جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«ایمان» و ماهیّت آن و تفاوت آن با «اسلام» از کلیدی‌ترین مباحث اسلامی به شمار می‌رود که مورد توجّه بیشتر مفسّران و متکلّمان اسلامی قرار گرفته است. از سوی دیگر علاوه بر دو مفهوم «اسلام» و «ایمان»، مقوله‌ی دیگری که در احادیث معصومین علیهم السّلام از جایگاه والایی برخوردار است، مفهوم «یقین» می‌باشد. هدف از این پژوهش بررسی و تبیین مفهوم دقیق سه واژه «اسلام» و «ایمان»، «یقین» از دیدگاه دو مفسّر بزرگ شیعه و اهل سنّت می‌باشد. این تحقیق که از نوع پژوهش‌های بنیادی است با شیوه کتاب‌خانه‌ای به تحلیل و بررسی درون متنی دو تفسیر «مجمع البیان» فضل بن حسن طبرسی و «أنوار التّنزیل و أسرار التّأویل» بیضاوی می‌پردازد و با تکیه بر مطالب تفسیری این دو مفسّر در جست‌جوی موارد اشتراک و افتراق دیدگاه‌های آن‌ها درباره معنا و ماهیّت «اسلام»، «ایمان» و «یقین» و تفاوت آن‌ها با یک‌دیگر و تبیین و بررسی تقدّم و تأخّر مفهومی و ارکان و درجات و مراتب آن‌ها باشد. بنابر نظر طبرسی، «اسلام» به معنی «انقیاد» و «تسلیم» بوده و «ایمان» به معنی «تصدیق» می‌باشد. وی معتقد است که «ایمان» دارای دو رکن اساسی «معرفت» و «تصدیق قلبی» می‌باشد و قابل زیادت و نقصان نیست و «عمل» از حوزه مفهومی «ایمان» خارج است. طبرسی «یقین» را مرتبه عالی «ایمان» و به معنی علم دانستن مسائل مبهم می‌داند که بعد از استدلال نظر توأم با آرامش برای انسان فراهم می‌شود. در مقابل بیضاوی، «اسلام» را «انقیاد» و «دخول در سلامتی» و «اظهار شهادتین» دانسته و «ایمان» را «تصدیق توأم با آرامش» می‌داند و معتقد است که «عمل» جزء ارکان «ایمان» نیست. وی در تبیین ماهیّت «یقین» با طبرسی هم‌عقیده می‌باشد. بنابراین، از برخی جهات دیدگاه این دو مفسّر در تعارض با آیات الهی و روایات معصومین می‌باشد، به طوری که «اسلام» به معنی «اقرار به شهادتین» و «ایمان» به معنی «عقیده قلبی و رفتار عملی» طبق موازین دین شریف است. هم‌چنین ایمان ذو مراتب و امری مشکّک بوده و «یقین» به عنوان مرتبه عالی ایمان تلقّی می‌شود.

الهیات قرآن بیش از هرچیز بر یگانگی خداوند تکیه کرده است و شعار نخستین قرآن کریم «لا إله إلا الله» می باشد. شعاری که چندین بار درقرآن تکرار شده و اولین سخن پیامبر(ص) کلمه توحید واخلاص می باشد.اصل توحیدیک امرالهی است که خداوند توسط همه پیامبران خود،کلّ بشر را به توحید و یگانگی وپرستش خود فرا خوانده است.توحید به معنای یکتا دانستن و یکتا شمردن خدا آمده است. برای وجود چنین خدای بی همتایی نشانه هایی وجود دارد. علاوه بر فطرت انسانی، براهینی در آفاق ( عالم خارج از انسان) و انفس(عالم درون انسان)، می توان یافت که دلیلی آشکار است بر وجود او. مثلاً نظم موجود در آفرینش آسمان و زمین و آفرینش شب وروز وخورشیدوماه وستارگان وکوهها و دریاها و ... و آفرینش آدم از خاک واختلاف زبان ورنگهاو... و هزاران موارد دیگری که هرکدام به تنهایی دلیلی است محکم بر وجود خداوند. لذا این پژوهش درپنج فصل به بررسی مسأله توحید از نگاه شیخ طبرسی وعلامه طباطبایی که از مفسران شیعی به حساب می آیند، پرداخته شده است.فصل اوّل: شامل کلّیاتی درمقوله توحید «مقدمه، تعریف مسأله، اهمیت وجایگاه توحید، پیشینه، حدود، طرح سوالات اصلی وفرعی، فرضیات، اهداف وروش پژوهش، مشکلات، مطرح گردیده است.درفصل دوم: مبانی نظری تحقیق شامل زندگی نامه شیخ طبرسی وعلامه طباطبایی وتفاسیرآنها سپس ادبیات تحقیق شامل واژه شناسی توحید،معنای لغوی واصطلاحی توحید،اقسام ومراتب توحید،ادله توحید،مطرح گردیده وسپس معنای توحید از دیدگاه صاحب مجمع البیان والمیزان به طور جداگانه مورد بحث وبررسی قرار گرفته است. فصل سوم:که به نشانه های توحید درقرآن اختصاص دارد به دو دسته ازآیات خداوند(آیات آفاقی وآیات انفسی) اشاره شده است که در هر قسم از این آیات، نویسنده نشانه های خدا را نام برده و به آیات قرآن هم استشهاد کرده ودرذیل هرآیه، نظر شیخ طبرسی وعلامه طباطبایی به طور جداگانه شرح داده شده است. درفصل چهارم: که به آثار وموانع توحید درقرآن اختصاص دارد، ابتدا به آثارتوحید پرداخته ودر قسمت بعد به موانع توحید اشاره شده است. همچنین درذیل هرآیه نظرشیخ طبرسی وعلامه طباطبایی آورده شده است. و فصل پایانی(فصل پنجم): نویسنده از مجموع چند فصل نتیجه کلی را ارائه می دهد . بنابراین توحید اگر به معنای اصیل اسلامی آن مورد بررسی قرار گیرد به صورت مسأله ای ریشه دار جلوه می کند که نه تنها در سرلوحه امور اعتقادی قرار گرفته است بلکه در تمام برنامه های زندگی موثر است . بنابراین اعتقاد به توحید ضامن سعادت انسان در دنیا و آخرت می باشد.