جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از دیدگاه انسان‌شناسی مدرن، انسان به لحاظ معرفتی منفک از خود، یک موجود مستقل به حساب می‌آید و اهدافی را که دنبال می‌کند باید درون خود بیابد. پس این اهداف و غایات، بر خلاف آنچه در تفکر پیشامدرن هست، توسط نظم بزرگی که بیرون من است به من تحمیل نمی‌شود.

درباره تعریف عقلانیت تعاریف مختلفی ارائه شده است، اما در یک تعریف کلی، عقلانیت توان یا حالتی است که بر مطابقت با عقل دلالت داشته باشد. یک عمل، باور یا میل زمانی عقلانی است که بتوان انتخاب کرد؛ به عبارت دیگر، عقلانیت، بر مطابقت باورهای انسان با دلایل او برای آن باورها، یا اعمال انسان با دلایل او برای انجام آن اعمال، دلالت دارد. یک تصمیم عقلانی نه تنها مستدل است، بلکه بهترین تصمیم ممکن برای دستیابی به یک هدف یا حل یک مشکل به شمار می‌رود.

سیدعلیرضا حسینی بهشتی: در این جلسه دربارة رابطة اخلاق و سیاست صحبت می­کنیم. همچنین دربارة سه نظریه دربارة دموکراسی در زمینة ارتباط اخلاق و سیاست بحث خواهیم کرد. بعد از آن به وجوه فربه و نحیف اخلاق و سیاست اخلاقی و غیراخلاقی (که به معنای ضد اخلاقی نیست) می‌پردازیم.

در شکل گیری آیین یهود، مفهوم قانون و مجموعه‌ی قوانین، مفاهیمی کلیدی هستند. نگاه به این جهان دارند و برای اداره‌ی امور قوم یهود در همین دنیا نوشته شده اند

آگوستین اولین کسی است که با تمایز میان روح و جسم، راه را برای تمایز میان درون و برون باز کرد. او همچنین اولین کسی است که به «خویشتن»، به عنوان ابژه نگاه کرد؛ سرآغاز چیزی که بعداً در فلسفه دکارت به صورت‌بندی «می‌اندیشم، پس هستم» و امکان شناخت خویشتن خویش منتهی شد.

در سالهای اخیر، دغدغه‌‌ی اصلی پاره‌ای از متفکران لیبرالیسم پاسخ به مساله‌ی تکثرگرایی است. پاسخ به این واقعیت که جوامع انسانی متشکل از گروهها و اجتماعاتی با فعالیتها و باورهای متنوع و متکثراند: ازجمله گروهها و افرادی که عقایدشان با یکدیگر ناسازگارند. در آثار این نویسندگان در خصوص ارتباط میان آزادی فردی و بهروزی جمعی به صورت واضح و روشن بحث شده است.رساله‌ی حاضر، پاسخهای فلسفی جان رالز و تامس نیگل را راجع به تنوع و تکثر عقاید، آداب و رسوم، و ایدئولوژیهای رایج در جوامع انسانی مورد بررسی و تحلیل و نقد قرار می‌دهد. اگرچه پاسخهای این دو فیلسوف از جهات قابل ملاحظه‌ای فرق می‌کند، اما، دارای هسته‌ی مشترکی نیز هستند. هسته‌ی مشترک آنها بر مبنای سه ویژگی بسیار مهم مشخص می‌شود، که این دو متفکر سعی در دفاع از آن را دارند. ویژگی اول این است که پاسخ آنها به مسأله‌ی تنوع و تکثر باورها و فعالیّتهای انسانی اساساً نه مبتنی بر مدارا است و، نه مبتنی بر ارج‌گذاری به تکثر، بلکه مبتنی بر خویشتن‌داری معرفتی است. به گفته‌ی جان رالز آنها به تکثر تصورهای متعارض، و در واقع قیاس ناپذیر، در باب معنا، ارزش، و اهداف زندگی انسان اجازه‌ی بروز و ظهور می‌دهند.ویژگی دوم این است که خویشتن‌داری معرفتی نه بر اساس ارزش مثبت تکثر و، نه بر اساس خطر واگذاری تکثر به قدرت سرکوبگر حکومتها توجیه نمی‌شود، بلکه، بر اساس توجه به اصل انصاف رالز، و اصل بی‌طرفی نیگل است. ویژگی سوم این است که این ملاحظات آنها را به ترسیم حد و مرزهای مبتنی بر تمایزات معرفتی میکشاند، و همچنین، ارائه‌ی ادله‌ای که حکومتها باید بر مبنای آن عمل کنند. به عبارت دیگر، رالز و نیگل از انصراف معرفتی در مواجهه با منازعات دفاع می-کنند. البته، واضح است که حکومتها هم مانند افراد باید عمل آنها مبتنی بر دلایل موجهی باشد. اما، آنچه که مهم است این است که حکومتها نیازمند آن هستند که مشخص کنند کدام یک از ادله‌ی انجام عمل معتبر و کدام یک نامعتبر است. مثلا، رالز می-گوید حکومتها نباید خود را مشغول به درستی (صدق) یا نادرستی (کذب) آموزه‌ی مربوط به عدالت بکنند که قرار است راهنمای عمل آنها باشد. و، متعاقباً، نیگل هم، البته، با سیر استدلالی متفاوتی می‌گوید که رای و نظری که مبتنی بر نظرگاه شخصی است باید از درستی (صدق) این رأی و نظر سلب صلاحیت شود، حتی اگر هم این آموزه‌ها صادق باشند.

سیاست و نسبت آن با اخلاق از جمله مباحث مهمی است که در فهرست موضوعی تأملاتِ نظریِ اغلبِ فیلسوفان در حوزه‌ی اندیشه و علوم سیاسی قرار گرفته و مورد مطالعه و بررسی می‌باشد. در تاریخ اندیشه و علوم سیاسی همواره نسبت این دو بویژه در سه پارادایم کلاسیک، میانه، و مدرن، هرچند با سبک وسیاق متفاوت، از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. از این‌رو، نسبت این دو از منظرهای گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است. هابرماس، نسبت اخلاق و سیاست در اندیشه‌ی سیاسی را به ‌طورکلی به دو دوره‌ی کلاسیک و دوره‌ی مدرن تقسیم می‌کند. از نظر وی، در دوره‌ی کلاسیک، اخلاق و سیاست در ارتباط با یکدیگر بودند، اما، در ابتدای دوره‌ی مدرن با دو تحول روش‌شناسانه و موضوعی، فلسفه‌ی سیاسیِ کلاسیک جای خود را به علم یا فلسفه‌ی اجتماعی داد، و اخلاق از سیاست جدا شد. بدین‌سان، سیاست از نهادی که در خدمت تحقق «سعادت» شهروندان است، به نهادِ مدیریت و تکنیکِ کنترل روابط اجتماعی و غرایز انسانی مُبدل می‌شود. هابرماس این ارزیابی را به کانت هم تعمیم می‌دهد. سنجیدن الگوی نظری هابرماس از نسبت اخلاق و سیاست بر اساس مفهوم اخلاق و جمهوریت در اندیشه سیاسی کانت موضوع این پژوهش است؛ تا با توجه به مختصات اندیشه‌ی سیاسی کانت، نشان داده شود که ارزیابی مزبور به وی قابل اطلاق نیست.

رابطه مطلوب «خود» و «دیگری» به معنای مواجهه بیناسوژگی، رویکردی انتقادی به مدرنیته است و به دفاع از انسان در مقابل سیطره عقل ابزاری مدرن می پردازد. این موضوع از سوی متفکران فلسفه وجودی ارائه شده و «مارتین بوبر»، صورت بندی نسبتاً روشنی از آن ارائه می کند. بررسی این موضوع در تفکرات نواندیشان دینی که نگاه انتقادی به مدرنیسم دارند، اهمیت دارد. «مهدی بازرگان» به عنوان یکی از نواندیشان دینی متقدم، در جهت مسئله اصلی اش که پیوند دین و مدرنیته است، بر اساس انسان شناسی دینی اش، سوژه ایرانی را با رویکردی معنوی برمی افرازد و به این ترتیب ارتباط مبنایی میان انسان دینی با مفاهیم مدرن برقرار می کند. این ارتباط در نوع مواجهه «خود» و «دیگری» در تفکر او نمود روشنی دارد. بازرگان، «انسان الهی- اجتماعی» را در کانون تفکر خود قرار می دهد و از این جهت مقوّمات مواجهه مطلوب «خود» و «دیگری» و همزمان پیوند مناسب تر انسان دینی با دنیای مدرن را فراهم می کند.