جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر به منظور بررسی مفهوم ولی و ولایت - که یکی از مهمترین عناصر تصوف اسلامی است - به شیوه سند کاوی نوشته شده است. در این گفتار پس از بررسی چشم انداز های گوناگون درباره ویژگی های ولی و ولایت، تاثیر فرهنگ شیعی بر مجموعه آثار صوفیه نشان داده شده، سپس انواع ولایت، صفات و شرایط ولی، تعداد اولیا و مراتب ولایت مورد بحث قرار گرفته است. از آنجا که طریقت حول محور ولی و پیر شکل می گیرد، می توان نتیجه گرفت که به اعتقاد صوفیه و در تحلیل نهایی، پیر چیزی جز نفس طریق و مسیر سالک نیست، از اینرو در پرتو شناخت دقیق پیر و ولی، می توان بسیاری از نکته های تصوف اسلامی را تجزیه و تحلیل نمود.

طبیعت و مظاهر آن، از دیرباز در آثار ادبی و هنری، ظهور و حضوری گرم و پر نشاط داشته است؛ اما نویسندگان و شاعران رمانتیک در آثار خود به طبیعت را زنده، زیبا و همچون پناهگاه روحی برای خویش تصویر کرده اند. جبران خلیل جبران، نویسنده و نقاش لبنانی نیز همانند نویسندگان و شاعران رمانتیک بزرگ دیگر، در آثار خود طبیعت را به عنوان یکی از عناصر و وسایلی که می تواند التیام بخش دردهای انسان معاصر باشد به وفور آورده است. در این مقاله پس از نگاهی کلی به جایگاه طبیعت در مکتب ادبی رمانتیسم و نوع نگرش رمانتیک ها به طبیعت و تصویر آن در آثارشان، جایگاه طبیعت در اندیشه و آثار جبران بررسی شده و بعضی از مهمترین اصول نوع نگرش جبران به طبیعت بیان شده است. با مطالعه آثار جبران می توان دریافت که او نیز مانند دیگر رمانتیکهای بزرگ به طبیعت و پدیده های آن در آثار خود حیات و اصالت بخشیده، و با دیدگاهی عاطفی به توصیف پدیده های طبیعی پرداخته است؛ از سوی دیگر او مانند دیگر نویسندگان بزرگ رمانتیسم، به تمجید زندگی روستایی در برابر زندگی شهری پرداخته است. از لحاظ فنی نیز اعتقاد جبران به زنده بودن طبیعت و اجزای آن باعث شده است که او از صنایع ادبی مانند تشخیص در تصویرگری پدیده های طبیعی استفاده نماید به طور خلاصه باید گفت که طبیعت در آثار جبران زنده و زیباست و همینگونه نیز توصیف شده است.

این مقاله با نگاهی تازه به زندگی، آثار، احوال و افکار معروف کرخی می کوشد: 1. ابعاد مختلف زندگی فردی، اجتماعی، تربیتی، عبادی و عرفانی معروف را روشن سازد. 2. ارتباط معروف کرخی با امام رضا (ع) را به استناد منابع رد کند؛ 3. تاثیر پذیری معروف را از صابئیان معلوم سازد؛ 4. گفتار و اقوال و ادعیه معروف را بررسی و تحلیل نماید؛ 5. نقش معروف را در تکوین تصوف اسلامی از زهد به تصوف روشن نماید؛ 6. انعکاس داستان های وی را در ادب فارسی نشان دهد. این مقاله با اتکا به منابع معتبر درباره معروف نگاشته شده و ضمن بحثی کوتاه به نقد منابع درباره معروف می پردازد.

فرخی یزدی (1318-1267ش) از شاعرانی است که در کنار شعر سرودن به روزنامه نگاری روی آورد، بخشی از مقالات روزنامه طوفان که فرخی یزدی ناشر آن بود به قلم اوست، در نثر فرخی یزدی آنچه بیشتر مورد نظر نویسنده است رساندن پیام سیاسی و اجتماعی خود به خواننده است و طبعا چگونگی نگارش نثر در مرحله بعد قرار می گیرد. با آنکه توقع خواننده از شاعران نثرنویس آن است که نثری شاعرانه داشته باشند اما در نثر مقالات فرخی یزدی این ویژگی کمتر دیده می شود حتی با آنکه فرخی یزدی دیوان های شعر گذشتگان را از نظر گذرانده استشهاد به شعر شاعران کمتر در نثر او به چشم می خورد. نثر فرخی در مقالات او غالبا به خطابه ای مکتوب شباهت پیدا می کند و لحن خطایی و آتشین آن باعث شده که زبان این گونه مقالات به زبان گفتگو نزدیک شود و از این دهگذر اشکالاتی که مخل فصاحت نثر است در کلام او راه یابد. عناوینی که فرخی یزدی برای مقالات خود انتخاب می کند نیز غالبا برگرفته از ضرب المثل های مردم و زبان گفتگوی آنهاست، برخی از این ویژگی ها در نثر شاعر همعصر فرخی یزدی یعنی میرزاده عشقی (1303-1272 ش) نیز دیده می شود که در این مقاله به آن نیز اجمالا اشاره می گردد.

داستان رستم و اسفندیار بازگو کننده بخشی از حوادثی است که بعد از کیخسرو به وقوع پیوسته است از این روی، برای تحلیل داستان توجه به وقایع اواخر دوره کیخسرو و ضرورت دارد. ابتدا توجیه و تحلیل های محققان را درباره مضمون اصلی داستان نقل و نقد کرده ایم آنگاه تلاش کرده ایم بر اساس روش تحقیق مکتب ساختاری در جامعه شناسی، خط اصلی روایت داستان را بیابیم که عبارت است از ستیز خاندان گشتاسب با سنت ها، و در مقابل گشتاسبیان، خاندان زال مدافع هستند. این تعارض به گونه ای است که همزیستی آنها ممکن نیست. پیروزی رستم بر اسفندیار نشانه علاقه تدوین کنندگان داستان به حفظ سنت ها است. آینده شوم رستم نیز از آن است که نبرد با سنت ها نهایتا به تضعیف و شکست سنت و کشور می انجامد و شوم است. سیر سنت هایی چون نگهداشتن مرز میان پهلوانی و پادشاهی،‌ پیوند دین و دولت، اصالت تخمه و نژاد و نوع تعارض گشتاسبیان با آنها را در شاهنامه بررسی کرده ایم. برخی مسایل نظیر شکست آغازین رستم و علت پروردگی چوب گز در آب رز، وجود دو پهلوان پیر و جوان در داستان را نیز تحلیل کرده ایم.

مولانا حکیم زلالی خوانساری از شاعران بنام اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری است که در سرودن انواع شعر بویژه، قصیده، غزل و مثنوی مهارت و چیرگی خاصی داشت، بیشترین شهرت او به واسطه مثنویهایی است که تذکره نویسان از آنها با عنوان «هفت گنج» یاد می کنند. دلبستگی شاعر به وطنش – خوانسار - در اشعارش بوضوح پیداست، پیروی او از نظامی گنجوی و ملای روم در سرودن شعر و نظم مثنویها مسلم است حتی گاه مضمونها و مفهومهایی را از آنها گرفته است، زلالی به دربار شاه عباس صفوی منسوب و از مریدان میر محمد باقر داماد است. وی شاعری نوآور، خلاق و خوش قریحه است که در بیان اندیشه های خود، سبکی خاص دارد و در فرهنگ واژگانی او کلمات نادر و ترکیبات تازه و شگفت انگیز فراوان است. تصویرهای زیبا، تشبیه ها و مجازها در کلام او جایگاهی ویژه دارد و به سخنش زیبایی خاصی می بخشد. مثنوی محمود و ایاز مهمترین و مفصل ترین مثنوی اوست که در آن نکات معنوی و عرفانی در قالب عشقی شگفت انگیز بازگو شده است.

آیین مهری یکی از آیین هایی است که در ایران باستان مدت های مدیدی رواج داشت. بعد از انتشار آیین زردشتی، خدای مهر که در آیین مهری یک خدا خورشید محسوب می شد، مبدل به ایزدمهر شد و مهریشت بدان اختصاص داده شد. مهر غیر از خوشید است. این نکته از خود اوستا برمی آید، ولی از دیرزمان به سبب ارتباط نزدیکی که مهر با خورشید دارد، این دو با هم مشتبه شده اند. در ادبیات پهلوی و پارسی هم مهر به معنی خورشید به کار رفته است. خورشید مذهب اقوام کهن بوده، خورشید در ایران از دورانهای قدیم، مورد پرستش قرار گرفته است. بعد از آن که ایرانیان دین اسلام با پذیرفتند،‌ این آیین منسوخ گشت ولی اصطلاحات آن در ادبیات و فلسفه و عرفان بازتاب یافت. شاعران ایرانی از جمله خاقانی از این اصطاحات به عنوان عناصر سازنده خیال سود جستند. خاقانی ضمن آن که با بهره گیری از تلمیحات دینی و الهام گرفتن از قرآن کرمی بسیار پرشور به ستایش پیامبر (ص) می پردازد، در تصویرسازی و مضمون پردازی شاعرانه خود از فرهنگ و آیین های دیگر چون دین مسیح و آیین مهری نیز استفاده کند. او در شروان نزدیک ارمنستان می زیست که خود آنجا مدتها مرکز آیین مهری بود. از این بر این آیین و اصطلاحات آن اشراف کامل داشت. حضور چشمگیر عناصر اساطیری حماسی آیین مهری، چون تقدیس خورشید و فره مند و سرخ پوش دانستن خورشید و غسل کردن خورشید، حمله بردن خورشید به گاو فلک و ارتباط شیر با خورشید، شاهد این مدعاست. خاقانی اضافه بر این مطلب از شاهدان و بزرگان مهری یاد می کند. این مطالبی است که در این پژوهش مورد بررسی و مداقه قرار می گیرد.

مقاله حاضر در چارچوب نظریه به دستوری شدن (grammaticalization) به چگونگی بیان مفهوم مالکیت در زبان فارسی (شامل فارسی باستان، میانه و جدید) می پردازد و نشان می دهد چگونه شیوه بیان مالکیت با استفاده از فعل داشتن (مثل: پادشاه پسری داشت) جانشین بیان مالکیت با استفاده از فعل ربطی "بودن" و حالت" به ای یا برایی" (مثل: پادشاه را پسری بود) شده است. در ادامه این تحول فعل "داشتن" برای بیان نمود مستمر در فارسی امروز به کار رفته است. گذر از مالکیت به نمود تحولی است که در بسیاری از زبانها مشاهده می شود و با تکیه بر مفهوم "شستشوی معنایی" (semantic bleaching) یا استعاره توضیح داده می شود.