جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث حرکت در آثار حکمای مسلمان به‌وفور به چشم می‌خورد که نشان‌دهنده اهمیت این مسأله است. لذا در این راستا، تبیین ماهیت حرکت قطعیه و توسطیه از مسائل مهم در مباحث فلسفی است. شاخص‌ترین دیدگاهی که در این زمینه وجود دارد دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا است. سؤال اصلی این است که مطابق دیدگاه این دو فیلسوف آیا حرکت قطعیه در خارج موجود است یا حرکت توسطیه؟ هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل نقطه نظرات این دو فیلسوف در زمینه تبیین حرکت قطعیه و توسطیه و تحقق خارجی آن با روش توصیفی و تحلیلی با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و مجلات علمی معتبر بپردازد. از نتایج مقاله این است که ابن‌سینا حرکت توسطیه را در خارج موجود می‌داند و حرکت قطعیه را امری ذهنی می‌داند، ولی ملاصدرا قائل به وجود خارجی حرکت قطعیه است و حرکت قطعیه را یک امر متصل سیال می‌داند که وجود واحد شخصی دارد که کلّ آن در کلّ زمان است و درک این حقیقت راه را برای اثبات حرکت جوهری هموار می‌سازد.

بهبود وضعیت فرهنگی جهان در گرو ایجاد فرهنگ مطلوب قرآنی است. ایجاد فرهنگ مطلوب، لازمه هرگونه برنامه تحول‌آفرین برای رشد بشر است. نیل به چنین فرهنگی نیازمند مبانی مختلفی ازجمله مبنای معرفت‌شناسی است. یافته‌های این تحقیق که به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و جمع‌آوری کتابخانه‌ای داده‌ها صورت پذیرفته است، درباره مبانی معرفت‌شناسی فرهنگ مطلوب حاکی از موارد ذیل است: سفارش قرآن به تدبر و معرفت افزایی؛ دعوت به شناخت خود و جهان که بیانگر امکان شناخت است؛ بخش زیادی از معرفت‌های انسان با سعی و تلاش کسب می‌شود و برخی از آنها از ابتدای خلقت به‌صورت فطری همراه وی هست، به‌گونه‌ای که نمی‌توان این معرفت‌های فطری را باطل ساخته و مسیری غیر از فطرت را برگزید؛ قرآن هم بر معرفت‌های اکتسابی به‌وسیله علم حصولی و هم به معرفت‌های حاصل از علم حضوری تأکید کرده است. قرآن برای نیل به فرهنگ مطلوب، به در اختیار بودن منابع و ابزار شناخت برای بشر تأکید کرده است. از منظر قرآن، تنها منبع اساسی معرفت برای دست‌یابی به فرهنگ مطلوب، وحی است که خطاناپذیر است و برای کشف و شناخت آن می‌توان از منابع و ابزارهای دیگر همچون ادراک عقلی، حواس، فطرت، کشف و شهود و تاریخ بهره گرفت. از دیگر مبانی معرفت‌شناسی فرهنگ مطلوب در قرآن، پیوند میان معرفت‌های نظری (هست و نیست‌ها) و معرفت‌های عملی (ارزش­ها، بایدها و نبایدها) است که معرفت نظری، پایه گرایش‌های عملی را شکل می­دهند

اصطلاح «معنویت» در غرب معانی زیادی در برداشته است. تطورات این واژه از یک معنای سنتی همسو با کتاب مقدس در قرن پنجم آغاز شده و تا اخذ معنایی مقابل جسمانی و مادی در قرون بعد و نیز اخذ مفاهیم روانی و اجتماعی و سیاسی و بهداشتی، در سده‌های سیزدهم تا بیستم میلادی ادامه یافته است. محققان متعددی در زمینه‌ی معنویت پژوهی فعالیت نموده‌اند. در این میان کتب و مقالات «کیس وآیمن» استاد دانشگاه بلوم فونتین و محقق رشته عهد عتیق در این دانشگاه، قابل تأمل است. به باور کیس وآیمن سه عنصر اصلی برای معنویت قابل شناخت و معرفی است: 1. فرآیند رابطه‌ی میان خدا و انسان که در یک لحظه رابطه‌ی بین دو قطب الهی و انسانی رخ می‌دهد. 2. فرآیند تدریجی به این معنا که دو قطب انسانی و الهی، به‌تدریج به هم پیوسته می‌شوند. و خداوند در این مرحله با صفات خود به‌تدریج بر انسان تجلی می‌کند. 3. تبدیل و تطور، به این معنا که روند ارتباط میان دو قطب انسانی و الهی، سبب تبدیل و تطور جوهر انسانی می‌شود. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی، ضمن تبیین معانی مختلف معنویت، از منظر وآیمن و نقد و بررسی دیدگاه ایشان، در صدد پاسخ به این سؤال است که عناصر معنویت چیست؟ همچنین در این مقاله سه عنصر معرفی شده از سوی ایشان مورد بررسی قرار گرفته است.

تبیین ماهیت حرکت قطعیه و توسطیه و تحقق خارجی آن‌ها از مسائل مهم در مباحث فلسفه است. در این زمینه دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد که شاخص‌ترین آن دیدگاهِ ابن‌سینا و ملاصدرا است. هر کدام از این دیدگاه‌ها، دارای الزامات و نتایج متفاوتی است. این نوشتار سعی دارد به تحلیل نظرات این دو فیلسوف در زمینه ماهیت حرکت و نتایج هر یک بپردازد و در مقاله حاضر به لحاظ جمع‌آوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای و به لحاظ ماهیت روش از روش توصیفی وتحلیلی استفاده شده است. ازیافته‌های مقاله این است که ابن‌سینا قائل به وجود خارجی حرکت توسطیه است وحرکت قطعیه را خیالی وتوهمی می‌داند؛ امّا ملاصدرا حرکت قطعیه را واقعی و در خارج موجود می‌داند و آن را یک امرمتصل سیّال می‌داند که وجود واحد شخصی دارد که کلّ آن در کلّ زمان است. درک این ­حقیقت راه را برای حرکت جوهری و رفع موانع آن هموار ساخت و با اثبات حرکت جوهری بسیاری ازمسائل غامض فلسفی از قبیل معاد جسمانی، حدوث و قدم عالم و...حل شد.

شناخت‌حقیقت وجود انسان یکی‌از مهمترین شاخه‌های معرفت‌بشری و از جذاب‌ترین مباحث انسان‌شناسی در مباحث فلسفه بوده است. همواره یکی از سؤالات اساسی انسان این است‌که غایت‌وجودی او چیست؟و برای چه آفریده شده‌است؟ پاسخ این سؤال بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا ازسویی ارضاءکنندةمیل حقیقت‌طلبی انسان و از سوی دیگر، تعیین-کنندة روش زندگی اوست. موضوع غایت‌وجودی انسان در مکاتب مختلف در طول تاریخ موردبحث بوده‌است. اگر انسان به غایت وجودی خویش پی ببرد، می‌تواند تأثیر زیادی در حُسن انتخاب یا سوء انتخاب مسیرش در طول زندگی داشته باشد. زیرا براساس حکمت‌صدرایی، انسان مسافری است‌که مقصد و مسیرکمال او را خداوندمتعال تعیین‌کرده‌است و به او امکانات و استعداد و اراده و اختیار داده‌است تا با حُسن‌انتخاب و ارادة خود، مسیرکمال و سعادت را بپیماید و به فوز و فلاح و قرب‌الهی برسد؛ و یا با سوء‌اختیار خودش در مسیر شقاوت و ضلالت‌گام بردارد. این مقاله سعی‌کرده اندیشه های بدیعی‌که ملاصدرا دربارة این مسأله در آثار خویش بیان‌کرده، واکاوی نماید و به این نتیجه دست‌یافته‌که او غایت را همان حکمت‌حقیقی «معرفت‌وجود، صفات و فعل ‌خداوند و معرفت‌نفس و چگونگی‌معاد آن» می‌داند؛ و این حکمت‌حقیقی را با «سعادت‌عقلی» یکی می‌داند، و معتقد است؛ موجودی‌که سعادت‌‌حقیقی دارد به‌کمال‌نهایی خود رسیده‌ و او همان«انسان‌کامل» است.

ابن‌سینا برای اثبات فاعلیت ( و یا خالقیت ) خداوند که یکی از پر چالش‌ترین مسائل الهیات و فلسفه است‌، تلاش مضاعفی انجام داده است؛ چه وی در تبیین‌ این مسئله از یک سو با فیلسوفان مشّائی- که خود وی نیز از پیروان همین نحلة فلسفی است- در نزاع واختلاف است و از سوی دیگر، گرفتار مشاجره و نفی و انکار شریعتمداران در مسئله است.‌ این اختلاف به‌اندازه‌ای است که او بحث « حادث و قدیم » عالم که یکی از مبانی اصلی‌ این مسئله است را مسئله‌ای « جدلی الطرفین» نامیده است، بدین معنی که هم می‌‌توان در جهت اثبات و هم در جهت ابطال آن برهان اقامه کرد. در نزاع با مشائیان، وی تلاش کرده است تا ازلی بودن ماده را که ارسطوئیان به آن قائل‌اند، ابطال کند و در نتیجه‌، حدوث عالم را اثبات کند و در تقابل با متکلمان نیز تلاش کرده است تا میان حدوث ذاتی عالم وحدوث زمانی آن تفاوت قائل شود و در ادامه میان قدیم ذاتی و قدیم زمانی فرق قائل شده است و می‌‌گوید، مانیز همچون متکلمان بر‌ این باوریم که در نظام هستی‌، تنها یک موجود قدیم ذاتی وجود دارد وآن هم وجود خداست‌، لیکن بر‌ این باوریم از آنجا که موجودات قدیم زمانی( عقول مفارق) به لحاظ ذات خود‌، موجود ممکن الوجود‌اند، داغ معلولیت بر پیشانی شان حک شده است و هیچ‌گونه توهم و تصور بی نیازی از علت در بارۀ آنها نمی‌‌رود تا کسی ادعا کند که : اعتقاد به موجودات مجرد ازلی غیر از خدا، ناسازگار با توحید پروردگار است‌؛ آنچنانکه متکلمان پنداشته‌اند. این مقاله باروش توصیفی و تحلیلی و با تمرکز بر متون اصلی ابن‌سینا نوشته شده است.

از آنجا که حرکت یک مفهوم ماهوی نیست، نمی توان برای آن یک تعریف حقیقی ارائه داد مقوله حرکت مورد توجه فلاسفه بزرگی مانند ابن سینا و ملاصدرا قرار گرفته حرکت از حیث معنا حرکت به اشتراک در لفظ بر دو معنای تَوسُطیه و قطعیه اطلاق می‌شود و در باب نحوه تحقق آن در خارج نیز نظریات مختلف و ارزشمندی وجود دارد. ابن سینا حرکت را اولین کمال شیءکه در قوه باشد و فعلیت تدریجی آن کمال در زمان دانست. وازسوی دیگر ملاصدرا می‌گوید: حقیقت حرکت عبارت است از: حدوث تدریجی و یا حصول و یا خروج از قوه به فعل، آهسته آهسته یا به تدریج نه دفعتاً و تمام این عبارات محدود کردن حرکت شایسته و سزاوار است.وی حرکت را ازسنخ وجود دانسته نه ماهیت.آنچه اهمیت دارد این است که مطابق این دو دیدگاه مفهوم حرکت چیست؟ در چه مقولاتی حرکت واقع می شود و تفاوت آن دو در مورد مقولات حرکت چیست؟ هدف درپژوهش حاضر این است که با روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و به بررسی حرکت در دو نظام فلسفی سینوی وصدرایی پرداخته شود.

بیان اندیشه‌های کلامی علماي شیعه، اثر ژرفی در نشر و تقویت اعتقادات مذهب و اعتلای گفتمان شیعی دارد. متکلمان شیعه همواره کوشیده‌اند در ضمن تبیین آموزه‌های اعتقادی دین، به دفاع از آن و پاسخ‌گویی به شبهات بپردازند. این عملکرد نقش مهم و تأثیر بسزایی در تکون هندسه معرفت دینی جوامع اسلامی هر عصر و زمانی داشته است. قاضی نورالله شوشتری از علمای شهیر سده دهم و یازدهم هجری است. در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، ابتدا، «حیات» و «عصر قاضی»، به‌عنوان دو عامل مهم در تشکیل اندیشه کلامی ایشان مورد بررسی قرار می‌گیرد. قاضی نورالله با شناخت فضای حاکم و اندیشه‌های مخالف و نیز وجود برخی از علمای اخباری ازجمله میریوسفعلی استرآبادی و برخی سران صوفیه، توانست چهره اعتدالی شیعی خود را بروز دهد و با استفاده از نامه‌نگاری، تألیف و تدریس و حتی تعامل با پادشاهان اهل‌سنت، در اعتلای گفتمان شیعی نقش‌آفرین باشد و آثار فاخری در تبیین و تحلیل کلام شیعی، مانند «احقاق الحق» در تاریخ ماندگار کند.

مسئله علیت یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی است که بدون فهم آن درک جهان هستی ممکن نیست. اساساً هر نوع بحث، سخن و تجربه‌ای مبتنی بر فهم علیت و پذیرش آن است. مسئله علیت از جهات مختلف موردتوجه قرارگرفته است. فیلسوفان جدید غرب مانند هیوم و کانت این موضوع را از نظرگاه معرفت‌شناسی و فیلسوفان مسلمان از حیث وجود شناسی موردبررسی قرار داده‌اند. این مقاله سعی بر آن دارد که، با نظر به علیّت تحلیلی، چیستی و کاربردهای آن را در فلسفۀ اسلامی و خصوصاً از دیدگاهابن سینا و ملاصدرا مورد توجه قرار دهد. در فرجام به این نتیجه رسیده است که سنخیت علت و معلول دو معنی حداقلی و حداکثری دارد. معنای حداقلی بر مبنای نظام‌های فلسفی قبل از حکمت متعالیه تبیین می‌شود اما معنای حداکثری با توجه به مبانی خاص حکمت متعالیه چون اصالت وجود و تشکیک وجود تبیین می‌گردد. با این تفکیک آشکار می‌شود بسیاری از مخالفت‌ها با قاعده سنخیت علت و معلول در حقیقت متوجه معنای حداکثری سنخیت است و معنای حداقلی پذیرفته بیشتر فیلسوفان است.

شناخت و معرفت از مقوله‌هایی است که همه حکما و فلاسفه در مورد آن به بحث و تحقیق می‌پردازند، آنچه مهم و هدف اصلی است بررسی روش‌های رسیدن به شناخت و منابع آن است که تحت عنوان روش‌شناسی شناخت یاد می‌شود. در روش‌شناسی شناخت باید به منابع اصلی فیلسوف در رسیدن به شناخت توجه کرد. ملاصدرا روش و متد کاملا جدید و تازه‌ای دارد و هیچ یک از روش‌های قبل خود را اعم از روش شناخت مشاء، اشراق، عرفان و کلام را به طور کامل نه رد می‌کند و نه تایید و از روش‌های مذکور و منابع آنها از جمله برهان و وحی و شهود نیز استفاده کرده و تحلیل جامع و کامل و تازه‌ای ارائه داده و افقی نو در راه رسیدن به شناخت و معرفت بنا نهاده است.