جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تبیین «نحوه پیدایش کثرت در عالم از مبدأ هستی و رابطه کثرت و وحدت» از دغدغه‌های فیلسوفان و از جمله چالشی‌ترین مباحث در مکاتب فلسفی بوده و تفسیرها و تبیین‌های متفاوتی از آن ارائه شده. ملاصدرا در نحوه صدور و واقعیت کثرت، دیدگاه خاصی دارد. این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته، بر این فرض استوار است که کثرت و وحدت در اندیشه ملاصدرا ، به‌گونهای متفاوت از بسیاری از حکما ارائه شده است. ملاصدرا ارتباط حقایق عینی و وجودی با حق‌تعالی را با کلید واژه‌های متفاوتی همچون علیت، تشأن و تجلّی تبیین نموده ‌است. هدف اساسی این تحقیق، تبیین صحیح نظام صدور و ترسیم تلاش‌های ملاصدرا در تبیین این مهم در ارائه صحیح جهان‌شناسی برآمده از اندیشه‌های اوست. تبیین معناشناختی کثرت عالم و نحوه پیدایش آن از مبدأ هستی از نظر ملاصدرا، از جمله نتایج و یافته‌های این پژوهش محسوب می‌شود. ملاصدرا دارای دو دیدگاه است که در یک امتداد هستند. در دیدگاه اول، از راه تشکیک وجود «عقل اول» را صادر اولی می‌داند که مجرای بقیه صوادر و کثرات است و در دیدگاه نهایی خود، همگام با وحدت شخصی عرفا، همه ماسوی الله را نمود و مظهر حق‌تعالی می‌داند که از او در یک مرتبه متجلی گردیده و آن وجود منبسط و نفس رحمانی است و همه ماسوی را در بر می‌گیرد. با این تفاوت که این مظهریت در نزد ملاصدرا، قوی‌تر و نزد عرفا ضعیف‌تر و ظلی‌تر است.

بر اساس نصوص دینی انسان قبل از ورود به دنیا مراحلی را گذرانده و در هر یک از آنها اتّفاقاتی افتاده که در سرنوشت او مؤثر بوده‌است، امّا از طرفی انسان در دنیا موجودی مختار است لذا نمی‌توان سرنوشت انسان را در دنیا از پیش تعیین‌شده دانست. با این حساب لازم است تحقیق شود وقایع جهان‌های پیشین چه تأثیری بر سرنوشت انسان در دنیا دارد و چگونه خود را نشان می‌دهد؟ بر اساس آیات و روایات انسان قبل از دنیا سه مرحله‌ی خلقت ارواح، خلقت بدن‌های ذرّی و خروج از صلب آدم (ع) را گذرانده‌است. در این مراحل بر خلاف آزمون‌ها و ابتلائات دنیا که صورت تفصیلی دارد خداوند انسان را به صورت اجمالی در معرض آزمون ایمان قلبی و اطاعت عملی قرار داد لذا سرنوشتی که برای انسان‌ها حاصل شده اجمالی است. همان طور که خلقت انسان از ماقبل دنیا آغاز شده، تکوّنی اجمالی یافته‌است و در دنیا به تکامل تفصیلی می‌رسد، سرنوشت او هم که ابتداءً اجمالی بوده با توجّه به نحوه‌ی عمل‌کرد انسان در دنیا صورت تفصیلی به خود می‌گیرد؛ به تعبیر دیگر آنچه قبل از دنیا واقع شده قضاء مشروط است، اگر انسان از امکانات دنیا به نیکی بهره گیرد می‌تواند موقعیت خود را بهبود بخشد و به کمالات برتر دست یابد و الّا قضاء مشروط به قطعی تبدیل می‌شود. تعالیم اهل‌بیت (ع) در باب حیات پیشینی انسان تبیین خوبی در باب بینش‌ها و گرایش‌های فطری به دست می‌دهد. بر این اساس معرفت عمیق قلبی انسان نسبت به خداوند حاصل ارتباط مستقیم و بی‌واسطه‌ی انسان با خدا در عوالم ماقبل دنیاست و همانندی در طینت عامل گرایش انسان به خوبی‌ها یا بدی‌هاست. اگر آیات و روایاتی که مربوط به حیات پیشینی انسان است گردآوری و تدوین شود، راه برای پژوهش‌های این حوزه اوّلاً هموار و ثانیاً جامع می‌گردد.

این تحقیق به توضیح معنای زندگی از دیدگاه ویلیام جیمز می‌پردازد. رویکرد این تحقیق، فلسفی بوده و در آن با به‌کار گیری روش تحلیلی ـ توصیفی مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای، دیدگاه جیمز در خصوص معنای زندگی مورد بررسی قرار گرفته است. در تبیین معنای مورد نظر از معنای زندگی توضیح داده شده است که مراد از معنای زندگی، هدف زندگی و مراد از هدف زندگی نیز سعادت و نیک‌بختی‌ست. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که از میان رویکردهای عمده در بحث معنای زندگی، ره‌یافت جیمز به بحث معنای زندگی، ره‌یافت انسان‌محور است و از دیدگاه او، سعادت به‌مثابه هدف بنیادین و معنابخش زندگی انسان مطرح است. جیمز براساس اصول نسبیت، «سودمندی، اراده معطوف به باور و حق باور داشتن» معنا و سعادت را امر غیر عینی، نسبی و قابل جعل می‌داند. از دیدگاه او هر انسانی این معنا را بر اساس اراده و باور خود تعریف و جعل کرده و با تلاش خود تحقق می‌بخشد. در پایان این تحقیق، ضعف مبانی فلسفی جیمز و عدم انسجام منطقی دیدگاه او در باب معنای زندگی مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است.

تبیین نحوه پیدایش و کثرت عالم از مبدأ هستی و رابطه کثرت و وحدت، از دغدغه‌های فیلسوفان و عارفان و از جمله چالشی‌ترین مباحث میان سه مکتب حکمت مشّاء، حکمت متعالیه و عرفان بوده و تفسیرها و تبیین‌های متفاوتی از آن ارائه نموده اند. هر سه مکتب در پذیرش و باور اصل واقعیت و وجود با یکدیگر، هم‌داستان‌اند همچنان که در واقعیت داشتن وحدت و کثرت تردیدی روا نمی‌دارند، اما مسأله نحوه صدور و واقعیت داشتن کثرت، از منظر ابن‌سینا، ملاصدرا و قونوی مورد اختلاف است. (مسأله) این پژوهش که با روش توصیفی _تحلیلی، سامان یافته (روش) بر این فرض استوار است که کثرت و وحدت در اندیشه ابن‌سینا، ملاصدرا و قونوی، به سه بیان متفاوت ارائه شده است، و سه تبیین متفاوت از نظام صدور در اندیشه این سه شخصیّت، برخاسته از مبانی نظام فلسفی مشّاء، حکمت متعالیه، و نظام عرفان اسلامی، وجود دارد. این اندیشمندان ارتباط حقایق عینی و وجودی و حضرت حق تعالی را با کلیدواژه‌های متفاوتی همچون علیت، تشأن و تجلّی، تبیین نموده‌اند. (فرضیه) هدف اساسی این تحقیق، تبیین صحیح نظام صدور و ترسیم تلاش‌های سه مکتب اندیشه‌ ورز مشّاء، حکمت متعالیه و عرفان اسلامی است که تبیین این مهم و ترسیم میزان توفیق هرکدام از این سه مکتب، کمک شایانی در ارائه صحیح جهان‌بینی برآمده از آن می‌کند. (اهداف) تمایز آشکار میان بزرگان سه اندیشه مهم اسلامی مشّاء، متعالیه و عرفان در تبیین معنا شناختی کثرت عالم و تبیین نحوه پیدایش آن از مبدا هستی از جمله نتایج و یافته‌های این پژوهش محسوب می‌گردد. ابن سینا با قائل بودن به اصل علیت و تباین وجودات، صادر اول را عقل اول ومجرای کثرات می‌داند، ملاصدرا در دیگاه اول و تشکیک وجودی خود، عقل اول را صادر اولی می‌داند که مجرای بقیه صوادر وکثرات است. این کثرات یک سلسله وجودات از شدید به ضعیف را تشکیل می‌دهند. ملاصدرا در دیگاه نهائی خود همگام با وحدت شخصی عرفا و قونوی همه ماسوی الله را نمود ومظهر حق تعالی می‌داند که از او در یک مرتبه متجلی گردیده وآن وجود منبسط و نفس رحمانی است وهمه ماسوی را در بر می‌گیرد. با این تفاوت که این مظهریت در نزد ملاصدرا قوی تر و نزد قونوی وعرفا ضعیف تر و ظلی تر است.(یافته ها)

از میان دیدگاه های گوناگون در تحلیل اوصاف خداوند، نوشته حاضر دیدگاه معروف به «الهیات تنزیهی» را برگزیده تا وزن و عیار آن را به میزان کتاب و سنت بسنجد. پس از نگاه تاریخی به دیدگاه مهمترین دانشمندان معتقد به این گرایش فکری و بررسی بسیار فشرده آن، برداشت نویسنده این است که ناتوانی این گروه در تحلیل اوصاف الهی و نداشتن تصور دقیق از معقول ثانی فلسفی سبب سرگردانی آنان در مقام نسبت ذات و صفت گردیده است. برخی از آنان خواسته اند ضعف دیدگاه فلسفی شان را با پشتوانه و پیشتیبانی کتاب و سنت جبران کنند. روایات دست‌آویز آنان در سنجش با روایات مقابل بسامد کمتر دارد و نیزبا توجه به قراین، تاویل و تفسیری می‌تواند بپذیرد که متبوع و مقبول این گروه نیست.از قضا برخی دانشمندان دیگر از همین روایات دقیقا برداشت مخالف آنان داشته‌اند. استناد برخی از تنزیه گرایان به آیات و روایات بیشتر برای توجیه و توضیح دیدگاه نظری مقبول شان صورت گرفته و کار شان در حقیقت از باب جری و تطبیق است.

نوع انسان مرتبه‌ای از وجود ممکنات است که عین فقر و نیازمندی نسبت به علت حقیقی‌اش (واجب تعالی) می‌باشد؛ اما چه بسا به خاطر تعلّق به زمین، دوستی دنیا و تأثیرات عالم مادی از یاد حق غافل گشته و اصل خویش را فراموش کند. علامه طباطبایی(ره) در تفسیر گران‌قدر «المیزان» و همچنین «رساله الولایه» ثابت می‌کند که نفس با انقطاع از بدن مادی و توجه به فقر ذاتی خویش می‌تواند حجاب‌ها و موانعی که او را از توجه به جمال و جلال حق محروم کرده، از میان بردارد و از مقام عبودیت به مقام ربوبیت برسد. کمال و قدرتی که در اثر عبودیت، اخلاص و پرستش واقعی نصیب بندگان می‌گردد، همان مقام «ولایت» است. پژوهش حاضر با تتبع در آثار علامه طباطبایی (ره) و به روش توصیفی ـ تحلیلی، در صدد بیان «منشأ ولایت» از نظر علامه بر آمده است. بنابراین در بخش اول، مبانی و اساس ولایت از جمله «تقرّب به خدا» و «توجه به حیات ظاهر و معنا» را بررسی نموده و سپس در بخش دوم، منشأ ولایت را که همان « تجلّی تامّ اسماء و صفات الهی» است، تبیین نموده است.

از منظر بسیاری از اندیشمندان پدید آمدن نامتناهی شیء حاصل شده مستلزم تناقضات فراوان و تأثیرگذار بر سرنوشت چندین مسئله مهم فلسفی است. از این مسائل می‌توان به استحاله تسلسل، تناهی ابعاد و حتی وجود آغاز زمانی برای عالم اشاره نمود. با توجه به اهمیت چنین امری، این تناقضات همواره مورد توجه بسیاری از اندیشمندان غربی و مسلمان بوده ‌است. برخی با صحیح دانستن ادله این تناقضات، منکر تحقق ذوات نامتناهی بالفعل در جهان خارج‌اند. در مقابل، برخی ریاضی‌دانان و فیلسوفان معاصر دلالت تمامی این ادله را ناتمام می‌دانند. از آن‌جاکه هدف این نوشتار بیان نوعی تفصیل در این مسئله است‌، ابتدا به مرور اجمالی تناقضات مزبور می‌پردازد و سپس تأملات بیان شده در این خصوص را بررسی و نقد فلسفی می‌نماید. نتیجه‌ نهایی نوشتار حاضر این است که اگر میان دسته‌ای از اشیاء تلازم حقیقی علی و معلولی برقرار باشد، عدم تناهی این اشیا، مستلزم تناقضات بسیاری خواهد بود. در غیر این صورت، چنین تناقضاتی پدید نخواهند آمد.

در این مقاله از طریق یک مطالعه موردی، یعنی بررسی نظریه نسبیت خاص و عام اینشتین و نسبت آن با مشاهده و نظریه و ارزیابی چگونگی بهره‌گیری اینشتین از نظریات فلسفی رایج در زمان خود و نحوه استفاده او از مشاهدات تجربی برای تدوین نظریه‌اش، نشان می‌دهیم که رابطه بین نظریه و مشاهده، یک رابطه خطی و مستقیم نیست. همچنین بیان می‌کنیم که در فیزیک مدرن، آزمودن نظریات به سادگی میسر نیست. بنابراین عوامل بسیاری بر روند تدوین و پذیرش نظریه از طرف جامعه علمی تأثیر می‌گذارند.

ما در اقيانوسي از امور اعتباري زندگي مي‌کنيم؛ امور خاصي مانند پول، بانک، تورم، سنت‌هاي اجتماعي، دانشگاه، رئيس‌جمهور و قوانين که از واقعيت‌هاي عيني و فيزيکي نيستند و ويژگي‌هاي فيزيکي ندارند. تلقي عمومي از اين واقعيت‌ها آن است که انسان‌ها اين امور را ايجاد مي‌کنند، اما پرسش مهمي که در اين باب مطرح مي‌شود، اين است که چرا موجودي مثل انسان، دست به ايجاد چنين اموري مي‌زند؟ آيا انسان نمي‌تواند بدون اعتبار اين امور، به اهداف خود برسد؟ اين مسئله در انديشه هر دو متفکر صاحب‌مکتب در حوزه امور اعتباري، يعني علامه طباطبائي و جان سرل مطرح مي‌شود که چرا انسان‌ها در زندگي خود اموري همچون پول، ازدواج، ملکيت، بانک و سازمان را ايجاد يا ابداع کرده‌اند و جايگاه اين امور در فرايند تحقق عمل انساني چيست؟ در اين نوشتار، براي پاسخ به اين پرسش، ابتدا انديشه علامه و سرل در اين زمينه بررسي، و سپس چهار تحليل نو از چرايي و ضرورت صدور اعتبار بيان مي‌شود.

در جواب این سوال که آیا ممکن است کسانی از غیر مسلمین در آخرت به نجات برسد، سه جواب متفاوت وجود دارد.جواب اول می گوید نه خیر ممکن نیست، جواب دوم می گوید آری ممکن است چون ادیان غیر اسلام هم حق هستنند و جواب سوم می گوید ممکن است ولی نه بخاطر حقانیت ادیان دیگر بلکه بخاطر تعذر کسانی از ادیان دیگر و بخاطر استضعاف و قصور.این سه نظریه به ترتیت انحصارگرائی، تکثرگرائی و شمولگرائی نامیده شده است.انحصارگرائی در تاریخ اندیشه اسلامی طرفداران زیادی داشته است. انحصارگرایان برای مدعای خود بوسیله عمومات قرآن و روایات و اجماع استدلال کرده اند، ولی ادعای اجماع آنان پذیرفتنی نیست و عمومات نیز قابل تخصیص و تقیید می باشد.مدعای تکثرگرائی و شمولگرائی در مورد نجات تلاقی دارد و هر دوی آنان فی الجمله از امکان نجات برای غیر مسلمین دفاع می کنند و تنها مبنای آنان با هم فرق دارد.تکثرگرایان و شمولگرایان برای استدلال از عقل، قرآن و روایات استفاده می کنند. از آیات و قرآن کریم استفاده می شود که اعمال نیک پیروان ادیان غیر اسلام در صورتی که معاند نباشند مورد قبول می باشد، و همچنین قرآن تأکید دارد که اعمال نیکوی افراد نیکوکار ضایع نمی شود.در کتب روائی خصوصاَ شیعه تحت عناوینی همچون، مستضعف، المرجون لامر الله، اصحاب الاعراف و من لم یتم علیه الحجه روایاتی آمده است که از مجموع آنان بدست می آید که گروهی بین اهل عذاب و اهل بهشت وجود دارد که آنان کارشان محول به خدایشان است. در این روایات تصریح می شود بر امتناع عذاب بدون حجت.آنچه از مجموع آیات و روایات بدست می آوریم این است که کافر بمعنی کسی که شقاوت اخروی او قطعی است کسی است که کفر او از روی عناد و علی رغم آگاهی باشد.