جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرق‏شناسی مطالعاتی با نظریات و روش‌های اجرایی خاص است که اندیشمندان غربی در مورد موضوعات مختلف کشور‌های شرقی از جمله موضوعاتِ تاریخی، دین‌شناسی، مردم ‏شناسی، زبان شناختی و... انجام می‏دهند. از جمله مباحثی که مستشرقین همواره به آن پرداخته‌اند، تصوّف و عرفان است. متون صوفیانه به لحاظ جنبه‌های هنری – ادبی، بافت سنّت شکنانه که در بعد اندیشگی آن نیز مشهود است و هم به سبب اسلوبِ تساهلی و هرمنوتیکی آن مورد توج? مستشرقین بوده است. از این منظر، تحلیل و شناسایی نوع نگاه این پژوهشگران در مواجهه با متون عرفانی و اساساً شناخت روش علمی آنان اهمیّت دارد. در این حوزه، تحقیقاتِ تطبیقی عرفان با علومی چون روانشناسی، جامعه‌شناسی، شجره‌شناسی و... موضوعاتی درخورِ پژوهش است. به سبب گستردگی حوزه‌ای که مستشرقین در آن تحقیق کرده‌اند به طور گزینشی به معرّفی پنچ تن از آنان پرداخته‌ام. بررسی و تحلیلِ پژوهش‌هایی که آنه ماری شیمل، فریتس مایر، لئونارد لویزُن، ویلیام چیتیک و هانری کربن در رابطه با عرفان و تصوّف انجام داده‌اند و به زبان فارسی ترجمه شده؛ موضوع پژوهش حاضر است.

واژه‌های عرفان و تصوف، دیرگاهی است که صاحب بخش بزرگی از ذهن و فضای ادبی و تاریخی تاریخ ادبیات ماست.واژگانی که معمولاً مترادف پنداشته می‌شوند؛ و با تفاوتی جزیی به طور خلاصه، این گونه معنی می‌شوند: «یافتن حقایق اشیاء به طریق کشف و شهود، سالک راه حق شدن و عالم را مظهر حق دانستن. »جذابیت عرفان و تصوف ایرانی- اسلامی، آن چنان قوی بوده است‌، که ذهن و توجه اکثر مستشرقان را به خود جلب کرده است؛ و در این میان بزرگانی دانش آموخته، سال‌های سال از عمر خود را صرف تحقیق، تفحص و گره‌گشایی از متون عرفانی ما کرده‌اند.افسانه‌ی رابعه‌ی عدویه (عارفه‌ی بزرگ قرن سوم هجری) که توسط «ژوئن ویل» صدر اعظم لویی نهم به اروپای سده‌ی سیزدهم برده شد، نقطه‌ی آغاز آشنایی اروپائیان با عرفان و تصوف اسلامی است. آشنایی غربیان با تصوف ایرانی- اسلامی، با تحقیقات و پژوهش‌های بزرگانی چون: رینولد. آلین نیکلسون، ادوارد هنری و ینفیلد، لویی ماسینیون و... ادامه یافت.ما از میان خیل عظیم پژوهش‌ها و کارهای گران سنگ مستشرقان به بررسی آثار سه تن از مستشرقان آلمانی زبان می‌پردازیم. پژوهش حاضر، با نهایت احترام و ارادت به همه‌ی بزرگ اندیشانی که در راستای معرفی عرفان و تصوف ایرانی- اسلامی (چه در داخل و چه در خارج) همت می‌گمارند، اساس کار خود را بر بررسی آثار خانم آنه ماری شیمل، فریتس مایر و هلموت ریتر قرار داده است؛ چرا که مطالعات و تحقیقات مستشرقان (به ویژه آلمانی) در حوزه‌ی عرفان و تصوف، امری چشمگیر و قابل تعمق است.خانم پروفسور آنه ماری شیمل، به عنوان واسطه‌ی اسلام و غرب، پژوهش‌های بسیاری در خصوص عرفان و تصوف داشته است؛ که حجم وسیع آثار باقی مانده از ایشان، موید این مطلب است. هم چنین شرق شناس مشهور، «هلموت ریتر» با دانش خاص خویش، که در حال حاضر نیز سرمشقی است برای سایر پژوهش گران و شرق شناسان، با مطالعه و تدبر در نسخ قدیمی، و هم چنین پدید آوردن کتاب کم نظیر «دریای جان» عشق و ارادت خود را به وادی سیر و سلوک عارفانه‌ی ایرانی- اسلامی بیان کرده است.فریتس مایر، نیز با کشف زوایای نهفته و دور از چشم دیگر پژوهش گران، آن چنان از زندگی بهاء‌ولد پرده بر‌می‌دارد که او را برای همیشه از سایه‌ی پسرش مولانا جلال‌الدین رومی جدا می‌سازد.هم چنین، در پژوهشی که مدت ده سال طول می‌کشد، زندگی و خط سیر فکری و عرفانی ابوسعید ابوالخیر را به جامعه‌ی عرفان پژوه تقدیم می‌کند.هر سه مستشرق بزرگوار با توان علمی خویش، تا حد امکان، سعی در بررسی علمی و منطقی و مهم‌تر از همه مستند آثار عرفانی گران مایه‌ی ادبیات ایران نموده‌اند.اگر کارهای ارزشمند و پُرمایه‌ی خانم آنه ماری شیمل، هلموت ریتر و فریتس مایر، که همگی با دیدی ژرف و کنجکاوانه و توأم با شهامت علمی، عرفان اسلامی را احیاء نموده‌اند؛ در اختیار فارسی زبانان قرار نگیرد و معرفی نشود، جامعه‌ی اسلامی ما از پژوهش‌های پُرمایه و به دور از تعصب و غرض این عالمان قله‌ی پژوهش محروم و بی-نصیب می‌ماند.