جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ریچارد داوکینز از نئوداروینیست‌های معاصر است که با نگرش زیست شناختی به مباحث الاهیاتی از جمله منشأ دین و کیفیت پیدایش آن ورود کرده است. داوکینز شناخت درستی از حقیقت دین نداشته و به شدت نسبت به آن بدبین است، و نگاهی یکسان‌انگارانه به تمامی ادیان دارد. به همین خاطر ضمن انکار فرابشری بودنِ دین، سعی‌کرده است با تکیه به مبانی مادی‌گرایانه و تکامل‌گرایانه، مراحل پیدایش دین را تبیین کند. وی مراحل سه‌گانه‌ی «ژنتیکی»، «ممتیکی» و «سازماندهی» را برای پیدایش و تکوّن دین ترسیم کرده است. داوکینز اصل میل به دین در درون انسان را حاصل انحراف و کج‌روی در مراحل تکامل ژنتیکی بشر معرفی می‌کند که در ادامه از سوی انسان جهت‌دهی شده است. عدم شناخت داوکینز از دین و انسان، و همچنین مبانی نادرست معرفتی، و اتخاذ روش اشتباه در تحقیق و تبیین مسئله‌ی دین منجر به این دیدگاه شده است. پژوهه پیش رو ضمن استخراج اندیشه‌های ریچارد داوکینز در خصوص منشأ دین به روش کتابخانه‌ای، آن را به بوته نقد گذاشته است.

پدیده‎‎های فراروان‌شناختی و رویدادهای پاراسایکولوژی از دیرباز در کانون توجه اندیشمندان و فرارون‌شناسان می‌باشد. مسأله بنیادین در تحلیل این پدیده‌های فراحسی شناخت منشأ و خاستگاه حقیقی آن‌ها و نیز توجه به آثار و پیامدهای گوناگون اعتقادی و معرفتی آن‌ها است. هدف اصلی این پژوهش گونه‌شناسی انواع تبیین‌های مطرح در باب خاستگاه پدیده‌های فراروان‌شناختی و نیز استخراج لوازم آن‌ها در پرتو روش تحلیل عقلی می‌باشد. مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق عبارتند از: تحلیل سه گونه تبیین تجربی، فلسفی، و دینی برای منشأ رویدادهای فراروان‌شناختی، و نیزبرجسته سازی پیامدهای کلامی و معرفتی مترتب بر آن‌ها، که عبارتند از: تثبیت باورهای غیبی ادیان توحیدی، امکان معجزات و کرامات، به چالش کشیدن نظریات فیزیکالیستی در فلسفه ذهن، و نیز نقد روایت افراطی از هوش مصنوعی، نقد نظریه تکامل داروینی، نفی الحاد باوری، بارور سازی و تقویت تجربه‌های دینی و عرفانی، اثبات محدودیت دانش بشری و روش فیزیکی، تاثیر در بایدها و نبایدهای اخلاقی و الزامات رفتاری، پاسخی قاطع به چالش‌های عصب شناسی.

یکی از ادله‎ افضلیت ابوبکر، حدیثی است که برخی اهل سنت با استناد به دو نفر از صحابه (ابودرداء و جابر) به پیامبر (صلی الله علیه و آله) نسبت داده ‎اند. مضمون این حدیث این است که خورشید بر کسی برتر از ابوبکر طلوع و غروب نکرده است. این حدیث با عبارت‎ها و الفاظ گوناگون در منابع روایی اهل سنت نقل شده است. در این نوشتار، با بهره ‎گیری از روش نقلی و تحلیلی، پس از نقل متون مختلف و طرق و راویان این حدیث بر اساس مبانی رجالی اهل سنت، عدم اعتبار آن اثبات شده است، و تقریرهای استدلال کنندگان به این حدیث برای اثبات افضلیت ابوبکر تبیین و نقد گردیده است.

از جمله مباحث مطرح شده در باب کیهان ‎شناسی مه‎بانگ، نسبت آن با بنیادی ‎ترین باور دینی یعنی آفرینش الهی است. علیرغم آنکه شمار زیادی از اندیشمندان، مه‎بانگ را موافق نگاه دینی به جهان می ‎دانند؛ برخی نیز آن را مغایر با خداباوری و هماهنگ با تبیین طبیعت‌گرایانه و بی علت جهان قلمداد می ‎کنند. در بیانات این دسته از باحثان، دو تبیین که هر دو مبتنی بر کیهان شناسی کوانتومی هستند از اهمیت بیشتری برخوردارند، یکی تبیین هاوکینگ بر اساس گرانش و دیگری بیان ویلنکین بر اساس تونل‎زنی کوانتومی. مقاله پیش رو بر آن است تا دو تبیین یاد شده را به روش کتابخانه ‎ای-توصیفی معرفی و سپس به روش عقلی- تحلیلی مورد سنجش قرار داده و نتایج الهیاتی‎ آنها را آشکار سازد. نتیجه تحقیق این است که دو تقریر یاد شده فارغ از کفایت یا عدم کفایت علمی، هیچگونه حمایت و پشتیبانی از بی ‎علت ‎انگاری جهان در بر ندارند و کیهان ‎شناسی مه‎بانگ اگرچه مستقیما اثبات گر وجود خدا نیست ولی فی‎الجمله می ‎تواند صغرایی برای برهان حدوث فراهم آورد

یکی از مولفه­های تفکر جان کاتینگهام – فیلسوف معاصر انگلیسی- در رابطه میان عقل و دین، تمایز میان حوزه علم و دین است. وی این تمایز را در دو بخش: سنخ مسائل و شیوه استتناج مسائل آن­ها مطرح کرده است. از نظر کاتینگهام، مسائل دینی مربوط به خارج از حوزه دانش بشری هستند و شیوه استتناج آن­ها نیز شیوه استتناج بهترین تبیین در علوم تجربی نیست؛ چراکه با وجود مساله شر، نمی­توان فرضیه خداباورانه را بهترین تبیین برای پدیده­های عالم دانست. مدل پیشنهادی وی برای حوزه دین، مدل حقوقی است؛ یعنی همین­که تبیین ارائه شده با شواهد تجربی ناسازگار نباشد برای توجیه باور دینی کافی است. وی دیدگاه خود را میان ایمان­گرایی افراطی و شبه استنباط­گرایی علمی می­داند. این دیدگاه از چهند جهت مورد نقد است؛ از جمله: عدم توجه به کارکرد مفاهیم ثانی فلسفی در فهم بُعد متافیزیکی عالم ماده و مجردات؛ ایراد «نادیده انگاری» و ناکارآمدی مدل پیشنهادی با توجه به مساله شر.

سید احمد بن زین العابدین علوی از عالمان قرن یازدهم، علاوه بر نسبت نسبی و سببی با حکیم میرداماد، از جمله شاگردان مهم ایشان و شیخ بهایی به شمار می‌آید. تسلط ایشان به مبانی فلسفی و کلامی از یک سو، و قلم روان و شیوا از سوی دیگر، سبب توانایی ایشان در شرح آثار فلسفی و نگارش تألیفات مستقل کلامی شده است. شرح ایشان بر آثار حکیم میرداماد که به توصیه ایشان انجام گرفته، تألیف کتاب «لطائف غیبیه» و نقد عقاید مسیحیت در دو اثر متفاوت، از مهم‌ترین آثار ایشان است. روش ایشان در تألیفات، استفاده حداکثری از عقل و توجّه هم زمان به نقل است. او گاه از ذوق عرفانی نیز در تحلیل مباحث استفاده کرده است. در مواجهه با فرقه‌های کلامی، تلاش اصلی ایشان معطوف به عقاید اشاعره و معتزله است و کمتر به دیگر فرقه‌ها پرداخته است.