جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیقی درباره کلیات علم کلام اسلامی با استناد به مهمترین منابع علوم اسلامی از آغاز تا امروز است. نویسنده که استاد این درس در دانشگاه است، برای آشنایی دانشجویان، مهمترین مباحث اصلی علم کلام را در دو بخش توضیح داده است. در بخش اول، به مباحث اصلی (تعریف، موضوع، روش، فایده، مبادی، تاریخ و…) پرداخته است. در بخش دوم، مکاتب کلامی شیعه و سنی را به صورت اجمالی معرفی نموده است. از دیدگاه نویسنده، عامل پایه گذاری و تدوین علم کلام یک ضرورت تاریخی است. علم کلام از جمله علومی است که اصولا برای دفاع از اصول بنیادی دین اسلام طرح ریزی شده است و شاهد تحولات بسیاری در طول تاریخ خود بوده است. علم کلام اختصاص به مسلمانان ندارد. تاریخ علم کلام به عنوان دانشی درباره دفاع از ادیان با تاریخ تولد ادیان آسمانی برابر است.

با توجه به اینکه حدوث دهری یکی از موضوعات مهم در مباحث فلسفه اسلامی بوده و می‌باشد؛ و از سوی دیگر، فلاسفه قبل از میرداماد از حدوث دهری بحثی به میان نیاورده‌اند؛ می‌توان گفت، بحث حدوث دهری توسط ایشان در واقع به پر بار شدن مباحث فلسفی کمک نموده است. چرا که بعد از مطرح شدن این بحث توسط وی، منجر به ارائه نظریات گوناگون درباره حدوث دهری گشته است. البته می‌توان به طور قطع چنین گفت که حدوث دهری از ابتکارات میرداماد است. لازم به ذکر است که بحث اصالت ماهیت نیز به نوعی اولین بار توسط وی مطرح و مورد بحث و استدلال واقع شد. دراین رساله سعی شده است تا با تحلیل دلایل میرداماد موضوع حدوث دهری از منظر وی به اثبات برسد. و نیز این نظر و رأی که اثبات حدوث دهری از دیدگاه میرداماد بر مبنای اصالت ماهیت شکل گرفته ، تا بداء به عنوان یکی از نتایج آن تبین گردد . به همین منظور این تحقیق در پنج فصل تدوین شده است. در فصل اول به بیان کلیاتی از تحقیق و پیشینه و اهداف تحقیق پرداخته می‌شود و در فصل دوم به منظور شناخت شخصیت علمی و اجتماعی این فیلسوف بزرگ زندگی نامه مختصری از وی ذکر می شود؛ در فصل سوم نظریه معروف حدوث دهری و دلایل اثبات آن و نتایج حاصل از آن و اشکالاتی که به این نظریه وارد است مطرح می شود. در فصل چهارم به شرح و بسط نظریه کلامی بداء پرداخته می شود، و در فصل پنجم نیز اصالت ماهیت و دلایل اعتقاد به آن از نظر میرداماد و در مقابل آن نظریه اصالت وجود از نظر ملاصدرا بررسی می شود.

یکی از استدلال‌ها در مباحث فلسفه دین راجع به معقولیت باورهای دینی، از جمله باور به وجود خدا و آموزه‌های دینی‌ای چون معاد، به شرط‌بندی پاسکال شهرت دارد که بلز پاسکال متکلم، فیلسوف، فیزیکدان و ریاضیدان مشهور فرانسوی، و در کتاب خود با عنوان «اندیشه‌ها» مطرح کرده است.وی برای اقناع نامومنان و کسانی که در تردید بودند و هنوز تکلیف خود را با خدا روشن نکرده بودند کوشید بنیادی معقول برای ایمان آوردن به دست دهد و برای این کار از آنچه به برهان شرط‌بندی معروف است، چنین استفاده کرد: بیایید هم اینک این مساله را بسنجیم و بگوییم: خدا هست یا نیست. ولی ما به کدام سو متمایل شویم؟ عقل نمی‌تواند هیچ تصمیمی بگیرد. آشوبی بی‌نهایت ما را جدا می‌کند. در انتهای این فاصله بی‌نهایت بازیی آغاز شده است و سکه شیر یا خط خواهد آمد. شما چگونه شرط می‌بندید؟ عقل نمی‌تواند شما را وادار به انتخاب این گزینه یا آن یک کند، عقل نمی‌تواند شما را وادارد به دفاع از یکی از این دو شق کند. بیایید این برد و باخت را بر خدا به کارگیریم و خط را نشان وجود خدا بخوانیم. حال دو حالت را ارزیابی کنیم: اگر شما ببرید همه چیز را برده‌اید. اگر ببازید هیچ چیز را از دست نداده‌اید. پس، بی‌هیچ نگرانی، شرط ببندید که خدا هست. فوق‌العاده است، آری، من باید شرط‌بندی کنم. (اسلامی اردکانی، 1391، 12)در ادامه پاسکال این اشکال را پیش می‌کشد که ممکن است شرط‌بندی ما پرهزینه باشد و پاسخی می‌دهد که در نهایت اگر ما ببازیم، چندان ضرری نکرده‌ایم، حال آنکه در صورت برد، سود بی‌نهایت یا سعادت جاودانه نصیبمان خواهد شد.در سنت اسلامی این سبک استدلال، در روایات مختلفی به امامان شیعه نسبت داده شده است. برخی از محققان معتقدند این استدلال از طریق نوشته‌های غزالی به فرهنگ مسیحی منتقل شده است.

این کتاب، جلد نخست از مجموعه آثار «میرزا ابوالحسن طباطبایی» معروف به «حکیم جلوه» است. او از حکمای برجسته قرن سیزدهم هجری قمری و نخستین کسی است که باب گفتگوی انتقادی در اندیشه و آرای «ملاصدرا» را گشود. «حکیم جلوه» به خود جرات داد تا بعضی از این اندیشه ها و آرا را زیر سوال ببرد. جلد اول از آثار این متفکر بزرگ قرن سیزدهم، با شرحی درباره زندگی، اندیشه ها و آثار آو آغاز می شود. سپس «حواشی اسفار»، و به دنبال آن حواشی «شفا» نوشته «حکیم جلوه» می آید. این حواشی سراسر مباحث «اسفار» را در بر می گیرد و اکثر آنها نقل قول از کتاب های دیگر برای روشن شدن متن «اسفار» است. پس از حواشی «اسفار»، حواشی «شفا» قرار دارد. این حواشی نیز برای توضیح متن و روشن شدن عبارات «شفا» نوشته شده است و حتی الامکان تفسیر کلام «ابن سینا» به کلام خود اوست. در ادامه، حواشی«حکیم جلوه» بر «مبدا و معاد» اثر «ملاصدرا» و «اشارات و تنبیهات» نوشته «ابن سینا» می آید

بدون شک مسئله علیّت، از همان آغاز، فکر بشر را به خود متوجه ساخته و او را به تفکر و اندیشه برای کشف معمای هستی وادار ساخته است. از آنجا که انکار یا تأیید این مسئله بر حوزه خداشناسی و جهان شناسی تاثیر مستقیم گذاشته است لذا مکتب های فلسفی مختلف با توجه به اصول و مبانی خود به آن مسئله پرداخته‌اند که یکی از آنها، مکتب مشاء است. در این رساله سعی شده است دیدگاه فلاسفه مشاء (فارابی، ابن سینا، ابن رشد ) و سیر نوساناتی که این فلاسفه در مورد مسئله علیّت داشته اند بیان شود. همچنین بیان خواهیم کرد که بذرهای مبحث علیّت را فارابی در بستر فلسفه اسلامی کاشته و شیخ الریئسبه رشد و نمو رسانید و ابن رشد نیز با وجود هم مکتب بودن با این دو فیلسوف، بخاطر وفاداری به ارسطو و مبنای فکری خاص خود به برخی از آراء شیخ الرئیس در مبحث علیّت سخت می‌تاخت. همچنین اشاره خواهیم کرد که اختلاف و تمایزی که بین فلاسفه مکتب مشاء در مورد فروعات اصل علیّت مثل قاعده الواحد وجود دارد به مبانی و اصول فکری این فلاسفه مثل زیادت وجود بر ماهیت و تفسیر آنها از علت فاعلی بر می‌گردد. بدین صورت که فارابی و ابن سیناآفرینش را نوعی جریان خلق و ایجاد می دانند و بر اساس همین نگرش،حوزه علیّت و سنخیّت بین علت و معلول را فراگیر می دانند؛ در مقابل، ابن رشد درآفرینش به فعل ایجادی قائل نیست بلکه فاعلیّت خداوند در عالم را به نحو اعطای حرکت و پیوند دادن صور به مواد می داند؛ لذا نمی تواند توجیه علّی از آفرینش داشته باشد و دامنه نفوذ قانون علیّت را فراگیر‌ کند. این رساله در پنج فصل تدوین شده است. در فصل اول به کلیات، در فصل دوم به دیدگاه فارابی، در فصل سوم به دیدگاه ابن سینا و در فصل چهارم به دیدگاه ابن رشد پرداخته شده است و فصل پنجم به نتیجه گیری و ارزیابی روش فلاسفه مشاء اختصاص دارد.

در پژوهش حاضر به بررسی تطبیقی برهان جهان‌شناختی با عنوان معتبرترین برهان مخلوق محور در فلسفه‌ی ملاصدرا و توماس آکوئینی می‌پردازیم تا وجوه شباهت و تفاوت این دو فیلسوف را در مسأله‌ی اثبات وجود خداوند در این برهان دریابیم.برهان جهان شناختی نام مجموعه‌ای از براهین مرتبط باهم است، که بر مبنای دو اصل ضرورت و علّیت با تکیه ‌بر عام‌ترین واقعیات جهان چون امکان و حدوث به اثبات وجود واجب می‌پردازد. ملاصدرا معرفت واجب را امری فطری و بی‌نیاز از اثبات می‌داند. او معتقد است که شناخت واجب از طریق صفات و افعال او ممکن است، بنابراین به دو طریق لِمّی و اِنّی براهینی بر اثبات واجب مطرح می‌کند، که طریق معرفت نفس، ماهیات، جسم، وجوب و امکان، حرکت و حدوث عالم از براهین جهان شناختی وی بر اثبات واجب تعالی هستند. توماس وجود واجب را بدیهی نمی‌داند و معتقد به اثبات وجود واجب تعالی است. او می‌گوید، انسان تنها به روش اِنّی قادر به اثبات خداوند است، بنابراین وی پنج طریق به روش ارسطویی بر اساس حرکت، علّیت فاعلی، وجوب و امکان، درجات کمال و علّیت غایی بر اثبات واجب مطرح می‌کند، که این طرق از مهم‌ترین و اساسی‌ترین براهین جهان‌شناختی در فلسفه ی غرب هستند. هر دو فیلسوف در اثبات خدا از مفهوم وجود گذر کرده و با ملاحضه ی حقیقت وجود به اثبات خداوند می پردازند. آن ها براهین خود را با استناد به ابطال دور و تسلسل و با تکیه بر اصل علیّت و نیازمندی معلول به علت تبیین می کنند. هدف و مبنای آن ها در تبیین براهین مشترک است؛ چرا که ملاصدرا و توماس هر دو خدایی را اثبات می کنند که وجود مطلق و علّت همه ی موجودات است، همچنین مبنای هر دو در تبیین براهین، وجود مخلوقات است، نه ماهیت آن ها. روش آن ها در تبیین براهین با یکدیگر تفاوت دارد؛ زیرا ملاصدرا در اثبات واجب، سه روش معرفتی عقل و شهود و وحی را به کار می گیرد، اما توماس تنها از طریق عقل و وحی به اثبات واجب می پردازد.

بی شک ، زبان و مباحث فلسفه ، در بسیاری از موارد ، با پیچیدگی و سنگینی خاصی همراه می باشد که این امر سبب شده است علاقمندان به یادگیری فلسفه در میان قشر تحصیل کرده و دانشجویان علوم اسلامی ، بسیار فراوان نباشند و میل به تحصیلِ رشته فلسفه و علوم معقول افزایشی قابل توجه نداشته باشد که همین امر ، یکی از مشکلات فلسفه است و برای حلّ این معضل ، یکی از راهکارها ،استفاده از ظرفیت بسیار بالای تمثیل برای آسان سازی فلسفه می تواند باشد.صدر الدین محمد شیرازی مشهور به « ملاصدرا » و « صدرالمتألهین» به خوبیبارها در بحث های حِکمی و فلسفی خود ، چه به صورت مستقلّ و یا در ضمن مباحث ، از تمثیل برای تسهیلِ مقصود و مراد خود استفاده کرده است. این پژوهش ، در صدد است با استناد به نمونه هایی فراوان و به صورت دسته بندی شده از آثار گوناگون ملاصدرا ، ثابت سازد که تمثیل ، جایگاهی ویژه و برجسته در نزد ملاصدرا داشته است و ایشان برای آسان سازی و فهم بهتر از معقولات برای مخاطبان فلسفه از توان تمثیل غفلت نورزیده و به عنوان متدولوژی و روش از آن استفاده برده است و توجه بسیار زیاد به تمثیل توسط ایشان سببب شده است که در میان فلاسفه متأخر ، هیچ یک به اندازه ایشان از تمثیل بهره نبرده باشد. در این پژوهش ، تمثیلات ایشان با توجه به موضوعات آثار ملاصدرا به شش بخش تقسیم شده است ؛ 1- تمثیلات هستی شناسی (مانند؛ سایه ، آهن ربا ، دریا ، چراغ ، عکس و ...)2-تمثیلات خداشناسی( مانند؛ آینه ، نور خورشید ، انسان ، خال سیاه و ...) 3- تمثیلات نفس شناسی(مانند ؛ پرنده ی آسمانی ، مار وحشی ، دام ، بازرگان ، کشتی ، بذر و ....)4- تمثیلات معاد شناسی(مانند ؛ انبار دار ، جنین ، خواب ، ذغال ، چرم دباغی شده و ...)5- تمثیلات جهان شناسی(مانند ؛ انسان بزرگ ، کودک ، قلب ، پوسته و قالب و ...) 6- تمثیلات متفرقه و گوناگون( مانند ؛ شریعت به انسان ، قرآن به انسان ، جنّ به هوا و ...). هم چنین در این پژوهش ، تلاش فراوان شده است تا با تتبّع و پژوهشی وافی و کافی در آثار موجود ملاصدرا ، موارد فراوانی از نمونه های تمثیلی ملاصدرا به شکل دسته بندی شده و تحت عنوان مربوطه ی خود به همراه با متن عربی و ترجمه ی آن و در برخی موارد به همراه شرح و توضیح برخی از شارحان بزرگ در اختیار علاقمندان به بحث های فلسفی قرار گیرد.کلمات کلیدی: 1- تمثیل2. مباحث فلسفی 3.محسوس4.معقول 5.ملاصدرا

ماهیت نفس و کیفیت ارتباط آن با بدن و حیات پس از مرگ از چالش برانگیز‌ترین مباحث فلسفی و کلامی است. در میان فیلسوفان مسلمان بوعلی به عنوان شاخص‌ترین چهره‌ی حکمای مشاء، کوشیده از چگونگی این رابطه پرده برگیرد. ابن سینا با وجود اینکه در تعریف نفس متاثر از ارسطو بود اما با کمال دانستن نفس به معنی جوهری که در حدوث و بقاء بی‌نیاز از بدن است به شیوه ابتکاری توانسته از ارسطو فراتر رود و با اثبات تجرد نفس و انضمامی دانستن رابطه نفس و بدن در نهایت معاد را نیز ثابت کند. شیخ هم قائل به معاد روحانی است و هم معاد جسمانی اما روش وی در پذیرش و اثبات هر کدام متفاوت است. ارسطو چون رابطه نفس و بدن را اتحادی می‌دانست و معتقد بود که با مرگ تن نفس نیز نابود می‌شود در نتیجه قائل به معاد هم نبود. اما ابن سینا با تفکیک میان حیثیت ذاتی نفس از حیثیت فعلی آن تلاش کرده مساله حیات پس از مرگ را نیز تبین کند. پژوهش حاضر به منظور ارائه تصویری روشن از مسئله رابطه نفس و بدن با کیفیت حیات پس از مرگ در اندیشه ابن سینا به بررسی نظرات متکلمان و فیلسوفان متقدم پرداخت، این بررسی‌ها نشان داد که اندیشه ابن سینا در این باب نسبت به پیشینیان از انسجام بیشتری برخوردار است، چنان‌که شیخ الرئیس به صورت هدفمند از آغاز تا سرانجام نفس رامورد بررسی قرار داده است، در حالی که این انسجام و یکپارچگی را در اندیشه متقدمان مشاهده نمی‌کنیم. بررسی اندیشه صدرا در خصوص رابطه نفس و بدن که به طور اصولی انکار بوعلی بر حرکت جوهری نفس را هدف قرار داده، به ما در تبییننقاط نقد پذیر اندیشه بوعلی در زمینه معاد یاری می‌رساند.

شناخت مصداق و حقیقت نفس و ذهن از منظر فلسفه اسلامی تأثیر بسزایی در تبیین مبانی انسان شناسی و معرفت شناسی فلسفه اسلامی به طور عام و آگاهی نسبت به آراء فیلسوفان مسلمان به طور خاص دارد.نفس به عنوان حقیقت اصیل انسان به قوایی چون ادراک، اختیار، اراده، و عمل مجهز است و کارکردهایی چون استدلال، نقش پذیری و حفظ صور اشیاء، در عین انتساب به ذهن، به نفس نسبت شده است.ابن سینا ذهن را ابزاری برای کسب معرفت نفس می داند، در نظام نوری سهروردی نفس و ذهن به وحدت نزدیک می شوند و در نهایت ملاصدرا ذهن را مرتبه ای از نفس می داند.