جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از ترجمه و تحلیل رساله ملا اسماعیل خواجویی در باب معاد و بنیان دیدگاه وی در باب عالم آخرت، برزخ،معاد جسمانی و حشر انسان که بر خلاف دیدگاه های رایج فلسفی و کلامی بوده است،حکیم به سبک و سیاقی نو و مبتکرانه ارائه نموده،که نمونه آن را نمی توان در متون کلامی و فلسفی یافت. حکیم بحث معاد را در رساله خویش از طریق متکلمین نگاشته است و معترض عقاید ملاصدرا نشده، و معاد جسمانی را به سبک متأخران از حکمای متقدم بر صدرالمتألهین مورد برسی قرار داده است. خواجویی مباحث فلسفی، کلامی و روایی را به صورت تلفیقی آورده و صرفاً به نقل روایات و آیات اکتفا نکرده است، بلکه به تحلیل عقلیِ محتوای روایات پرداخته، چنانچه میتوان گفت دیدگاه وی به مسأله معاد نه صرفاً مشائی است ونه صرفاً صدرایی. خواجویی در این رساله مباحثی را مانند بهشت و جهنم، اثبات نفس، تجرد و بقای آن، تناسخ و ابطال آن،محال بودن اعاده معدوم، بدن برزخی و مثالی و...مطرح میکند و وی باتوجه به قدرت مطلق الهی و علم نامتناهی خداوند معاد را به اثبات می رساند و همچنین معتقد است که در قیامت نفس به بدن دنیوی عنصری بازگشت می کند. حکیم خواجویی ملاک بقاء نفوس بعد از فنای ابدان را، کتاب، سنت و اجماع دانسته است و عقل را ملاک نمی داند. روش تحقیق این أثر بنا به ترجمه و تحلیل رساله از کتب روایی،کلامی و فلسفی می باشد.

مسئله معاد و حشر نفوس یکی از اصول دین و ضروریات اسلام و اصول اعتقادی تمامی مسلمانان است. همچنین از مسائل مورد توجه در فلسفه است. اما در مورد اینکه حشر نفوس به چه گروهی از موجودات تعلق می گیرد، و چگونه است، دیدگاه های مختلفی توسط فیلسوفان و اندیشمندان مسلمان مطرح شده است. به دلیل پیچیدگی و دشواری موضوع می توان با بررسی و تحلیل دیدگاه متفکران به رفع ابهامات موجود دراینبار کمک کرد. لذا این مقاله با تحلیل دقیق دیدگاه های فلاسفه ای همچون ابن سینا و ملاصدرا در تشریح این مسئله مهم، گذری بر مبحث معاد و تفاوت دیدگاه های این بزرگان، مراتب و اقسام نفوس، تجرد خیال و نحوهی حشر نفوس پس از مرگ را ترسیم و سرانجامِ هریک را تشریح می کند. ابن سینا با تقدم بر سایر حکیمان و فیلسوفان مسلمان ازجمله مهمترین اندیشمندانی است که در این عرصه نظراتی خاص داشته است و بر اساس سیر فلسفی خود به تشریح و تحلیل حشر نفوس پرداخته است. تحلیل ملاصدرا در مسئله حشر نفوس با وجود برخی اختلاف در جزئیات مانند تحلیل ابن سینا است و از مکتب او نشات گرفته است. در بحث حشر نفوس بین دیدگاه های ابن سینا و ملاصدرا تفاوت هایی وجود دارد از جمله معاد جسمانی،حشر موجودات اعم از نباتات، حیوانات و جمادات که بیان خواهد شد.

بحث پیرامون امام "علیه‌السلام" از مباحث بسیار مهم و ضروری در سلسله مباحث کلامی و اعتقادی است . امام "علیه‌السلام" در نزد شیعه حافظ شریعت و مفسر واقعی قرآن کریم و احکام اسلام است . لذا عقلا امام "علیه‌السلام" می‌بایستی فردی آگاه نسبت به اصول و فروع دین و احکام مسایل آن باشد. چرا که اگر امام "علیه‌السلام" آگاه به این مسایل نباشد، امامت وی لغو و بیهوده خواهد بود ولی اینکه امام "علیه‌السلام" از کلیه مسائل و علوم دیگر آگاه باشد، اعتقاد به آن عقلا واجب نیست . چرا که بدون این علم و آگاهی، امام "علیه‌السلام" می‌تواند آنگونه که شایسته است تمامی وظایف مربوط به امامت جامعه مسلمین را به انجام رساند. از طرف دیگر، با توجه به نظر حکما درباره علم و ادراک و مراتب قوه عقل در انسان بخصوص در انسان کامل، اینکه امام "علیه‌السلام" بعضی از امور غیبی را بداند و به آن‌ها آگاه باشد عقلا جایز است و امام می‌تواند به خواست و اراده الهی از بعضی از این امور آگاه و مطلع گردد. ولی اینکه عقلا واجب باشد امام "علیه‌السلام" این امور را بداند، دلیلی وجود ندارد. همچنین با دقت در اخبار و روایات متعدد و نیز بررسی تاریخی زندگی ائمه معصومین "علیه‌السلام" این نتیجه بدست می‌آید که علاوه بر جواز عقلی اطلاع و آگاهی از غیب برای امام "علیه‌السلام" این امر محقق گشته است و آنان به لطف الهی از این علم برخوردار گشته‌اند.