جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دانش وجوه و نظایر از علوم قرآنی است که با یاری گرفتن از اسباب نزول و علم لغت و دیگر دانش های مرتبط با قرآن کریم به تفسیر واژگان قرآنی می پردازد. این دانش برای یک لفظ واحد که در چند موضع از قرآن کریم تکرار شده است، معانی مختلفی ارائه می دهد که «وجوه» نامیده می شوند. این وجوه شامل مصداق های خاص، معانی مجازی و یا معانی مترادف یک واژه می شود. این وجوه متعدد در کتاب هایی که نام «وجوه و نظایر» بر خود دارند، ذکر شده است. این کتاب ها با وجود نکات سودمندی که در آن ها به چشم می خورد، روش معین و واضحی در بیان وجوه پیشنهادی ندارند، چنان که نویسندگان این علم بدون معیاری خاص، گاه به شعر و گاه به لغت و گاه به آیات قرآن استشهاد کرده اند که این امر خود به اختلاف در تفسیر یک واژه واحد می انجامد. از این رو، بررسی این کتاب ها و روششان در تفسیر واژگان قرآنی ضروری به نظر می رسد. نویسندگان برآنند تا با روش وصفی - نقدی به این مهم بپردازند و ویژگی های کتب نوشته شده در این دانش را توضیح دهند.

الدکتور محمدمهدی البصیر من أعلام الأدب العربی والعراقی الحدیث، صاحب مدرسة نقدیة معاصرة تلاقحت فیها أفکار الشرق مع الغرب، حیث امتاز فیها بحریته النقدیة والأخلاقیة والتربویة. وقف فیها علی ثغرات الموروث و عثراته، حارب فیها الغلو والجمود والتعسف، کان أسلوبه یمتاز بالإیجاز والوقوف علی آراء النقاد القدامی والمحدثین، و انه من رجال العلمیة والموضوعیة. کان یهتم دائما بالشکل إلی جانب المضمون یتابع بدقة النقد اللغوی، والنحوی، والبلاغی، والأخلاقی، للمنظوم والمنثور، أیا کان مصدره، قائله، کما انه لا یبتعد عن الموازنات بکل أطیافها وشتی أشکالها.

منذ عصر النهضة تزاحمت الأفکار لتأسیس نظریة تشکل الفهم الجدید لمفهوم العلم والمعرفة والتی أزاحت بذلک سطوة الکنیسة و آراءها التی أساءت لنفسها و للمعرفة بعد أن سادت حتی القرن 16.إلا أن هذا التحرک أغفل الدور المعرفی لبناء العلم و صیاغة مفهومه والذی ینشا و یتکون و یتبلور نظریا حتی یتکامل لیکون مادة علمیة ضمن الابعاد التقنیة والتکنولوجیة فی العلوم الاساسیة مماکشف دور العلوم الانسانیة والاجتماعیة فی بناء نظریة العلم والمعرفة.و لعل أعمق المصادر هو الوحی الإلهی فعند سبرنا لمفاهیم القرآن الکریم تجلت أمامنا خارطة متکاملة فی الأساس النظری لنظریة العلم والمعرفةأسس النظریة تقوم علی عدة معطیات، بناء المفاهیم عبر بناء العقل و بناء الأسس المعرفیة له. و لادراک المفاهیم القرآنیة نتحرک عبر إدراک الدلالة الاستعمالیة والتأویلیة والإفرادیة لتفعیل الدور العملی والتطبیقی لمفهوم العلم لتتجسد نظریة العلم والمعرفة التطبیقیة وفق أسس المفاهیم القرآنیة فکانت هذه الاطروحة.

یعتبر الشیخ البهائی من کبار العلماء و الأدباء فی العالم العربی و الإسلامی، و قد ألف تالیفات قیمة فی مختلف المجالات. أجاد البهائی اللغتین العربیة و الفارسیة بحیث کان یقرض الشعر فیهما، من أشهر قصائده العربیة قصیدة «الفوز و الأمان فی مدح صاحب الزمان» و التی خصصها بمدح الإمام المهدی (عج)، فی ثلاثة و ستین بیتا. الملفت للنظر فی هذه القصیدة أن الشاعر لم یخرج عن الإطار التقلیدی و عمود الشعر العربی القدیم و بعد أن یأتی بمقدمة غزلیة و فخریة یدخل الغرض الرئیس و هو مدح الإمام (عج) و یورد فیها مبادئ الشیعة الاثنا عشریة و ینهیها بالفخر بنفسه و شعره.

أجمع علماء المسلمین و أرباب اللغة و أساطین البلاغة، علی أن فصاحة النبی الأکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) لا تضاهیها فصاحة، و أسلوبه فی الحدیث لا یقاربه أسلوب. و أن کلام النبوة دون کلام الخالق، و فوق کلام المخلوق، فیه جوامع الکلم، و معجزات البلاغة والفصاحة. فاستشهدوا به فی کتبهم، و استقوا منه ادلتهم لاثبات صحة لفظ، و سلامة اسلوب. غیر أن بعض علماء العربیة، کان له موقف المتردد، من الاستشهاد والاحتجاج بالحدیث النبوی الشریف، و بعض آخرلم یکن کذلک. والمقال الآتی یشیر الی موقف الممتنعین والمجیزین، و یتناول بالتفصیل موقف علماء اللغة، من الاستشهاد بالحدیث الشریف استنادا إلی کثرة الاحادیث التی أوردوها فی مصنفاتهم، و قد نقلت منها بقدر ما یتسع له حدود هذا المقال الذی یتضمن تمهیدا، و مبحثین، ثم النتیجة.

تنقسم بلاد العرب - بسبب الظروف الطبیعیة إلی قسمین کبیرین یختلفان اختلافا متباینا فی الحیاة عامة، و تبعا لذلک ینقسم سکانها إلی قسمین أیضا هما الجنوبیون فی الیمن المتحضرون و هم القحطانیون أو الحمیریون، و الشمالیون فی الحجاز الذین یعیشون معیشة بداوة و هم العدنانیون و هذه الظروف التی سببت اختلاف حیاتهم لاشک و لاریب سببت اختلاف لغتهم.فالقحطانیون و العدنانیون شعبان عرفهما التاریخ و خلفا لنا من لغتیهما نصوصا لا تقبل شکاولا جدالا و اذا اخضعنا هذه النصوص للدرس العلمی فنستخلص من هذا الدرس نتائج مختلفة فی اللغة و الادب و التاریخ ایضا، و العلماء اللغویون القدماء کانوا یرون أن لسان قحطان غیر لسان عدنان و إنما کانوا یقولون إن العرب العدنانیین اخذوا عربیتهم من القحطانیین، و لکنهم لم یحاولوا معرفة لغة قحطان، و کان ابوعمرو بن العلاء مطمئنا الی وجود اختلاف جوهری بین العربیة و الحمیریة، لکن المستشرقین المحدثین وفقوا الی اکتشاف اللغة القطحانیة بل وفقوا الی اکتشاف اللغات القحطانیة و هی اللغة الحمیریة و السبئیة و المعینیة و عنوا باللغة الحمیریة خاصة فعرفوا نحوها و صرفها فکانت النتیجة ان الحمیریة لغة و العربیة الفصحی لغة اخری و اذا کانت اللغة الحمیریة تختلف عن اللغة العدنانیة فنحن بإزاء لغتین کانت احداهما فی شمال الجزیرة العربیة و هی هذه التی نسمیها لغة القرآن و الثانیة کانت فی الجنوب و هی هذه التی تمثلها النصوص الحمیریة و السبئیة و المعینیة.و هذا المقال یعنی بنص او نصین لتبیین الفروق الأساسیة بین القحطانیة أو الحمیریة و بین الفصحی أو لغة القرآن الکریم.

یعتبر شیخ الإشراق أول من أدلی برأی حول عالم المثال فی الحضارة الإسلامیة. فقد أثر موقفه المهم فی کتابه حکمة الإشراق وسائر أعماله تأثیرا بالغا فی درجات العالم فی الحکمة الإسلامیة خاصة فی «الحضرات الخمس» لإبن عربی وما هذا الموقف إلا إثبات عالم وسیط بین عالم الأنوار وعالم المادة کبرزخ بین الدنیا والآخرة (أو کبرزخ بین عالم المثال وعالم المادة أو بین الصور والأشباح والموجودات المادیة المشهودة) توسعت وظیفة الخیال فی الحکمة الإشراقیة عند شرح عالم المثال الذی اعتبره فارابی کعامل لتبیین الوحی والنبوة وشرحه ابن سینا فی الشفا شرحا وافیا واعتبر رمزا لإنعکاس الصور الخیالیة فی الساحة البرزخیة کقوة من قوی النفس الباطنیة. انطلاقا من هذا واستنادا إلی الآیات القرآنیة کهذه الآیة: «فتمثل لها بشرا سویا» وما جری فی تمثل جبرئیل لدحیة الکلبی علی النبی الأکرم (ص)، صار عالم المثال کخزینة للصور المثالیة التی تظهر لخیال الإنسان، خاصة بالنظر إلی النقطة الدقیقة التی أشار إلیها شیخ الإشراق فی تفسیر أصل «کن» حیث یری السالک قادرا علی خلق هذه الصور. یتناول هذا المقال قوة الخیال ووظیفتها، معتبرا إیاها بعدا معرفیا للخیال، أدی إلی ظهور مصطلحات کالخیال المنفصل والخیال المتصل، ثم یتناول عالم الخیال (عالم المثال) ودور هذه الآراء فی تبنی أول الآراء الحکمیة وأهمها فی مجال الفن والمعماری الإسلامی.

سال هاست که محققان پیرامون محل دفن زینب کبری (س) نظراتی ارائه کرده اند و هر یک کوشیده اند تا به اثبات یا رد یکی از مکان های مورد نظر بپردازند و نهایتا با دلائلی که همه آن ها قابل تحلیل و بررسی و نقد است به نتیجه ای قطعی و روشن دست یابند، اما هنوز این امر در هاله ای از ابهام و تردید است. ذهن نگارنده نیز سال هاست که به این نکته مشغول است و این که با توجه به اختلاف و تشتت آرا و نظرات مطروحه، به راستی مکان واقعی دفن ایشان کجاست و کدام یک از این مکان ها که امروزه هزاران نفر به زیارتش می روند و حتی در کنار آن ها شاهد کرامات و برآورده شدن حاجات خود هستند مکان واقعی قبر ایشان است؟ قرن هاست که پنج مکان به عنوان محل دفن زینب کبری (س) گفته شده است که دو مکان اشتهار بیش تری دارند و دو مکان دیگر هم یکی از معروفیت کمی برخوردار و دیگری نیز قولی شاذ است. دو مکان معروف یکی راویه دمشق در سوریه و دیگری قنطره السباع در مصر است و سه مکان دیگر یکی قبرستان بقیع در مدینه و دیگری قبرستان باب الصغیر در دمشق و مکان سوم که قول شاذی است، سنجار در موصل عراق است. در این تحقیق به این نتیجه رسیده ایم که این 5 قول هیچ یک جز قاهره مصر اعتباری ندارد و به زینب کبری (س) متعلق نیست، بلکه به سایر دختران امام علی (ع) تعلق دارد و این اشتباه از آن روست که آن حضرت چهار دختر به نام های زینب و لقب ام کلثوم داشته است ازجمله زینب کبری و صغری و ام کلثوم کبری و صغری. در این تحقیق به بررسی مکان دفن ایشان در قنطره السباع قاهره که از میان اقوال یادشده قوی ترین و درست ترین است پرداخته ایم. گفتنی است در مقاله ای که در مجله بین المللی علوم انسانی به شماره 19 به چاپ رساندیم اثبات کردیم که مدفن زینب (س) در راویه دمشق متعلق به زینب صغری ملقب به ام کلثوم دختر امام علی (ع) از ام سعید مخزومی است و انتساب آن به زینب کبری اصل و اعتباری ندارد.

فی هذهی المقالة قمنا بدراسة شخصیة الشریف الرضی الادبیة و خاصة خصائص الغزل فی شعره. و نحن نعلم أن حجازیات الشریف تمثل منهجه الغزلی خیر تمثیل، فعلیها تبلورت عبقریته الفذة. و هی تحوی جمیع میزات غزله التی نراها فی قصیدته المیمیة و سائر قصائده. تغلبت علی غزله النفحة الدینیة. غزله شدید الالتئام إلی نفسه، صادر عن شعور حی، عمیق الاحساس علی مظاهر الطهر و العفة و الذکری، و فی شعره تتمثل صور الوفاء و المحبة و الاخلاص و التسامح و العتاب الرفیق.

الکلام یدور حول العیون من وجهة نظرالقرآن الکریم والادباء الماضین منهم والحاضرین، والذین بلغ عددهم فی هذه المقالة أکثر من خمسة وأربعین شاعرا، وما ترشح منهم من معانی الجمال لاوصاف العیون العظیمة، علی لسان الظرفاء من الادباء، من سعة العیون، و سوادها وبیاضها، وسهامها ونبالها وسیوفها و ... التی قدمتها الشعراء فی هذا المضمار والتی بلغت المئات، فجئنا بشواهد مختلفة حیث بلغ أکثر من مئة وخمسین بیتا من الفنون الشعریة مع ذکر أصحابها، ثم أشرنا الی الفنون المختلفة التی صدرت عن أفواه الشعراء، والنظرة الایجابیة والسلبیة للعیون.