جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با هدف تحلیل شبکه مفهومی «قدرت» خداوند متعال در قران کریم صورت گرفته است. در این پژوهش که به روش تحلیل محتوای کمی و کیفی (ترکیبی) انجام شده است؛ واژگان مرتبط با قدرت خداوند متعال در آیات قرآن کریم مورد مطالعه قرار گرفت و چهار واژه عزت، قدرت، قوت و قاهریت به دست آمد و با تحلیل آیات مرتبط کدها و مقولات هر یک از واژگان چهارگانه استخراج شد و فراوانی هر یک از مقولات مشخص گردیده و بصورت نمودار ترسیم شد. هرکدام از این چهار واژه اصلی بخشی از معنای قدرت خداوند سبحان را پوشش می دهد. مفهوم عزت بر نفوذ ناپذیری و عدم امکان دخالت موجود دیگر در تحقق اراده خداوند متعال، مفهوم قدرت بر توانایی و اختیار مطلق در تحقق بخشیدن به اراده و مجبور نبودن بر انجام کاری، مفهوم قوت بر سهولت انجام هر کار برای او و داشتن قدرت مافوق تصور و مفهوم قاهریت بر غلبه کامل بر همه مخلوقات و عدم امکان خارج شدن هیچ موجودی از سلطه او دلالت دارد. نکته دیگر آن که دو مفهوم عزت و قدرت با بیشترین فراوانی به عنوان دو مفهوم کلیدی و دو مفهوم قوت و قاهریت به عنوان دو مفهوم مکمل برای مفهوم کلی قدرت به حساب می آید.

نظریه گفتمان و روش تحلیل گفتمان ریشه در رویکرد میان‌رشته‌ای نسبت به علوم مختلف از جمله زبان‌شناسی، نشانه‌شناسی، روان‌شناسی، معناشناسی، اصطلاح‌شناسی و غیره دارد. معنا در فرایند ساخت گفتمان نقش اساسی دارد. درحقیقت، معنا روح گفتمان است و روش تحلیل گفتمان دستیابی به معانی مختلف گفتمانی است. چگونگی شکل‌گیری معنا در گفتمان، زمینه‌ساز طرح حوزه چندوجهی بودن معناست که می‌تواند گفتمان را به مراحل معناکاوی، معناسازی، معنادهی، معنافهمی وارد کند که نقش اساسی در فهم فرایندی گفتمان دارد. در این مقاله روش تحلیل گفتمان پدام[1] (روش عملیاتی تحلیل گفتمان) معرفی شده که بر پایه پنج سطح تحلیلی سطح−سطح، عمق−سطح، سطح−عمق، عمق−عمق (عمیق)، و عمیق‌تر طراحی شده است که در هر مرحله، معنا نقش اساسی در انتقال از یک سطح به سطح دیگر دارد. در نهایت آنچه که به دست می‌آید، محصول تعامل معنایی، تداخل معنایی، میان‌رشته‌ای معنایی، فرایند معنایی، تحولات معنایی، و سیالیت معنایی می‌باشد. همچنین، تلاش شد که نمونه‌ای از اجرای این روش در مورد بیانات مقام معظم رهبری در مورد بیداری اسلامی ارائه شود. در این تحلیل، دال‌های اساسی و در حقیقت اهداف اساسی بیانات مزبور در حوزه بیداری اسلامی تبیین شده‌اند.

مطالعه تاریخ اسلام نیازمند تجدید نظر در نگاه به حوادث تاریخی و زمینه های خلق آنها می باشد. این تحول نیازمند بازنگری مفهومی، مصداقی و معنایی بر پایه نگاه تحلیلی و تفسیری برای کشف ناگفته های تاریخی است که فراتر از گفته های موجود و از متن موجود غایب اند و ناگفته هایی که می توان بر مبنای متن، قرائت نمود و کشف کرد. نامه های رد و بدل شده میان حضرت علی علیه السلام و معاویه، از متون مهم تاریخ اسلام است که نیازمند مطالعه تحلیلی با روش گفتمانی است. مطالعه تحلیلی این نامه ها چگونگی مدیریت معنای حاکم بر نامه های مزبور و شیوه گفتمان سازی درباره آنها را مشخص می سازد. در این مقاله تلاش شده است مفهوم «بیعت» که یکی از اساسی ترین مفاهیم مطرح در نامه های مزبور است با روش عملیاتی تحلیل گفتمان (پدام) و بر پایه نظریه مدیریت هماهنگ معنا مورد تحلیل قرار گیرد. نظریه مدیریت هماهنگ معنا یک نظریه تفسیری، انتقادی و کاربردی است. این نظریه با تحلیل گفتمان های زیسته شده، گفتمان های گفته شده، گفتمان های ناشناخته، گفتمان های نانشنیده و گفتمان های ناگفته در صدد است با توجه به شیوه گفتمان سازی، چگونگی مدیریت معنا در این فرایند گفتمانی را تبیین کند. نامه های مزبور، علاوه بر تبیین دو رویکرد متمایز در خلق گفتمان مرتبط، تعیین کننده اصول و ادبیات گفتمانی در بیان دیدگاههای اسلامی در مورد جامعه، حاکمیت، اخلاق و جنگ در گفتمان های علوی و اموی در شیوه و چگونگی تعارض و تخالف با گفتمان مزبور است.

خطبه‌‌ی غدیر از مهم‌ترین خطابه‌های پیامبر اکرم (ص) است که به عنوان یک گفتمان ولایی در عرصه‌ی اجتماعی آن روز مطرح شد؛ به دلیل عجین بودن روح و جان نبی‌اکرم(ص) با قرآن کریم، این خطبه به شدّت تحت تأثیر قرآن کریم قرار دارد. آیه 67 سوره مائده معروف به آیه تبلیغ در صدر این آیات، با اتفاق نظر شیعه و اکثر اهل سنت در اختصاص به جریان غدیر از مهمترین آیاتِ خطبه به شمار می‌آید. لذا تحلیل‌گفتمان به مثابه یک روش جدید که به کشف معنای متن و لایه‌های زیرین آن می‌پردازد، در بررسی این آیه حائز اهمیّت است. در این پروژه با استفاده از روش عملیاتی تحلیل گفتمان پدام (PDAM) که بر مبنای بینش اسلامی طراحی شده، آیه تبلیغ در پنج فضای ساختاری، معنایی، ارتباطی، گفتمانی و فراگفتمانی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و محورهای اساسی آن مشخص شد و نیز تبیین گشت که این گفتمان در مقابل گفتمان منافقان، ولایت را انتصاب الهی می‌داند و ولایت به عنوان دال مرکزیِ این گفتمان بیانگر این نکته است که رسالت عظیم رسول اکرم(ص) و دین اسلام جریانی ولایت محور است نه شریعت محور لذا با پایان عمر شریف نبی‌اکرم(ص) پایان نمی‌پذیرد.

نوزدهمین شماره مجله الکترونیکی «اندیشه مهر» وابسته به گروه دین و اندیشه خبرگزاری مهر دارای عناوین زیر است: گزارش مهم ترین نشست های اندیشه، مطالب بخش اول این شماره را تشکیل می دهد. از جمله این برنامه ها می توان به نشست های «تحلیل و ارزیابی جامعه شناسی پیتر برگر»، نشست «مطالعات میان رشته ای قرآن کریم»، «قرآن و معرفت شناسی»، «شب سیدجلال الدین آشتیانی»، «انسان، جامعه و تاریخ در نگاه شریعتی»، «نقد و بررسی کتاب آستانه تجدد»، «تاریخ گرایی نوین»، «تأملی بر وضع فلسفه در ایران»، «آسیب شناسی نظریه های علم دینی و اسلامی سازی معرفت»، «مبانی حاکمیت و الگوهای دولت در فقه معاصر شیعه» و «حکمت در ادبیات ایران»، اشاره کرد./ گزارش رونمایی از کتاب «روش شناسی علوم انسانی اسلامی» اثر احمدحسین شریفی در خبرگزاری مهر، و گزارشی از جلسات آموزشی «طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی»، از دیگر مطالب منتشر شده در بخش نخست شماره نوزدهم است./ در بخش دوم پرونده ای ویژه انقلاب اسلامی به چشم می خورد که در آن با اساتید و اندیشمندانی چون: سید سعید زاهد زاهدانی، مهدی فدائی مهربانی، موسی نجفی، ابوذر مظاهری (نویسنده کتاب افق های تمدنی انقلاب اسلامی)، مصطفی ملکوتیان و حجت کاظمی، گفتگو شده است./ علیرضا ابراهیم، استاد دانشگاه ادیان و مذاهب طی گفتگویی در این شماره به جریان شناسی تصوف پرداخته است. گفتگو با حسن بشیر درباب تمدن اسلامی، گفتگو با داریوش رحمانیان درباره وضعیت رشته های علوم انسانی در ایران، ادامه سلسله گفتگوهای اندیشه مهر با علیرضا قائمی نیا در نقد آرای محمد مجتهد شبستری، گفتگو با مرتضی جوادی آملی، مدیر بنیاد بین المللی اسراء درباب اسلامی سازی علوم انسانی، از دیگر مصاحبه های منتشر شده در نوزدهمین شماره اندیشه مهر است./ مصاحبه با جورج ریتزر، جامعه شناس سرشناس درباره جهانی سازی و مصاحبه با امید صفی، استاد مسلمان دانشگاه دوک آمریکا درباره موضوع وحدت اسلامی دو گفتگوی خارجی این شماره است./ مصاحبه تفصیلی با دکتر رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی، گفتگوی ویژه این شماره است. در این مصاحبه علاوه بر مسائل شخصی این چهره ماندگار فلسفه از مسائلی چون ایدئولوژی، علوم انسانی، نسبت فلسفه با مسائل روز، توسعه، داعش و سید احمد فردید پرسش شده است./ معرفی تازه های نشر، پایان بخش این شماره است.

کلمات ائمه اطهار(ع) پس از قرآن کریم، گرانقدرترین میراث دین مبین اسلام است که قابلیت آن را دارد در حوزه‌های مختلف علوم بشری مورد استفاده قرار گرفته و بعنوان مبنایی برای مطالعات بنیادین و کاربردی در نظر گرفته شود،‌ به شرط آنکه بتوان دیدگاه‌ها و مبانی نظری ائمه اطهار(ع) را از خِلال تجزیه و تحلیل گفتار ایشان و با استفاده از روش‌های علمی و دقیق بازشناسی نمود.

دین و باورهای توحیدی سنگ‌بنای جوامع انسانی است و فرهنگ و ارتباطات مهمترین ابزارهای تجلی این سنگ‌بنا هستند. درباره‌ این سه مولفه، یعنی دین، فرهنگ و ارتباطات _‌ که وجه ممیز انسان از سایر موجودات هستند‌ _ و نسبت و ارتباط بین آن‌ها بحث‌های متعدد و تعاریف مختلفی ارائه گردیده‌ است. بررسی تعاریفی که از دین، فرهنگ و ارتباطات با توجه به نسبت این سه مولفه با هم و با نگاهی به ادبیات ارتباطات میان‌فرهنگی و ارتباطات بین‌فرهنگی به عنوان حوزه‌های مطالعاتی ارتباطات‌فرهنگی و به نحوی عام‌تر، ارتباطات‌ بین‌ الملل ارائه گردیده، در این مقاله صورت پذیرفته و سعی شده با یک ادبیات نوین، دین را که تا پیش از این در کنار مسائل دیگری چون نژاد، قومیت، هویت، سبک‌ زندگی و غیره، در ذیل ارتباطات بین‌ الملل و ارتباطات فرهنگی بررسی می‌شد را یک پله ارتقا بخشیده و حوزه مطالعاتی ارتباطات‌ میان‌ ادیانی را معرفی نماید. در این راستا ابتدا تعاریفی مختار از دین، فرهنگ و ارتباطات و ارتباطات‌ میان‌ ادیانی ارائه می‌گردد و پس از آن با تبیین و توضیح مفاهیم این حوزه‌، ویژگی‌ها و تفاوت‌های هر یک بیان می‌شود. در پایان به بحث از جایگاه ارتباطات‌ میان‌ ادیانی در حال حاضر و ضرورت توجه بیشتر به آن در سطوح علمی و اجرایی در راستای پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی و به عنوان ابزار زمینه‌ساز بیداری اسلامی در بین امت اسلامی و فراتر از آن در میان پیروان ادیان توحیدی پرداخته خواهد شد.

«عملیات روانی» پیشینه ای طولانی در تاریخ بشری دارد و از آنجا که نسبت مستقیم با پیروزی در جنگ ها و کسب قدرت دارد همواره مورد توجه اصحاب قدرت و حکومت بوده است. این پایان نامه کوشیده است با عنایت به اهمیت و کارکرد روز افزون «عملیات روانی» در عصر جدید و با توجه به حجیت سیره معصومین(ع)، با نگاهی میان رشته ای دو حوزه تخصصی «عملیات روانی» و «تاریخ اسلام» را مورد واکاوی قرار دهد.هر کدام از دو حیطه تخصصی یعنی «عملیات روانی» و «تاریخ اسلام» فصلی مجزا را به خود اختصاص داده اند که در فصل مربوط به عملیات روانی مفاهیم همجوار عملیات روانی نظیر تبلیغ، پروپاگاندا، اقناع، جنگ سرد، افکار عمومی، جنگ سیاسی و همچنین منابع و تعاریف تخصصی «عملیات روانی» مورد بازخوانی قرار گرفته و نهایتا در رویکردی تلفیقی تعریف پیشنهادی «عملیات روانی» ارائه شده است. در ادامه همچنین سطوح و اهداف و تکنیک های عملیات روانی مورد بررسی قرار گرفته اند. هدف از نگارش این فصل، بنانهادن چارچوب نظری پژوهش مبتنی بر رهیافت ارتباطات متقاعدگرانه به عنوان محور اصلی مفاهیم همجوار عملیات روانی و به دست آمدن نگاه تخصصی و دقیق و افزایش روایی پژوهش جهت مراجعه به منابع تاریخی بوده است.در حوزه تخصصی دوم یعنی «تاریخ اسلام» نیز تمرکز اصلی این پژوهش بر دوران حکومت امیرالمومنین علی(ع) به ویژه سه جنگ جمل، صفین و نهروان بوده و تلاش شده است با در نظر گرفتن شرایط زمانی دهه چهل هجری قمری و بر اساس روش موردکاوی تکنیک های روانی به کارگرفته شده در جنگ های حضرت با ناکثین، قاسطین و مارقین (از سوی طرفین) مورد بازخوانی قرار گیرد. تلاش جهت بازگرداندن سران مخالفین، اعزام دیپلمات و مذاکره با رئوس فتنه، تلاش جهت روشن شدن (شفاف سازی) فضا و ریزش بدنه معارضین و تثبیت سپاه خودی، ایجاد رعب در دل دشمن، موضع تهاجمی نسبت به دشمن، مبارزه تن به تن، تشجیع سپاه خودی و تحقیر دشمن، تهاجم به قلب سپاه دشمن، تعیین هدف و پافشاری بر آن، تشویق به جهاد در راه خدا و نکوهش بازماندگان از آن، ارجاع دائم سپاهیان به مبانی دینی جهاد، دفع کید دشمن به مثل آن‏، رسواسازی فرماندهان ارشد سپاه دشمن در منظر عمومی، رجزخوانی، تکریم سپاهیان خودی و ایجاد رقابت برای جهاد، بهره برداری از ساختار قبیله ای و جو عمومی لشکر جهت دفع کید دشمن، اسکات خصم (ساکت کردن دشمن)، یادآوری و شبیه سازی دوران پیامبر و... برخی از این تکنیک ها هستند.نتایج نهایی این پایان نامه در قالب استخراج اصول اخلاقی و چارچوب دینی بهره مندی از تکنیک های عملیات روانی در فصل پنجم پایان نامه جمع بندی شده و به رشته تحریر در آمده اند. عدم جواز توهین و هتک حرمت، صداقت و راستى، نفى حیله و نیرنگ، پرهیز از تطمیع، پایبندى به عهد و پیمان، عدم جواز آغاز به جنگ، اتمام حجت پیش از آغاز جنگ، رعایت کرامت انسانی، رعایت حقوق اولیه انسانی حتی در مقابل دشمن مهمترین این اصول هستند.