏بودن روش ملاصدرا متأثر از بحث تشکیک است که مبنای معرفت­شناختی و وجودشناختی اوست. غرض از سلسله‏مراتبی‏بودن روش ملاصدرا این است که او در تبیین و توضیح مباحث فلسفی مراحل و مراتبی را طی می­کند. ابتدا دیدگاه مخالف را توصیف می­کند، سپس در مرحله بعد نادرست‏بودن آن را با بیان مقدماتی منطقی یا صورت­برهان­هایی قیاسی و استدلالی با استناد به برخی مبانی بدیهی و اولی (ابطال تسلسل، دور، ترجیح بلامرجح و...) یا حتی با فرض‌گرفتن استدلال‎های پیشین فلاسفۀ مخالف، نظرات آنها را رد می­کند و سپس به طرح مسئله و تبیین آرای خویش می­پردازد. بنابراین ملاصدرا در بیان مباحث فلسفی، ضمن درنظرداشتن دو جنبه بیرونی و درونی دارای یک سیر حرکتی ویژه است. این پژوهش ضمن شرح و نقد سه دیدگاه ذکرشده، به تبیین روش چهارم می­پردازد و آن را به روش‎شناسی آخوند در مباحث الهیات بالمعنی الاخص هم سرایت می­دهد

فیلیپس فیلسوف دین ناواقع‌گراست که منکر واقعیت امور دینی ازجمله «خدا» و «نفس» و «رستاخیز» و... است؛ اما به‌عنوان یک مسیحی سعی دارد برخلاف نکتۀ ذکرشده، با ارائۀ معنایی جدید از نفس، معنای جاودانگی و خلود آن را به حیات اخلاقی داشتن تحویل ببرد. برهمین‌اساس، جاودانگی نفس را معادل گذشتن از امیال نفسانی برای وصول به حیات اخلاقی تعریف می‌کند و خلود آن را به مشارکت انسان در زندگی با خدا معنا می‌کند و رویکردی عمل‌گرایانه در مقام تبیین گرامر جاودانگی در پیش می‌گیرد. این پژوهش نشان داده است در دیدگاه وی به‌لحاظ معناشناختی، مرز مشخصی میان الحاد و ایمان باقی نمانده است. ازسوی دیگر، مبنای این رویکرد آن است که اخلاق صرفاً مبتنی‌بر دین است؛ درحالی‌که عمدۀ نظریات امروزین در حوزۀ فرااَخلاق این نگاه به رابطۀ دین و اخلاق را نفی می‌کنند. همچنین، مشخص می‌شود این رویکرد به‌معنای جاودانگی با نحوۀ زندگی دینی مسیحیان در تعارض است.

فیلیپس در مقام یک ایمان گرای متأثر از ویتگنشتاین، نسبت به معرفت شناسی گزاره های دینی رویکردی را اتخاذ می کند که به واسطه تفاوت-ها و تمایزهایی که با ویتگنشتاین دارد، مهم می نماید. در این مقاله ابتدا با توصیف، بررسی و تحلیل نگاه فیلیپس به سه مسأله و مفهوم ناواقع گرایی، نحوه زندگی و بازی های زبانی، نشان داده شده آنچه باعث می شود رویکرد فیلیپس به این سه مسأله با ویتگنشتاین تفاوت پیدا کند این است که برخلاف برون گرایی ویتگنشتاینی که در زمینه گرایی (متن گرایی) ریشه دارد، فیلیپس به دورن گرایی مایل است(البته درون گرایی معتدل) . دیدگاه وی به دلیل تفکیک میان معنا‌داری باورهای دینی با توجیه باورهای دینی و بازگرداندن توجیه باورها به بازی‌های زبانی و اینکه نحوه زندگی دینی را کاملاً متمایز از سایر نحوه‌های زندگی می داند، منجر به پذیرش درون‌گرایی می‌شود. اما این مقاله با نگاهی انتقادی به رویکرد فیلیپس نشان می‌دهد تفکیک مطلق معناداری و توجیه باورهای دینی از یکدیگر توسط وی، تفکیکی غیر قابل پذیرش است.

این پژوهش در نظر دارد تا در وهله‌ی نخست به بررسی سیر تاریخی بروز فلسفه‌ی تحلیلی بپردازد و سپس با بررسی دستگاه فلسفی ویتگنشتاین دوم، در مورد نظرگاه او راجع به اخلاق، به یک نتیجه‌گیری و جمع‌بندی مشخص برسد. اگرچه ویتگنشتاین در دوره‌ی دوم فکری‌اش به طور مشخص راجع به مقوله‌ی اخلاق سخن به میان نیاورده است اما می‌توان با توجه به سیستم فکری و ساختاری که او ایجاد کرد، راجع به اخلاق، خوانش و تفسیری به دست آورد. بر اساس شالوده‌ی فکری ویتگنشتاین دوم، یعنی بحث نحوه‌ی زندگی و بازی‌های زبانی، اولا او را باید در زمره‌ی زمینه‌گرایان و نسبی‌گرایان فرهنگی بدانیم، دوما از آنجایی که در نظرگاه او، این زبان است که به واقعیت معنا می‌دهد و واقعیت مستقل از زبان به طور کل نفی شده است، بر همین اساس او در زمره‌ی ناواقع-گرایان قرار می‌گیرد و به جهت معرفت‌شناختی نیز، از آنجا که ملاک معناداری را در کاربرد می‌داند و کاربرد نیز در جریان نحوه‌ی زندگی و حاصل توافقات اجتماعی ایجاد می‌شود، او یک ناشناختگرا محسوب می شود. از نظر او نحوه‌ی زندگی، تنها واقعیت موجود است که چگونگی شکل‌گیری آن توضیح‌پذیر نیست. نحوه ی زندگی، بازی‌های زبانی را ایجاد می‌کند و ما با تکثری از بازی‌های زبانی مواجه هستیم که هرکدام قواعد خاص خودشان را دارند و این قواعد تنها برای افراد حاضر در آن بازی قابل یادگیری و شناخت هستند و خارج از آن نمی‌توان به فهم صحیحی از چگونگی آن بازی زبانی رسید. این طرز تلقی از واقعیت و معیاری که ویتگنشتاین برای شناخت ارائه می دهد منجر به نسبی بودن تمام امور از جمله گزاره‌های اخلاقی می‌شود و همچنین نقد و سنجش، هیچ جایگاهی در این میان نخواهند داشت.

هر مکتب فکری بر اساس منابع معرفتی خاصی بنیان نهاده شده است .سلفیون و تجربه گرایان نیز هرکدام از این قاعده مستثنی نیستند و دارای مبانی فکری و اندیشه ای خاصی می باشند سلفیون (احمد بن حنبل و ابن تیمیه در قرن هفتم و هشتم ه.ق) با نص گرایی و نقل گرایی افراطی و دادن اصالت به ظاهر کلام (احادیث) و منحصر نمودن معرفت به شناخت ظاهری، منکر مجردات گشته اند و از تأویل و تفسیر پرهیز دارند لذا دیدگاهی تجربی و حسی و در نهایت به جمود و تعصب نا بخردانه در سطح گسترده امور دینی و اجتماعی و ... رسیده اند. از سوی دیگر مکتب تجربه گرایانه (جان لاک و دیوید هیوم در سده 17 و 18 م) در جهان خصوصاً جوامع غربی معرفت حسی و تجربی (حواس پنج گانه و مشاهده و تحقیق پذیری و ...) را تنها راه شناخت می دانند و بر آن تاکید فراوان دارند لذا تفکرات غیر تجربی (فلسفی ، متافیزیکی، اخلاقیات و ...) را سراسر وهم و خیال می پندارند و آن را ساخته و پرداخته ذهن آدمی می دانند. هر دو دیدگاه (گرایش فکری) به نفی عقل و رد برهان و استدلال از نظر معرفت بشری اتفاق نظر دارند و در مجادله با آن نهایت تلاش خود را نموده اند. در این پژوهش سعی شده هر دو دیدگاه و مکتب فکری را بر اساس سه محور معرفت شناسی ، معنا شناسی و هستی شناسی مورد بررسی قرار دهیم و مشخص نماییم که سلفیون با روش و بینشی که اتخاذ کرده اند نهایتاً ناخودآگاه یا آگاهانه به رویکردی تجربی و حسی و عقل ستیز می رسند که نتایج آن بر خلاف (قران و سنت پیامبر) سبب متضرر شدن جهان اسلام در سطح وسیعی تا کنون شده است.

فیلیپس با نگاهی ناشناخت‌گرایانه به زبان دین معتقد است در گرامر دعا نباید به دنبال اثبات موجودی متعالی به عنوان متعلق نیایش بود، بلکه باید اولویت را به تبیین معناداری دعا در نحوۀ زندگی دینی داد. فیلیپس با مقایسۀ سحر و دعا نشان می‌دهد که این دو شیوه‌هایی فراطبیعی برای تحصیل مطلوب تلقی می‌شوند، با این تفاوت که اهمیت دعا برای متدینان در تغییری است که در زندگانی ایشان ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، ساحر معتقد است اوراد وی دارای تأثیر عینی بر پدیده‌ها است، اما متدینان چنین نگاهی به ادعیه ندارند. فیلیپس نتیجه می‌گیرد که دعا امری درونی است و معنای آن صحبت کردن با خدا درباره رنج‌ها و آرزوها است. دعا برای متدینان تلاش جهت یافتن معنا و امیدی است که ایشان را از عوامل مخرب زندگی نجات می‌دهد. از همین روست که دعاکننده می‌تواند الوهیت خدا را در دعا درک کند. دیدگاه فیلیپس دچار دور است، نگاه هنجاری (دستوری) او در خصوص معنای دعا با نظریۀ بازی‌های زبانی ویتگنشتاین در تضاد قرار دارد، و ایدۀ او دربارۀ وجه تمایز دعا از جادو با مبانی پوزیتیویستی وی در تعارض است.

بطور کلی دیدگاه نصر درباره هنر به لحاظ ایجابی واجد چند مولفه اساسی است. در این مقاله ابتدا این مولفه­ها را برشمرده و توصیف کرده ایم، مولفه­هایی نظیر پیوند با سنت، امر قدسی، حقیقت هستی، کاربرد در زندگی و نظیر این­ها. به لحاظ سلبی نیز مولفه­هایی در آن قابل تشخیص است، نظیر تقابل با هنر مدرن، خالی بودن از جنبه فایده­گرایانه، عدم محوریت هنرمند و نظیر این­ها. پس از مرحله توصیف، درصدد پاسخ به این پرسش برآمده­ایم که کسی که در عصر حاضر، چه در مقام هنرمند و چه در مقام مخاطب اثر هنری، با هنر سر و کار دارد، اگر از منظر نصر به هنر بنگرد چه بهره‌ای خواهد برد؟ در این خلال، اعتبار و استواری دیدگاه نصر به نحو انتقادی آزموده شده است.