جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از وظایف اساسی حکمرانی برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های پیشرفت همه‌جانبه در جامعه است که دارای ابعاد متعددی چون پیشرفت در فکر، علم، اقتصاد، امنیت، و ... می‌باشد. یکی از ابعاد اساسی آن، پیشرفت در عرصة معنویت است. از جمله مسائل مهم در برنامه‌ریزی، ارائه شاخص‌های لازم در راستای اجرا و نیز ارزیابی میزان موفقیت آن پس از اتمام دوره‌های موردنظر می‌باشد. این پژوهش در صدد پاسخ به چیستی شاخص‌های معنوی در برنامه‌های پیشرفت کشور است. یکی از روش‌های معتبر برای این منظور، استفاده از روش سیکارن می‌باشد که براساس آن، تدوین شاخص، مستلزم طی چهار مرحله: مفهوم‌سازی عملیاتی از پدیدة مورد نظر، استخراج ابعاد، استخراج مؤلفه‌ها و در نهایت طراحی شاخص‌ها و نماگرها است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بر اساس آموزه‌ های اسلامی مهمترین مفهوم عملیاتی ناظر به پدیده موردسنجش، مفهوم پیشرفت همه‌جانبه در مقابل مفاهیمی چون رشد و توسعه اقتصادی، انسانی و ... است که دارای بار معنایی وسیع‌تری شامل زندگی مادی و معنوی می‌شود. مطابق این مفهوم، معنویت مهم‌ترین بُعد آن تشکیل می‌دهد به‌طوری که روح حاکم بر سایر ابعاد می‌باشد. بر اساس استفاده‌ای که از آیات قرآن می‌شود، این بُعد از پیشرفت، دارای مؤلفه‌هایی چون ایمان، اخلاص، توکل و ایثار است. این پژوهش با بهره‌مندی از روش یادشده، برای هرکدام از این مؤلفه‌ها شاخص‌ها و نماگرهای متعدد طراحی نموده که تفصیل آن در متن مقاله ارائه می‌شود.

این تحقیق بر آن است تا ضمن بررسی و استخراج مبانی، اهداف و انگیزه‌ها، معیارها و اصول و قواعد اخلاقی مصرف،مدلی هنجاری و تئوریک برآمده از آموزه‌های اسلامی برای اخلاق مصرف، ارائه دهد، تا گامی در جهت اصلاح الگوی مصرف و تحقق مدل اسلامی ایرانی برای پیشرفت و توسعه همه‌جانبه برای جامعه اسلامی باشد. اخلاق مصرف از جمله رفتارهای پایدار افراد و خانوارها در حوزه زندگی اقتصادی و در مورد تخصیص درآمد و منابع مالی برای استفاده از کالاها و خدمات نهایی است. اخلاق مصرف به عنوان شاخه‌ای از اخلاق کاربردی و زیرمجموعه اخلاق اقتصادی است که با رویکردهای سازمانی، اجتماعی، حرفه‌ای و مصرف فرد و خانوار قابل بحث و بررسی است. و این تحقیق با رویکرد مصرف فرد و خانوار پیش رفته است. در این راستا، علیت به عنوان مبنای وجودشناختی، توحید برای مبنای خداشناختی؛ اعمیت عالم از مادی و مجرد، هدف‌مندی و نظام احسن، تفکیک‌ناپزیری دنیا و آخرت، به عنوان مبانی جهان‌شناختی؛ همچنین اصالت و استکمالی بودن روح، هدفمندی، نیازمندی، اختیار و مسئولیت پذیری انسان برای مبانی انسان‌شناختی؛ و در نهایت خود‌دوستی به عنوان مبنای اخلاقی و تئوری هنجاری برگزیده شدند. ودر ادامه هدف نهایی انسان در رفتارهای مصرف را سعادت جاودانی، و زندگی خوب و گوارا با ویژگی‌های: عدالت اجتماعی، امنیت و رشد و پیشرفت همه‌جانبه به عنوان اهداف میانی انتخاب شده است. در بررسی معیار اخلاق مصرف به میانه‌روی با شاخص‌های مصرف در حد کفاف و به اندازه نیاز‌های واقعی رسیدیم. و در خصوص مهم‌ترین اصول و قواعد اخلاقی مصرف، چهار اصل: انفاق، زهد، قناعت و تقدیر معیشت به عنوان اصول لازم الاتباع، و قواعدی مثل: نهی از اسراف، نهی از اتراف، نهی از اقتار و نهی از طمع، به عنوانی اصول لازم الاجتناب، مورد بحث واقع شده است. در خاتمه ضمن بررسی روابط منطقی بین یکایک عناصر یاد شده و اثبات سازگاری آنها با هم‌دیگر، مدل اخلاقی مصرف استخراج و اثبات شده که در صورت جامه عمل پوشیدن مدل، زندگی گواری توحیدی و با ویژگی ساده‌زیستی، همراه با پیشرفت همه‌جانبه اسلامی در دنیا تأمین، و سعادت اخروی به راحتی قابل دستیابی است.

خوددوستی نظريه ای هنجاری (theory Normative (است كه در صدد ارائه اصول اخلاقی بسـيار كلی بوده، مبنای اخلاقی برای كليه رفتارهای انسان محسوب می شود. از نظر اين نوشتار، آنچه از آموزه های اسلام و انديشمندان مسـلمان اسـتفاده مـی شـود، ايـن اسـت كـه همـه انسـان هـا دارای غريزهای به نام خوددوستی [حب ذات] هستند و رفتارهـای اختيـاری خـود را براسـاس آن انجـام می دهد. از آنجاكه ذات انسان، پـاك و زلال ودارای اسـتعدادها وآرمـان هـای معقـول وبرپايـه فطرت الاهی و در راستای سعادت حقيقی وی سرشته شده است، رفتارهای مطابق با خوددوستی، خوب است و بايد چنين عمل كرد و رفتارهای خلاف آن، بد است و نبايد انجام گيرد. نظريـه خوددوسـتی بـا وجـود شـباهت ظـاهری بـه «خـودگروی اخلاقـی» بـه لحـاظ مبـانی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی با آن اختلاف جدی دارد و لذا ايرادهايی از قبيـل: ناسازگار با رفتارهای نوع دوستانه، ايثار، مهرمادری، عبادت عارفانه و ... كه برنظريه «خودگروی اخلاقی» وارد است، در اين نظريه قابل پاسخگويی است.

قلب در اصطلاح عرفان اسلامی، نفس ناطقـه و حقيقـت انـسان تلقـی شـده اسـت. عرفـان از نظـر معرفت شناختی شهودگراست. در نظـرعـارف معرفـت وادراك حقيقـی فـوق ادراك عقلانـی و همانا شهود قلبی است و به همين دليل، در انسان شناسی نيز حقيقت و گوهر وجود انـسان را قلـب دانسته و عقل، حس و تمام اعضا و جوارح انسان را قشر و پوسته، خدمه و تابع قلب او قلمداد می كند. به لحاظ غايت شناختی، هدف عرفان تربيت انسان كامل اسـت و بـا توجـه بـه اينكـه حقيقـت انـسان قلـب اوسـت، بنـابراين كمـال و نقـص وی همانـا كمـال و نقـص قلـب او مـی باشـد. در روش شناسی عرفان، عمده ترين پايه دريافـت و توجيـه گـزاره هـا، شـهود قلبـی اسـت كـه در اثـر سلوك عملی حاصل می شود و اگر از زبان استدلال عقلی نيز بهره برده مـی شـود صـرفاً بـه دليـل ترجمه يافته های شهودی به زبان عام عقلی وعلم حصولی می باشد. قلب در ارتباط با مقامات عرفانی، چه به لحاظ فعال بودن و چه به لحاظ انفعال، نقش اصـلی را ايفا می كند.

در نظام اخلاقی فضيلت محور ارسطو، غايت همه چيز، خير ناميده شده است. در ميـان غايـت هـا، غايتی هست كه ما آن را برای خودش و همه چيز ديگر را برای آن می خواهيم و آن، خيراعلا و بهترين است كه از آن به نيكبختی و سعادت تعبير می شود. از نظر ارسـطو خيـر و نيكبختـی بـرای آدمی فعاليت نفس طبـق فـضيلت و اگـرفـضايل متعـددی وجـود دارنـد، در انطبـاق بـا بهتـرين و كاملترين فضايل است و فضيلت،ملكه ای است که حدوسطی را انتخـاب كنـدكـه بـرای مـا درسـت و بـا موازين عقلی سازگارمی باشد. به عبارت ديگر،فضيلت از لحاظ تعريف و ماهيت، حـدوسـط اسـت كـه در جهت تشخيص فضايل از رذايل اعمال و عواطف انسانی به عنوان سنگ محك به كارمی رود. بر قانون زرين اعتدال، ايرادهای متعددی وارد شده كه در اين نوشتار مهمترين آنهـا در پـنج محور به شرح زيردسته بندی ومورد بررسی واقع شده است: 1 .عدم كليت قانون اعتدال؛ 2 .عدم كارايی قانون اعتدال در تربيت اخلاقـی؛ 3 .ناسـازگاری قانون اعتدال با طبيعت؛ 4 .متضاد بودن فضايل؛ 5 .ايرادها برمبانی قانون اعتدال.