جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب شرح و تفسیری موجز از دوره‌ای بسیار کوتاه، ولی غنی، از تاریخ فلسفه غرب، مشهور به ایدئالیسم آلمانی است. با توجه به گستردگی موضوع، به منظور تدقیق مباحث، دو اثر انقلابی و سرنوشت‌ساز این جنبش فلسفی، یعنی نقد عقل محض کانت و پدیدارشناسی روح هگل، مبدأ و مقصد کتاب تعیین شده‌اند. بنابراین در عین اشاره به سایر آثار، مسیری حتی‌الامکان پیوسته و منسجم از نقد عقل محض تا پدیدارشناسی روح طی شده است. همچنین تلاش شده است حق مطلب درباره آراء دو فیلسوف به غلط مغفول مانده و بسیار مؤثر بر اندیشه هگل و تاریخ فلسفه پساهگلی، یعنی فیشته و شلینگ، ادا شود.

پدیدارشناسیِ روح دانشِ پدیدارشونده را عرضه می‌کند و می‌بایست جایگزینِ تبیین‌های روان‌شناسانه یا همچنین مباحث انتزاعی‌تر درباره‌ی بنیان‌گذاریِ دانش شود. این اثر تمهید برای علم را از نظرگاهي موردِ ملاحظه قرار می‌دهد که به‌وسیله‌ی آنْ این تمهیدْ نوعی فلسفه‌ی تازه، جالبِ توجه و نخستین علمِ فلسفه است. این اثر قالب‌های مختلفِ روح را در مقام منزلگاه‌های یک راه دربرمی‌گیرد، راهي که از طریقِ آنْ این روح به دانشِ محض یا روحِ مطلق بدل می‌شود. از این رو، در بخش‌بندی‌های اصلیِ این علم، بخش‌هایي که دوباره به چندین بخش تقسیم می‌شوند، آگاهی، خودآگاهی، عقلِ مشاهده‌گر و کنش‌گر، خودِ روح، به‌منزله‌ی روحِ اخلاقی عرفی، فرهیخته و اخلاقی، و نهایتاً به‌منزله‌ی روحِ دینی در صورِ مختلف‌اش، موردِ ملاحظه قرار می‌گیرند. غنای نمودهای روح، غنایي که در نظرِ اول آشوبناک به نظر می‌رسد، در این اثر به قالبِ نظمي علمی درمی‌آید که این نمودها را بر حسبِ ضرورت‌شان نمایش می‌دهد. امورِ ناکامل خود را در این نظمِ علمی منحل می‌کنند و به امورِ والاتري برمی‌گذرند که حقیقتِ قریب‌شان‌اند. آن‌ها حقیقتِ فرجامین‌شان را ابتدا در دین و سپس در علم، به‌مثابه‌ی نتیجه‌ی کلِ این فرایند، می‌یابند.

امروز بحران در مبانی، چنان پیش رفته است که حتی به مخیلۀ بدبین‌ترین شکاکان تاریخ هم نمی‌رسید. هیچ امکانِ قابل دفاعی برای برون‌رفت از این نیهیلیسم، چه در سطح نظری چه در سطح تمدنی، به چشم نمی‌خورد. ظهور منطق‌های فازی و چندارزشی و نسبی‌گراییِ رادیکال، در کنار نظریات مشابه در فیزیک (از عدم قطعیت به بعد) و ریاضیات (از قضایای ناتمامیت به بعد) نیز تجلیلات دیگری از همین امرند. از سوی دیگر، مسئله ابداً در سطح معرفت‌شناسی باقی نمانده است. کل ارکان فرهنگ و تمدن، از سیاست و اخلاق گرفته تا علم و دین، تحت تاثیر این فروپاشیِ بنیادین‌اند و باورمندانِ تیزبین‌شان دریافته‌اند که تاکنون نیز خانه‌ها‌یشان را روی آب بنا کرده‌ بودند. خورندگیِ اسید نیهیلیسم چنان بالاست که هر مبانیِ فکریِ پولادینی هم که در برابرش قرار گیرد، می‌خورد و نابود می‌سازد. با این اوصاف، پروبلماتیک اصلی اثر حاضر دقیقا همین است که در زمانۀ غلبۀ کامل نیهیلیسم، آنگاه که تمام معیارها و بنیان‌های معرفت‌شناختی، هستی‌شناختی و ارزش‌شناختی فروپاشیده‌اند و انسانِ تیزبین تمام تمام تکیه‌گاه‌های مطمئنِ گذشته را، اعم از ادیان، علوم، فلسفه‌ها و ایدئولوژی‌های متنوع را غیرقابل اتکا یافته است، آیا هنوز می‌توان به زیستی معنادار و ارزشمند امید داشت؟ در یک کلام، موضوع این اثر امکانِ امید در زمانۀ غلبۀ ناامیدیِ مطلق است: امید به یافتن یا حتی ساختنِ راهی برای معنابخشی به زیستنِ سوژه و برون‌رفت از نیهیلیسم و بی‌معناییِ مطلق حاکم. و آیا در اولین گام، در زمانۀ غلبۀ بی‌معنایی و تردیدهای ژرف و گریزناپذیرِ نظری و عملی، خود مبارزه با بی‌معنایی، بامعناترین و موجه‌ترین گام نیست؟ این اثر در مقام یک فهرست کلی، جلد نخست از طرحی گسترده‌تر است که به امکان و شیوۀ این مبارزه از جهات مختلف (از منطق و معرفت‌شناسی گرفته تا هستی‌شناسی و غایت‌شناسی، و از ارزش‌شناسی گرفته تا باورشناسی، و در نهایت نتایج اخلاقی و سیاسی آن برای سوژه) می‌پردازد: مبارزه‌ای همه‌جانبه در زمانۀ نیهیلیسم.