جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آن چه در این پژوهش مرکز توجه قرار گرفته است ، دیدگاه شناختارگرایانه ملّاصدرا در تبیین قبول و پذیرش مسأله ناواقع گراییِ ادراک حسّی می باشد؛ که از دیرباز طرح آن لازمه بررسی امکان تحقق در کسب معرفت یقینی منطبق با واقع ، بوده است ؛ و محلّ اختلاف آراء و نگرش های متفاوت میان فیلسوفان واقع گردیده . ازجمله اعتقاد ملّاصدرا به نظریه حرکت جوهری نفس که در ذات آن ، مبنای صدور احکام دیگری مانند ، اتحاد ماده و صورت ، تجّرد ادراک حسّی و خیال منفصل ، می باشد موجب گردیده تا نظریات نو آورانه ملّاصدرا را بتوان در نقطه مقابل با اکثریت آراء فلاسفه (اغلب فلاسفه طبیعی )پیشین و معتقد به شناخت تجربی وحسیّ به عنوان نخستین و تن ها مبدأ کسب معرفت ناپایدار قرار داد . بدین منظور تلاش شده است تا در این نوشتار، با اشاره بر ، نظریه تجّرد ادراک ملّاصدرا (حسّی ، خیالی ، عقلی ) ، در ارتباط با مباحثی چون : جایگاه علم حصولی و حضوری و در قیاس برخی دیگر از دیدگاه های متکی برنظرات حس گرایی افراطی (مکتب پوزیتیویسم ) ، مبنی بر ، بی معنی دانستن شناخت واقع از طریق مفاهیم و یا امور فراحسّیِ صرفاَ ذهنی، و تعیین نقش جایگاه رابطه حس و عقل با یکدیگر، در صدق معرفت یقینی ، پرداخته شود .

فروید بر اساس مبانی روانکاوانۀ خود تحلیلی از منشأ دین و کارکرد آن به‌دست داد که بر روی طیفی وسیع از متفکران سدۀ بیستم تأثیرگذار بود. این تأثیرات اغلب نقش سلبی داشتند. از این‌رو اغلبِ دینداران یا تحلیل فروید را رد کرده‌اند یا با دیدۀ تردید به آن نگریسته‌اند. پلانتینگا از جملۀ متفکرانی است که دیدگاه به‌نسبت ویژه‌ای دربارۀ تحلیل فروید داشت. در این مقاله ابتدا تحلیل فروید از منشأ و کارکرد دین را به‌اختصار توضیح داده‌ایم. سپس رأی پلانتینگا را در آن زمینه نقل کرده و در نهایت امر نشان داده‌ایم که توجه پلانتینگا به فروید، چه نقشی در شکل‌گیری معرفت‌شناسی دینی پلانتینگا ایفا می‌کند، به این‌صورت که یکی از انگیزه‌های اصلی پلانتینگا در طرح نظریۀ پایه بودن باور به خدا و حس الوهی و همچنین نظریۀ تضمین، مواجه نشدن با ایرادهایی است که فروید مطرح کرد. اما بررسی معرفت‌شناسی دینی پلانتینگا نشان می‌دهد که راه‌حل او بسنده نیست و ایراد فروید با روشی که پلانتینگا در پیش گرفت، رفع‌شدنی نخواهد بود.

فیلیپس از ناشناختارگرایان در خصوص باورهای دینی است. او با طرح ایدۀ مغالطۀ تعالی زبان دینی معتقد است که این زبان واجد خصوصیت غیرارجاعی بودن و غیرتوصیفی بودن و جدا بودن وجود واقعی از وجود منطقی در گزاره‌هایش است. در این مقاله نشان می‌دهیم که توصیفی بودن زبان دینی در نظام فکری وی به این معناست که در زبان دینی هیچ‌گاه نباید جدا از متن دینی، اثبات وجود خدا و سایر شاخص‌های دینی انجام پذیرد، زیرا نحوۀ زندگی دینی منشأ انتزاع معنا و وجود این باورهاست. از نظر فیلیپس صحبت کردن از خدا و سایر موضوعات دینی، دارای ارجاع به متعلق خود هستند. اگرچه این متعلق امری خارجی نیست، بلکه تحقق‌یافته در نحوۀ زندگی مؤمنان است. او توصیفی و ارجاعی بودن زبان دینی را در محدودۀ نحوۀ زندگی دینی می‌پذیرد و البته همین امر مهم‌ترین نقطۀ تمایز وی با دیگر فیلسوفان دین تحلیلی است. از همین‌رو برخی فیلسوفان تحلیل زبانی در حوزۀ فلسفۀ دین، انتقادهای زیر را به دیدگاه او مطرح کرده‌اند: الف) عدم صحت تمایز میان وجود منطقی از وجود واقعی پیرامون خداوند؛ ب) نفی واقعیت عناصر دینی بر اساس مبنای پوزیتویستی فیلیپس؛ ج) عدم اثبات ناتوانی زبان عرفی در صحبت کردن از امور ماورایی.

فیلیپس معتقد است به‌کارگیری مفاهیم دینی توسط مؤمنان، یگانه ابزار برای فهم معنای خدا در بازی زبان دینی است، نه مطابقت با واقعیت خارجی. او بر همین اساس می‌گوید ادراک حقیقت الهی خارج از نحوة زندگی دینی باعث سقوط به ورطة مغالطة تعالی زبان دینی خواهد شد. لذا نگاه مبتنی بر ترس از عذاب الهی و یا امید به پاداش خداوند را طرد می‌کند. او با پذیرش درون‌گرایی، گرامر عشق خداوند را همان باور به خدا می‌داند که در آن هیچ فریبی راه ندارد و این عشق در رفتار مؤمنان ظهور می‌یابد. فیلیپس در موضوع گرامر لطف الهی معتقد است، لطف الهی یعنی به همة موجودات به منزلة مظاهر و آثار خداوند نگریسته شود و به آن‌ها محبت شود. او تعالی خداوند را نیز به معنای پذیرش مخلوق‌بودن خود و اظهار و تواضع در برابر وی می‌داند. ازهمین‌رو دیدگاهش نگاهی تحویل‌گرایانه تلقی می‌شود. البته اشکالاتی نیز به نگاه وی مطرح است: الف) میان اطلاق باور به خدا و مفید‌بودن آن تناقض وجود دارد؛ ب) خدای خالق در تناقض با خدایی است که معلول زندگی متدینان است؛ ج) خلط میان باور با عمل صورت‌گرفته؛ د) تعارض اطلاق عینیت خدا با وابستگی آن به ذهن؛ هـ) نفی تمایز میان معنا و کارکرد در باورهای دینی.

یکی از مباحث پر دامنه‌ی فلسفه‌ی دین که در قرن بیستم تحت تأثیر آراء ویتگنشتاین پرورش یافته است، ناواقع‌گرایی است. فیلیپس به عنوان یکی از اصلی‌ترین ایمان‌گرایان ویتگنشتاینی، با پذیرش مبانی فلسفی ویتگنشتاین سعی در بیان ایمان‌گرایی خویش دارد. وی در بیان ایمان‌گرایی خود به عنوان یکی از ناواقع‌گرایی افراطی، به نوعی ناشناختارگرایی در باب گزاره‌های دینی را می‌پذیرد.فیلیپس به عنوان یک پوزیتویست، با پذیرش متن‌گرایی، ایده‌ی بازهای زبانی و نحوه‌ی زندگی، به غیر توصیفی و غیر ارجاعی بودن باورها و گزاره‌های دینی معتقد است. او گزاره‌های دینی را دارای مصداق عینی نمی‌داند. چون ارجاع به واقع را مختصّ گزاره‌های علمی می‌داند. وی با بیان دیدگاه درون‌گرایانه‌ی خود در باب توجیه گزاره‌های دینی، سعی دارد تا با تأکید بر جنبه‌ی عملی دین آن را از انتقادات تجربه‌گرایانه و عقلانی حفظ کند. او با نفی جنبه‌ی نظری و واقعی دین، به نظریه‌ای ناواقع‌گرایانه در باب دین می‌رسد و که این نظریه منجربه نفی مفاهیم متافیزیکی از جمله مفهوم «خدا» می‌شود.وی پس از بیان دیدگاه خود در باب گزاره‌های دینی، به بیان تفسیری جدید از این گزاره‌ها می‌پردازد. تفسیری که با اعتقادات متدینان در تعارض است. انتقادات و اشکالاتی درباب نظریه ناواقع‌گرایانه و ناشناختارگرایانه وی و تفسیر جدید او از مفاهیم و گزاره‌های دینی در قالب چهار عنوان بررسی سازگاری درونی، بررسی سازگاری بیرونی، بررسی سازگاری با واقع، بررسی زبان شناختی بیان شده است.مهمترین نقدها در محورهای چهارگانه فوق‌الذکر عبارتند از: از این‌که تبیین او از اطلاق ذات الوهی با وابسته‌ کردن آن به تعالی درونی و اخلاقی متدینان در تضادّ است. ضمناً روح حاکم بر ایمان‌گرایی وی که به نفی واقعیت الوی منجر می‌شود در تعارض با اصول و نحوه زندگی متدینان در تمام ادیان می‌باشد و لذا ایمان‌گرایی وی عملاً با الحاد تفاوتی ندارد. ضمناً غالب منتقدان فیلیپس اعتقاد دارند: اولاً. درون‌گرایی افراطی وی در خصوص بازیهای زبانی با دیدگاه ویتگنشتاین در تعارض است و ضمناً حدود و تغور بازی زبانی و نحوه‌ی ارتباط آنها با هم در نگاه فیلیپس مبهم و نامبیّن می‌باشد. یکی از نکات مهم دیگر در انتقادات آن است که وی اولاً. در تبیین دین و فاکتورهای مهم دینی مانند خدا، پرستش و دعا دچار مغالطه تحویل‌گرایی شده است و ثانیاً. میان معناداری و صدق و توجیه در گزاره‌های دینی خلظ کرده است

یکی از بحث های پر دامنه فلسفه دین که در قرن بیستم تحت تاثیر آراء ویتگنشتاین پرورش یافته، ناواقع گرایی است و یکی از ناواقع گرایان افراطی، فیلیپس است. او واقعیت را امری کاملا زبانی می داند و زبان را خالق همه اشیاء؛ همچنین با توجه به مبانی پوزیتیویستی اش مفاهیم دینی را دارای مرجع عینی نمی داند، چون ارجاع به واقعیت را خاص علم می داند، لذا نظریه او نوعی نظریه غیرشناخت گرایانه در باب دین خواهد بود و این نظریه منجر به نفی مفاهیم متافیزیکی از جمله «خدا» می شود. این نوشتار در صدد است، ابتدا مبانی و اصولی را که نهایتا منجر به غیرشناختاری بودن زبان دینی از نظر فیلیپس می شود را ابتدا بررسی نماید و در گام بعد با تبیین لوازم این نظریه به نقد آن بپردازد.

یکی از مشخصة های مهم فلسفة تحلیلی عبارت است از عطف توجه به زبان و کوشش برای استخراج معانی و ظرایف نهفته در پس آن، به منظور حل و یا منحل کردن مسائل فلسفی. هر سه پایه گذاران فلسفه تحلیلی، یعنی فرگه، راسل و مور، هر کدام به شیوة خود این راه را پیموده اند. ویتگنشتاین به عنوان وراث هر سه فیلسوف، در باب رابطة میان زبان و معنا، در عین این که وام دار گذشتگان خویش است، ولی وجوه افتراقی نیز با آنان دارد. در این مقاله ابتدا به اختصار اساس نظر سه فیلسوف تأثیرگذار بر ویتگنشتاین در باب رابطه زبان و معنا بیان شده، سپس نشان داده می شود که وی در مواردی نظیر نظریه تصویری زبان، اتمیسم منطقی و تمایل به زبان روزمره، وام دار اسلاف خویش است. اما در عین حال مؤلفه های مهمی از اندیشة او، نظیر فرض معنایی خاص برای حالات امور، نگرش انتقادی خاص نسبت به متافیزیک و دفاع از زبان روزمره، متفاوت با دیگران می باشد.