جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیق حاضر به دنبال کشف دیدگاه قرآن کریم درباره سازوکارهای درونی اثرگذاری نظارت خدای متعال بر رفتار انسان در پیشگیری از کجروی است. حاصل تحقیق، شناسایی پنج سازوکار اثرگذاری نظارت خدا است: آثار درونی تقویت، حیا، خشیت، نظارت عاطفی و نظارت ارزشی. برخی از آیات قرآن کریم کارکرد این سازوکارها را ارتقا می‌بخشد که ازجمله می‌توان به تأکید بر قطعیت تشویق و تنبیه، تأکید بر وابستگی همه‌جانبه انسان به خدا، تقویت میزان دلبستگی به خدا، یادآوری نظارت و قدرت خدا و ویژگی‌های آن اشاره کرد. همچنین برخی از دستورالعمل‌های عبادی قرآن در ارتقای اثرگذاری این نظارت، مؤثر است؛ دستورالعمل‌هایی مانند امر به اقامه نماز، ذکر کثیر، قرائت قرآن، دعا و درخواست نیازها از خدای سبحان. روش به‌کاررفته در این پژوهش، تحلیل محتوای کیفی است که قابلیت دارد تا به فهمی از آیات برسد که در علوم اسلامی و اجتماعی از روایی برخوردار باشد.

یکی از مسائل مورد توجه اندیشمندان مسلمان به خصوص مفسران قرآن، موضوع کفایت یا عدم کفایت به سعادت رساندن هر یک از قرآن و اهل بیت‌^ به ‌تنهایی و نیز نقش آن دو نسبت به یکدیگر است. مقاله حاضر بر پایه تفسیر آیه تبیان به دنبال پاسخ قرآنی به موضوع فوق به روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و جمع‌آوری اسنادی در آیات، روایات و کتب تفسیری و تحلیل اطلاعات به‌صورت مفهومی، گزاره‌ای و سیستمی است. هدف تحقیق فراهم‌سازی زمینه تقریب هر چه بیشتر بین مذاهب اسلامی بر پایه آیات قرآن و روایات پیامبراکرم| است. یافته تحقیق این است که آیه تبیان نیز همانند حدیث ثقلین دلالت دارد بر اینکه قرآن کریم و عترت طاهرین^ در هدایت‌گری تام انسان‌ها به سرمنزل کمال، نیازمند یکدیگر و مکمل هم هستند و برای نیل به کمال مطلوب باید به هر دو تمسک کرد.

در باره جنبه ادبی و مدلول عبارت قرآنی «لیس کمثله شیء» دیدگاه‌های متعددی از سوی مفسران و ادیبان مطرح شده است. توالی الفاظ «کَ» و «مِثْل» در آیه شریفه از جنبه ادبی، توهم حشو و از جنبه معنایی، توهم اثبات مِثْل برای خدا را به دنبال داشته که صاحب‌نظران در صدد پاسخ به آن برآمده‌اند. پژوهش حاضر با روش توصیف گزاره‌ها به همراه تحلیل، استنطاق و مقایسه دیدگاه‌ها، آراء مفسّران در خصوص آیه فوق را بر اساس ترتیب تاریخی، ذیل عناوین نه‌گانه استقراء نموده و پس از ذکر دلایل و مستندهای هر رأی، اشکال‌های هر دیدگاه را نیز مطرح نموده است و این دیدگاه را در باره معنای آیه شریفه یاد شده طرح نموده که لفظ «کَ» در آیه، نفی تشبیه از بعض صفات الهی و لفظ «مِثْل» نفی تشبیه از ذات الهی را بر عهده دارد و این دو لفظ هم‌پوشانی و اشتراک معنایی ندارند تا اولاً: در معنای آیه خللی پدید آید و در نتیجه موجب اثبات مثل برای خدا شود و ثانیاً: موجب حشو نیستند تا نیازی به زائد گرفتن لفظی در آیه باشد.

امر به معروف و نهی از منکر از جنبه‌های گوناگون قابل تجزیه و تحلیل است. مقاله حاضر در صدد است تا با تمسک به تفسیر کامل آیات امر به معروف و نهی از منکر و رهنمودهای معصومان^ رابطه این دو فریضه را با قانون‌مدار شدن تبیین نماید. هر اندازه به امر به معروف و نهی از منکر پای‌بندتر باشیم، نسبت به قوانین مورد تأیید اسلام تعهد بیشتری نشان خواهیم داد. تربیت انسان قانون‌مدار از جمله اهداف تربیتی است که برای امر به معروف و نهی از منکر در نظر گرفته می‌شود. مبانی مستحکم، اصول پایدار و روش‌های متناسب با انتشار فرهنگ و ارزش‌های الهی از الزامات تحقق اهداف مزبور هستند. برای رسیدن به نتیجه مطلوب نباید به کمتر از تربیت شهروند قانون‌مدار مطابق شئون و ارزش‌های قرآنی بسنده شود.

آیات 68 و 69 سوره نحل به فرآیند تولید یکی از نعمت‌هایی که محصول وحی الهی به زنبور عسل است، پرداخته است. مهمترین فراز این آیات، کاربست واژه وحی نسبت به زنبور عسل است. در چیستی و چگونگی این وحی نظرهای مختلفی مطرح شده که جنبه حشره بودن زنبور بر بسیاری از این نظرها سایه افکنده و سبب گرایش برخی از مفسران به نظرهایی مانند غریزی بودن این نوع از وحی شده است. در مقاله حاضر ضمن گزارش و نقد دیدگاه‌های مختلف مفسران در این باره به تبیین نظر مختار پرداخته است. نظر مفسران در خصوص وحی به زنبور عسل، ذیل دو دسته عمده وحی رسالی و غریزه حیوانی مطرح شده است. بر پایه نتایج به‌دست آمده: وحی در این آیه ارتباطی با اعمال غریزی زنبور عسل ندارد، بلکه این وحی از سنخ وحی‌ای است که خدای متعال به انبیاء(ع) فرستاده که به احتمال زیاد همراه با قول خاص حیوانات است.

به‌رغم ارائه حدود 26 مصداق برای «کوثر» در تفاسیر مختلف، سید محمدحسین طباطبایی مصداق انحصاری آن را کثرت ذریه پیامبر اکرم| دانسته است. بررسی مستندها نشان می‌دهد این دیدگاه با وجود نقاط مثبت فراوان، نقاط مبهمی نیز دارد. از این‌رو اهمیت علمی تفسیر المیزان و رجوع گسترده محققان به آن، ایجاب می‌کند نقاط مثبت و مبهم این دیدگاه به‌طور دقیق تبیین شود. تحلیل این دیدگاه نشان می‌دهد رکن اصلی استدلال علامه طباطبایی ظهور «ابتر» در معنای «فرد بدون نسل» است و با توجه به همین نکته، روایات سبب نزول را تقویت و سایر احتمال‌ها را نفی می‌کند. توجه به صدر و ذیل سوره، توجه به واقعیت خارجی در مصداق‌شناسی «کوثر» و ... جزء نکات مثبت این دیدگاه است؛ اما عدم توجه به واقعیت خارجی در مورد بدون نسل شدن شماتت‌کنندگان پیامبراکرم|، عدم قدرت دفع احتمال‌های رقیب و ... از نقاط مبهم این دیدگاه است.

سخن گفتن در مهد و کهل، یکی از زوایای مختلف زندگانی حضرت عیسی× است که قرآن کریم در آیاتی بدان پرداخته است. کیفیت‌سنجی سخن گفتن در مهد، عمده‌ترین محور اختلاف‌نظر مفسران است. به‌نظر مشهور تکلم عیسی× مربوط به دوران شیرخوارگی و معجزه الهی و رافع اتهام ناپاکی مریم قدیسه و اثبات‌کننده نبوت عیسی× است؛ اما برخی به دلیل عدم تصریح قرآن کریم به تکلم عیسی در شیرخوارگی، آن را مربوط به دو یا سه‌سالگی دانسته و معتقدند گرچه طفل در این سن به‌طور عادی می‌تواند تکلم کند؛ اما تکلم عاقلانه و وزین عیسی× در پاسخ به شبهه ناپاکی مادر در سنی که کودک هیچ فهمی از آن ندارد، باعث شد مخاطبان آن را نشانه‌ای از نشانه‌های الهی بدانند. نوشته پیش‌رو ضمن ارائه خاستگاه بحث، این دیدگاه را به بوته نقد کشانده و باورمند است چنین تفسیری به دلیل ناسازگاری با دلیل عقلی و حکمت تکلم در مهد، و نیز ناهماهنگی با سیاق آیات و داده‌های روایی، قابل پذیرش نیست.

قرآن کریم در آیات مختلف، برای اثبات امکان رستاخیز انسان پس از مرگ، به تبیین مراحل تکامل انسان در دوران جنینی پرداخته است. پژوهش حاضر درصدد است تا اثبات کند که این آیات که حاوی اشارات و شگفتی‌های علمی است، از زیبایی بلاغی و آوایی نیز برخوردارند. تفسیر ادبی و علمی آیات مورد نظر با روش توصیفی ـ تحلیلی، از منابع موثّق کتابخانه‌ای انجام شده است؛ همچنین از یافته‌های قطعی جنین‌شناسی، برای فهم دقیق‌تر تفسیر آیات استفاده گردیده است. در این تحقیق، در آیات 17 و 18 نوح، آیات 5 تا 8 طارق، آیات 45 تا 47 نجم، آیات 12 تا 16 مؤمنون و آیه 5 حج؛ شش مورد اشاره و شگفتی علمیِ جنین‌شناختی و بیش از 40 مورد زیبایی بلاغی ارائه گردیده است. این یافته‌ها نشان می‌دهد که شگفتی‌های علمی آیات ناظر به جنین‌شناسی با اعجاز ادبی همراه شده است.

درخواست حضرت نوح× از خدای متعال در آیات 47 ـ 45 سوره هود از دیرباز تاکنون معرکه آراء متکلمان و مفسران با گرایش‏های گوناگون کلامی بوده که رهآورد تفسیری آن، گاه در تعارض با مقام عصمت بوده است. نوشتار پیش‌رو در پی آن است تا پس از تتبع در دیدگاه‏های تفسیری در خصوص این درخواست و بررسی و نقد آنها، دیدگاه برگزیده را به‌صورت استدلالی تبیین کند. تعیین دقیق چیستی، چرایی و زمان درخواست حضرت نوح× با بهره‌گیری از شواهد و قرائن قرآنی و مهم‌ترین رهیافت‏های کلامی و تفسیری در خصوص عدم اجابت آن درخواست از دیگر مباحثی است که در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفته است. دیدگاه برگزیده در مجموع بیانگر آن است که کافر و ظالم بودن فرزند نوح، برای آن حضرت ثابت نشده بود.

تکثرگرایی یکی از باورداشت‌های برخی اندیشمندان غربی است، این اندیشه بر پایه راه‌های مختلف نجات‌بخشی، پایه‌گذاری شده است. دین اسلام، انحصار راه حق را به خود اختصاص داده است، برخی از آیات قرآن کریم با محورداشت «اظهار دین» می‌تواند به‌عنوان پاسخ درون‌دینی به تکثرگرایی قرار گیرد، این پژوهش کوشیده است تا افزون بر ترسیم بازنمایی از عصر ظهور با توجه به آیه نهم سوره صف، میزان رسمیت داشتن تکثر ادیان در عصر ظهور را تبیین نماید. بر پایه یافته‌های تحقیق، قرآن کریم آینده جهان را در پیروزی جبهه حق و غلبه اسلام بر سایر ادیان دانسته است، اسلام تنها راه حقیقت برای دستیابی به نجات است و در عصر ظهور این نجات‌بخشی با رهبری امام‌عصر# تحقق خواهد یافت.