جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: این روایت متقاعدکننده تنها راهنمای جامع به زبان انگلیسی برای ظهور و افول حکومت بطلمیوسی در مصر در طول سه قرن - از مرگ اسکندر در 323 قبل از میلاد تا مرگ غم انگیز آنتونی و کلئوپاترا در 30 قبل از میلاد - ارائه می دهد. ادغام ماهرانه مطالب از مجموعه گسترده ای از منابع به خواننده این امکان را می دهد که توسعه سیاسی و مذهبی یکی از قدرتمندترین امپراتوری های مدیترانه شرقی باستان را ردیابی کند. این نشان می‌دهد که چگونه موفقیت بطلمیوس تا حدودی به دلیل پذیرش بسیاری از ویژگی‌های فراعنه مصری پیش از آنها بود - خدایی‌سازی و تأمین مالی فرقه‌ها و معابد در سراسر مصر.

الشيعة في مصر من الإمام علي حتى الإمام الخميني از آثار ارزنده فعّال سياسى و نویسنده و روزنامه‌نگار مصرى صالح الوردانى است كه تاريخ حضور شيعه را در مصر از آغاز تا امروز به صورت اجمالى و مستند بررسى و تحليل كرده است. نویسنده در اين كتاب مباحث متعددى را بدون تقسيم به بخش و فصل ذكر كرده است. پس از مقدمه، عناوين مورد بحث در كتاب بدين‌ترتيب است: 1- تاريخ سخن مى‌گويد؛ 2- صلاح‌الدين؛ 3- باقيمانده تشيع؛ 4- شخصيت‌هاى شيعه در مصر؛ 5- شهادت‌گاه‌هاى شيعه در مصر؛ 6- مسافرت‌هاى شخصيت‌هاى شيعى؛ 7- غارت‌كردن اموال شیعیان؛ 8- عكس العمل‌هاى شيعى؛ 9- شور و نشاط شيعى؛ 10- جمعيت آل البيت؛ 11- بُهره. دانستنى است كه اين اثر از نظر زبان و ادبيات ممتاز و ستودنى است و به زبان شيواى عربى معاصر -نه عربى قديمى و سنتى- نوشته شده است. جناب صالح الوردانى از نويسندگان موفق جهان اسلام است و در اين اثر نيز قدرت ادبى ايشان به‌خوبى آشكار شده است. در مورد مباحث كتاب چند نكته گفتنى است: - نویسنده يادآور شده است كه نشاط و فعاليت شيعى در مصر به وسيله جمعيت تقريب در اواسط دهه چهل (1945م.) آشكار شد و تا دهه هفتاد (1979-1970م.) ادامه يافت و در دهه هفتاد جمعيت آل البيت(ع) ظاهر شد. در آغاز وضعيت مناسب بود ولى با شروع قيام و پيروزى انقلاب اسلامى در ایران، وضعيت دگرگون شد و حكومت مصر مانع ادامه فعاليت اين جمعيت شد. در دهه هشتاد (1989-1980م.) انقلاب اسلامى در مصر منعكس شد و تأثير گذاشت و با همه اختناق و سخت‌گيرى نسبت به شیعیان، باز هم از ميان همه گرايشها و مذاهب فكرى و دينى، شيعه در قلب مبارزه و فعاليت سياسى و حركت اسلامى قرار گرفت. و «دارالبداية» اولين مركز شيعى بود كه به نشر انديشه‌هاى شيعى در مصر پرداخت و بعد از آن دارالهدف پديد آمد و در برابر شبهات سلفى و وهابى به مبارزه و جهاد فرهنگى پرداختند. و البته فضاى سياسى و فكرى براى فعاليت شیعیان در اين دوران هيچ مساعد نبود و بلكه حملات و تهديدات متعددى متوجه آنان مى‌شد. - نویسنده در مقدمه‌اش تأكيد كرده است كه در اين اثر هدفش اين نيست كه رشد جغرافيايى يا آمارى شيعه در مصر را بررسى و روشن كند بلكه هدفش اين است كه ثابت كند كه تشيع در مصر اصيل است و تسنن بعد از آن وارد شده است. او همچنين بيان كرده است كه آمار دقيقى از تعداد جمعيت شيعه در مصر امروز وجود ندارد و شیعیان در مكانهاى مختلف مصر پراكنده شده‌اند و كسانى كه تقيه مى‌كنند بسيار بيشتر از كسانى هستند كه تشيع خود را آشكار مى‌سازند. - نویسنده همچنين متذكر شده است كه امروزه اثرى از شیعیان اسماعيلى در مصر نيست و شیعیان حاضر در اين كشور اكنون همان مذهب تشيع دوازده امامى را دارند كه در ایران، عراق، كشورهاى خليج فارس، عربستان، لبنان، پاکستان و... رايج است. البته گروه‌هایى از شیعیان مثل علويان و اسماعيليان در سوريه و يمن و هند يافت مى‌شود. او افزوده است كه جمعيتى به نام بُهره از طايفه‌اى وابسته به اسماعيليان هستند. آنان از نظر عبادات و شعائرشان اختلافى با شیعیان امامى ندارند ولى از نظر اعتقادى و بحث امامت جدا هستند و فقط شش امام نخستين از امامان دوازده‌گانه را به عنوان رهبر خود پذيرفته‌اند. - از نكات جالب اين اثر اين است كه نویسنده فهرستى از اسامى استادان و شيوخ الازهر را عرضه كرده كه با شیعیان تعامل و گفتگو داشته و آنان را يارى كرده‌اند. در اين فهرست اسامى استادان بزرگى چون محمد مصطفى مراغى و شيخ محمود شلتوت ديده مى‌شود. همچنين در اين فهرست يكى از شيوخ الازهر استاد سليم البشرى ذكر شده كه در سال 1916م. درگذشته است. سليم البشرى همان بود كه با علامه سيد‌‎عبدالحسين شرف‌الدين بارها مكاتبه كرد و به اين ترتيب كتاب تأثيرگذار «المراجعات» پديد آمد. - نویسنده تأكيد كرده است كه اينكه شيعه شمار بسيارى از كسانى را كه صحابه ناميده مى‌شوند مردود شمرده و نمى‌پذيرد به خاطر اسباب ذيل است: 1. تعريف صحابى بر آنها منطبق نيست؛ 2. بعد از رحلت پيامبر(ص) از خط نبوى منحرف شدند؛ 3. از نصوص دينى منحرف شده و تجاوز كرده‌اند؛ 4. آنان احاديثى دروغ به نام پيامبر(ص) وضع و جعل كرده‌اند؛ 5. آنها دشمنى حضرت على(ع) را در دل داشته و در عمل با او دشمنى كرده‌اند؛ 6. آنها هم‌قسم با معاويه و شریک جناياتش شدند. - نویسنده متن كامل فتواى شيخ الازهر شيخ محمود شلتوت در مورد جواز انتخاب مذهب تشيع را آورده است. جالب است كه اين فتوا را شيخ محمود شلتوت براى آيت‌الله شيخ محمدتقى قمى -از مسئولان جامعه تقريب بين مذاهب اسلامى- فرستاده است. - نویسنده فهرستى از خلفاى فاطمى را آورده و همچنين تاريخ آغاز و انجام حكومت هر يك را نيز معين كرده است. - نویسنده فهرستى از برخى از کتاب‌هایى كه شيعه در مصر براى شناساندن اعتقادات و تاريخ و مكتب خودش و پاسخ به شبهات منتشر كرده و همچنين فهرستى از آثارى كه بر ضدّ شيعه و به صورت نقد سياسى و تبليغاتى مذهب تشيع و در جهت تفرقه‌افكنى در آن كشور منتشر شده آورده است. - نویسنده در بحثى تحت عنوان مهاجرت‌هاى شيعه و شيعه مصر را فراموش نمى‌كند و مصر هم شيعه را از ياد نمى‌برد، يادآور شده است كه مصر هميشه مورد توجه شيعه بوده و شخصيت‌ها و انديشمندان اسلامى بارها به آنجا مهاجرت و مسافرت كرده‌اند. يكى از مشهورترين و نيز تأثيرگذارترين شخصيت‌ها عبارت از سيد‌‎جمال‌الدين اسدآبادى است. همچنين از شخصيت‌هاى مهم آيت‌الله کاشف‎الغطاء بود كه همراه با گروهى از عالمان شيعى عراقى در اواسط دهه شصت (1965م.) و با دعوت رسمى به مصر آمد. همچنين علامه سيد‌‎عبدالحسين شرف‌الدين از لبنان به مصر مهاجرت كرد و گفتگويى بين او شيخ سليم بشرى شيخ دانشگاه الازهر در اوايل اين قرن واقع شد. نویسنده در پایان هر قسمت از مباحث به صورت پى‌نوشت، منابع مباحث را معين كرده است. در مواردى ارجاعات در پى‌نوشت‌ها كامل است و گاه نيز به ذكر نام كتاب و نویسنده اكتفا شده و شماره جلد و صفحه معين نشده است. اشكال ديگر اين‌كه نویسنده در فهرست مطالب كتاب نيز به ذكر عناوين مطالب اكتفا كرده و از ذكر شماره صفحات خوددارى كرده است. فهرست منابع مورد استفاده خودش را نيز ذكر كرده. ولى با تأسف در اين فهرست نيز به ذكر نام كتاب و نویسنده و گاه محل چاپ اكتفا كرده و از ذكر بقيه مشخصات خوددارى كرده است. همچنين نویسنده در قسمت ضميمه‌ها از تصاوير متعددى مانند تصوير شخصيت‌ها و روى جلد کتاب‌ها و نشريات و نامه‌ها استفاده كرده است. نيز نویسنده در ابتكارى جالب به صورت جدول موضع ايجابى يا سلبى شيعه را در مورد برخى از صحابه مشخص كرده است. در اين جدول، علت اين موضع‌گيرى نيز بيان شده است. بر طبق اين جدول، سبب نگرش ايجابى شيعه به كسانى مانند سلمان، ابوذر، مقداد، امّ سلمه و نيز سبب نگرش سلبى شيعه به كسانى مانند ابوهريره، عمرو بن عاص، معاويه و مغيرة بن شعبه معلوم شده است.

تاريخ الدولة الفاطميةاز آثار بس ارزنده استاد تاريخ اسلام در دانشكده ادبيات دانشگاه قاهره؛ دكتر محمد جمال‌الدين سرور است كه در آن، سياست داخلى و جلوه‌هاى تمدن دولت فاطميان و همچنين سياست خارجى آنان را به صورت علمى، مستند و تحليلى مورد بررسى قرار داده است. كتاب متشكل از دو جلد و هر جلد مشتمل بر يك مقدمه و متن اثر است. نويسنده با نظر به آنكه فاطميان مصر، شيعه اسماعيلى بودند، در نمودارى پيوند امامان معصوم (علیهم السلام) را به حضرت امام اميرالمؤمنين على (علیه السلام) و چگونگى جدايى امامان اسماعيلى را بيان كرده است. همچنين در فهرستى خلفاى چهارده‌گانه فاطمى و زمان شروع و پايان قدرت هر كدام را در فهرستى جداگانه آورده است. نويسنده در پايان هر يك از دو جلد، افزون بر منابع كتاب، فهرست‌هاى فنى (اعلام، امت‌ها، قبائل، عشائر، طوائف و مكانها) را نيز آورده است. پاورقى‌هاى نويسنده به صورت استنادى و بيان منابع و مصادر مورد بحث و همچنين توضيح برخى از اعلام، وقايع و اصطلاحات است. در "جلد دوم" نيز سياست خارجى دولت فاطميان (شامل: مقدمه، باب اول- دعوت فاطمى در بلاد حجاز باب دوم- سلطه فاطمى در بلاد بحرين باب سوم- دعوت فاطمى در يمامه و عمان باب چهارم- نفوذ فاطمى در بلاد يمن باب پنجم- سياست فاطميان در گسترش سلطه خود بر بلاد شام باب ششم- دعوت فاطميان در بلاد عراق باب هفتم- ارتباط فاطميان با اندلس و مغرب و جزيره صقيله باب هشتم- ارتباط بين دولت فاطمى و دولت بيزانس و شهرهاى ايتاليا). نويسنده در اثر حاضر از روش تحقيق تاريخى- تحليلى استفاده كرده و به زبان ساده و روان تأليف كرده است.

الموسوعة التاريخية للخلفاء الفاطميين اثر عارف تامر، نگاهی است اجمالی به تاریخ دویست و هفتاد ساله خلفای فاطمی در شمال افریقا و مصر تا بغداد و معرفی هریک از خلفای این سلسله که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است. ازآنجایی‌که خلفای فاطمی، بر قسمت وسیعی از جهان اسلام و عرب در فترت تاریخی نسبتاً طولانی- در حدود دو قرن و نیم- حکومت می‌کرده‌اند، بررسی تاریخ آن‌ها دارای ویژگی خاصی بوده و لذا کتاب حاضر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در ده جلد، تنظیم شده است. هر جلد، به معرفی یکی از خلفای فاطمی، اختصاص یافته است. نویسنده در هر جلد، ابتدا به معرفی نام و تاریخ و مکان ولادت، مدت خلافت و زمان وفات اشاره نموده و سپس، ضمن بیان ویژگی‌ها و خصوصیات هر خلیفه، به بیان وقایع و حوادث مهم دوران خلافت وی پرداخته است. در "جلد دهم" نیز به معرفی دهمین خلیفه فاطمی، «الآمر بأحکام الله» پرداخته شده است. وی در محرم سال 490ق، به دنیا آمد و در دوران طفولیت، در 5 سالگی، به خلافت رسید و در همان سال، برای وی بیعت گرفته شد و در سال 524ق، به دست عده‌ای منصوب به نزاریه، به قتل رسید. بعد از «آمر بأحکام الله» چهار نفر به نام‌های «حافظ»، «ظافر»، «فائز» و «عاضد» به حکومت رسیدند. در عهد «عاضد»، صلاح‌الدین ایوبی با پیروزی بر وی بر دولت فاطمیان مهر خاتمه زد

التشيع المصري الفاطمي، كه نام كامل آن در جلدهاى 4 تا 6، «التشيع المصري الفاطمي: إشعاع حي و حضاري: مائتان و عشر سنوات من الإبداع الإنساني» و در جلد 1 و 2، «حضارة مصر في ظل الإسلام الشيعي: مائتان و عشر سنوات من الإبداع الإنساني» است، تأليف حسن محمد صالح مى‌باشد كه 250 سال حكومت فاطميان مصر را با استفاده از منابع تاريخى مورد بررسى قرار داده است. كتاب در شش جلد به زبان عربى منتشر شده است. نويسنده از منابع متعددى در نگارش اين اثر استفاده كرده كه آثار مقريزى از مهم‌ترين آنهاست. وى گاه تنها نام شخص را در متن ذكر كرده و گاه به كتاب او نيز اشاره كرده است. نويسنده در مقدمه كتاب به تشابه فقهى و اعتقادى فاطميان شيعه مصر، زيديه و اماميه اثناعشريه اشاره كرده و تفاوت آنها را در بحث امامت دانسته است. "جلد دوم" باب اول اين جلد از كتاب، به ذكر اسامى وزراى دولت فاطمى اختصاص يافته است. در باب دوم ابتدا به تشيع در مصر پيش از فاطميان پرداخته شده است. نويسنده، حكومت فاطمى را اولين نظام حزبى سرّى به معناى امروزى آن دانسته است. اصطلاحات شبكه دعوت و تبليغ را كه در اين حكومت رسميت يافت، مانند داعى مطلق، داعى محدود، حجت، باب و امام در ادامه شرح و توضيح داده شده است. فرقه فاطميه از زمان اسماعيل بن جعفر تا عبيدالله مهدى در خفا و ستر قرار داشتند و لذا نويسنده تصريح كرده است كه در كتب مورخين معاصر اين دوره مانند ابن جرير طبرى و مسعودى گمشده خود را نمى‌يابيم. هر دو كتاب به وقايع لشكرى و مقاتل طالبيين و جنگى كه بين انصار و مبلغين آنها از يك‌سو و بين خلفاى عباسى صورت گرفته، اشاره كرده‌اند. مسعودى به‌صورت مستقيم از اسماعيليه خبر نداده، بلكه از برخى فرقه‌ها كه از آن جدا شده، مانند قرامطه خبر مى‌دهند. در اين باب، همچنين مطالبى درباره عاشورا، اذان شيعى، ازدواج موقت، قبور خاندان اهل‌بيت (علیهم السلام) در مصر ذكر شده است. در باب سوم اين جلد به قضاوت و مؤسسات قانون آن در دولت فاطمى اشاره شده است. انواع زندان‌ها، شبكه اطلاعاتى و ديوان جهاد از عناوين مباحث اين فصل است.

«كتاب الفضل المأثور» تأليف شافع بن على عسقلانى مصرى(متوفى 730ق) به زبان عربى است. اهميت اين كتاب بدين جهت است كه از مصادر اصلى بخشى از جنگ‌هاى صليبى و حكومت مماليك مصر به شمار مى‌رود. عسقلانى مورخى است كه مقطعى از جنگ‌هاى صليبى و بخشى از روابط بين حكمرانى مماليك مصر و كشورهاى اروپايى و ديگران را ثبت كرده است. سلطان منصور قلاوون مؤسس خاندان است كه بر دولت مماليك در طول يكصد سال حكومت نمود و عسقلانى در حكومت او داراى مناصبى بوده و در اجراى برخى امور مشاركت داشته است. او حدود 65 سال از اين مقطع زمانى را گزارش كرده است. او زمان ديگر سلاطين مصر؛ مانند سلطان نجم‌الدين ايوبى و سلطان ظاهر بيبرس و فرزندش سعيد و ديگران و در مجموع حدود 65 سال از اين مقطع زمانى را گزارش كرده است. در كتاب مجموعه‌هاى از نصوص معاهدات و نامه‌ها سلطانى و مكاتباتى رسمى ذكر شده است. بعضى از اين اسناد را تنها عسقلانى ذكر كرده و در هيچ منبع ديگرى نيامده است و مطالعات اسنادى محققان را تكميل نمود. در اين كتاب همچنين آثار منظوم و منثور ارزشمندى ديده مى‌شود كه در شناخت بيشتر ادبيات عصر مماليك حائز اهميت است. قصيده مؤلف در بشارت پيروزى بر تاتار در واقعه حمصه، نگارش استقرار امير سنقر در صهيون، تبريك منثور و منظوم فتح طرابلس و رثاء سلطان قلاوون در هنگام وفاتش از جمله اين آثار است.