جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: شیعیان از جمله بزرگترین فرقه های اسلامی هستند. آنها در تاریخ با فعالیت فشرده و همیشه خصمانه خود با قدرت حاکم ، چه در دوران بنی امیه و چه در دوران عباسیان ، به این دلیل ظاهر شده اند که به ارزش جانشینی بیش از...

افتتاح الدعوة، تأليف نعمان بن محمد تميمى مغربى، معروف به قاضى نعمان (متوفى 363ق)، به زبان عربى از مهم‌ترين آثارى است كه درباره تاريخ فاطميان و حوادث و اتفاقات آن نوشته شده است. نزدیکى زمان مؤلف به زمان دعوت فاطميان و اهميت رساله، موجب شده كه «افتتاح الدعوة» منبع تمام نوشته‌هاى مورخان اسماعيلى و غير اسماعيلى بعدى واقع شود. کتاب، مشتمل بر یک مقدمه كوتاه از مؤلف و متن اثر است كه در ضمن 38 عنوان كه با لفظ «ذكر» آغاز شده، نگارش يافته است. عصر فاطميان (297 - 567ق)، یکى از مستندترين ادوار تاريخ اسلام است. این دوره را اغلب به عصر طلايى اسماعيليه توصيف كرده‌اند. در این دوران تفكر و ادبيات اسماعيلى به اوج خود رسيد. بسيارى از تاريخ‌نگاران و وقايع‌نگاران مسلمان در دوره ميانه اسلامى درباره فاطميان به نوشتن مطالبى پرداختند. منابع تاريخى مربوط به فاطميان به دو دسته تقسيم مى‌شوند: 1. منابع اسماعيلى؛ 2. منابع غير اسماعيلى. از بين منابع تاريخى اسماعيلى، تأليفات قاضى نعمان (م 363ق) نویسنده و داعى و قاضى‌القضات دولت فاطميان كه در مقامات مختلف به خدمت چهار خليفه نخستين فاطمى پرداخته، از اهميت بسيارى برخوردار است. قاضى نعمان بعد از آنكه به خدمت فاطميان پيوست، تأليفات زيادى در مورد فاطميان از خود برجاى گذاشت كه بعضى تاريخى و بعضى فقهى و بعضى كلامى است. مهم‌ترين تأليف تاريخى قاضى نعمان رساله «افتتاح الدعوة» مى‌باشد. این کتاب اولاً تاريخچه اوضاع و احوالى است كه زمينه‌ساز استقرار خلافت فاطمى بوده است. بسيارى از مورخان از تشكيل دولت فاطمى و دعوت آنان سخن به ميان آورده‌اند، ولى تأليف قاضى نعمان از ديگر تأليفات متمايز است و داراى ويژگى‌هاى منحصربه‌فردى در ارتباط با تاريخ تشكيل خلافت فاطميان مى‌باشد. ثانياً در این کتاب فقط به مسائل مربوط به تشكيل خلافت فاطميان پرداخته شده است؛ بدون اينكه به حوادث تاريخى معاصر آن كه ارتباطى با دعوت و تشكيل خلافت فاطميان نداشته، بپردازد. ثالثاً قاضى نعمان در خدمت فاطميان و قاضى‌القضات آنها بوده است؛ بدين‌رو امكان دسترسى به اطلاعات تاريخى آنان را داشته و خود در اكثر این حوادث حضور داشته است. این کتاب منبع آثار پس از خود بوده است. اكثر مطالبى كه ابن اثير در «الكامل في التاريخ» در مورد دعوت فاطميان در مغرب آورده از «افتتاح الدعوة» گرفته است. فصل مربوط به دولت عبيديان در تاريخ ابن خلدون، خلاصه‌اى است از آنچه قاضى نعمان در کتابش آورده است. مقريزى در «اتعاظ الحنفاء» در قسمت‌هایى عين عبارت و در بعضى موارد خلاصه‌اى از متن «افتتاح» را مى‌آورد. قاضى نعمان در این رساله از مطلبى كه مستند و مورد وثوق مى‌باشد، سخن به ميان مى‌آورد و مطالب اسطوره و محل اختلاف و مشابه آن را كه در دعوت يمن و مغرب بوده نمى‌آورد. او در بيان مطالب، بر اسناد معاصر با وقايع تكيه مى‌كند. تغييرات سياسى - اجتماعى عميقى را كه دعوت ابوعبدالله شيعى در سرزمين بربرهاى كتامه ايجاد كرده، به‌صورت دقيقى آورده است. به جهت آشنايى با فضاى ذهنى نگارنده کتاب، لازم به توضيح است كه در نيمه دوم قرن دوم هجرى، فرقه اسماعيليه با اعتقاد به امامت اسماعيل، پسر امام جعفر صادق(ع) شكل گرفت. با توجه به سابقه مهدویت، اسماعيليان از ابتداى تأسيس تاكنون، عقايد ويژه‌اى در باب مهدویت مطرح نموده، افرادى را به‌عنوان مهدى معرفى كرده و اصلاح‌هایى در خصوص آنان انجام داده‌اند. ابوحوشب و ابوعبدالله شيعى، مهم‌ترين داعيان اسماعيلى در يمن و افريقيه بودند. ابوعبدالله پس از آنكه در حج، خود را به قبيله كتامه نزدیک كرد به‌همراه آنان به افريقيه رفت و كار دعوت را با شدت تمام ادامه داد. وى كه برای مهدى دعوت مى‌كرد، برای جلب قبيله كتامه احاديثى جعل كرد تا آنان را به مهدى معتقد نمايد. علاوه بر ابوعبدالله، ساير مدعیان نيز وعده ظهور مهدى را به مردم مى‌دادند. ابن‌حوشب در يمن به مردم گفت: ظهور مهدى نزدیک است، بايد آماده خروج باشيد. جمعى از اهل عراق به ايشان پيوستند، قوى‌حال شدند و اموال را بين خود تقسيم نمودند. کتاب با ذكر دعوت حسن بن فرح بن حوشب مشهور به «منصور يمن» كه از ائمه فاطمى بوده و از او تعبير به «مهدى» مى‌شود، آغاز شده است. نویسنده، این بخش را با ذكر بيتى از یک شاعر نامعلوم و نيز احاديثى درباره منصور آغاز كرده و سپس احوال فتوحات و اتفاقات عصر فاطمى را یک‌به‌یک تا زمان تأليف کتاب ذكر كرده است.

التشيع المصري الفاطمي، كه نام كامل آن در جلدهاى 4 تا 6، «التشيع المصري الفاطمي: إشعاع حي و حضاري: مائتان و عشر سنوات من الإبداع الإنساني» و در جلد 1 و 2، «حضارة مصر في ظل الإسلام الشيعي: مائتان و عشر سنوات من الإبداع الإنساني» است، تأليف حسن محمد صالح مى‌باشد كه 250 سال حكومت فاطميان مصر را با استفاده از منابع تاريخى مورد بررسى قرار داده است. كتاب در شش جلد به زبان عربى منتشر شده است. نويسنده از منابع متعددى در نگارش اين اثر استفاده كرده كه آثار مقريزى از مهم‌ترين آنهاست. وى گاه تنها نام شخص را در متن ذكر كرده و گاه به كتاب او نيز اشاره كرده است. نويسنده در مقدمه كتاب به تشابه فقهى و اعتقادى فاطميان شيعه مصر، زيديه و اماميه اثناعشريه اشاره كرده و تفاوت آنها را در بحث امامت دانسته است. "جلد چهارم" اشعار و آثار ادبا درباره تمدن مصر در زمان فاطميان مورد بررسى قرار گرفته است. در باب اول، اشعار خلفا و وزراى فاطمى و در باب دوم اشعار شعراى مصرى فاطمى درباره موضوعات متنوع مانند اهرام، زلزله، زندان، قاضى عادل، مدرسه ذكر شده است.در ادامه، اشعارى كه درباره جنگ و يا در هجو، مدح يا رثاى حكما و وزراى فاطمى سروده شده، ديده مى‌شود. همچنين اشعار حكمى و فلسفى و دينى نيز گردآورى شده است.

حجاز با دو شهر مهم آن مکه و مدینه، بدون شک تأثیرگذارترین منطقه در تاریخ اسلام می‌باشد. تولد دین اسلام در این منطقه صورت گرفت و نقش انکارناپذیری در ادامه راه ایفا کرد. با این وجود، تشیع در مکه جایگاهی پیدا نکرد و در مدینه نیز با این که امامان شیعه اکثرا در این شهر بودند، نتوانست پایگاه مستحکمی پیدا کند و به عراق و به ویژه کوفه منتقل شد. حجاز پس از سال‌ها، کم کم نوعی گرایش رقیق شیعی پیدا کرد که آن نیز به علت سلطه اشراف و گاهی فاطمیان بود. نوعی تشیع حبی. کتاب حاضر به بررسی صبغه تشیع در حجاز پرداخته و نام آن را تشیع سیاسی نهاده، هر چند که به عنوان یک محقق غیر شیعه، نگاه او بی طرفانه نیست و فی المثل، معتقدات شیعه را از کتاب‌های ملل و نحل تند اهل سنت گزارش کرده است. مؤلف در مقدمه، جغرافیای حجاز و محدوده آن را بررسی کرده و سپس به بیان تعریف شیعه، شخصیت‌های مهم و اعتقادات شیعه پرداخته که با قصد و غرض همراه است. فصل اول به بررسی وضعیت حجاز قبل از سلطه فاطمیان اختصاص دارد و نقش زیدیه و بعدها اشراف حجاز را مورد مطالعه قرار داده است. همچنین تأثیر قرامطه را در این دوره فراموش نکرده است. بنی مهناء حسینی در برهه‌ای بر حجاز تسلط داشتند که نقش اینها را هم بیان کرده است. مؤلف در فصل دوم به بررسی نقش فاطمیان در حجاز و تأثیر آن‌ها بر فضای شیعی حجاز پرداخته است. فصل سوم به وضعیت حجاز در زمان ایوبیان اختصاص دارد. در این زمان است که سایه قدرت فاطمیان از حجاز برداشته شده و صبغه شیعی حجاز کم می‌شود. فصل چهارم کتاب به قیام‌ها و شورش‌های زیدیه در حجاز دوره ایوبی اختصاص دارد. فصل پنجم کتاب به حملات عباسیان علیه حکام حجاز اختصاص دارد. در این زمان حجاز تحت سلطه اشراف قرار داشت که با عباسیان میانه‌ای نداشتند.

التشيع المصري الفاطمي، كه نام كامل آن در جلدهاى 4 تا 6، «التشيع المصري الفاطمي: إشعاع حي و حضاري: مائتان و عشر سنوات من الإبداع الإنساني» و در جلد 1 و 2، «حضارة مصر في ظل الإسلام الشيعي: مائتان و عشر سنوات من الإبداع الإنساني» است، تأليف حسن محمد صالح مى‌باشد كه 250 سال حكومت فاطميان مصر را با استفاده از منابع تاريخى مورد بررسى قرار داده است. كتاب در شش جلد به زبان عربى منتشر شده است. نويسنده از منابع متعددى در نگارش اين اثر استفاده كرده كه آثار مقريزى از مهم‌ترين آنهاست. وى گاه تنها نام شخص را در متن ذكر كرده و گاه به كتاب او نيز اشاره كرده است. نويسنده در مقدمه كتاب به تشابه فقهى و اعتقادى فاطميان شيعه مصر، زيديه و اماميه اثناعشريه اشاره كرده و تفاوت آنها را در بحث امامت دانسته است. "جلد دوم" باب اول اين جلد از كتاب، به ذكر اسامى وزراى دولت فاطمى اختصاص يافته است. در باب دوم ابتدا به تشيع در مصر پيش از فاطميان پرداخته شده است. نويسنده، حكومت فاطمى را اولين نظام حزبى سرّى به معناى امروزى آن دانسته است. اصطلاحات شبكه دعوت و تبليغ را كه در اين حكومت رسميت يافت، مانند داعى مطلق، داعى محدود، حجت، باب و امام در ادامه شرح و توضيح داده شده است. فرقه فاطميه از زمان اسماعيل بن جعفر تا عبيدالله مهدى در خفا و ستر قرار داشتند و لذا نويسنده تصريح كرده است كه در كتب مورخين معاصر اين دوره مانند ابن جرير طبرى و مسعودى گمشده خود را نمى‌يابيم. هر دو كتاب به وقايع لشكرى و مقاتل طالبيين و جنگى كه بين انصار و مبلغين آنها از يك‌سو و بين خلفاى عباسى صورت گرفته، اشاره كرده‌اند. مسعودى به‌صورت مستقيم از اسماعيليه خبر نداده، بلكه از برخى فرقه‌ها كه از آن جدا شده، مانند قرامطه خبر مى‌دهند. در اين باب، همچنين مطالبى درباره عاشورا، اذان شيعى، ازدواج موقت، قبور خاندان اهل‌بيت (علیهم السلام) در مصر ذكر شده است. در باب سوم اين جلد به قضاوت و مؤسسات قانون آن در دولت فاطمى اشاره شده است. انواع زندان‌ها، شبكه اطلاعاتى و ديوان جهاد از عناوين مباحث اين فصل است.

الموسوعة التاريخية للخلفاء الفاطميين اثر عارف تامر، نگاهی است اجمالی به تاریخ دویست و هفتاد ساله خلفای فاطمی در شمال افریقا و مصر تا بغداد و معرفی هریک از خلفای این سلسله که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است. ازآنجایی‌که خلفای فاطمی، بر قسمت وسیعی از جهان اسلام و عرب در فترت تاریخی نسبتاً طولانی- در حدود دو قرن و نیم- حکومت می‌کرده‌اند، بررسی تاریخ آن‌ها دارای ویژگی خاصی بوده و لذا کتاب حاضر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در ده جلد، تنظیم شده است. هر جلد، به معرفی یکی از خلفای فاطمی، اختصاص یافته است. نویسنده در هر جلد، ابتدا به معرفی نام و تاریخ و مکان ولادت، مدت خلافت و زمان وفات اشاره نموده و سپس، ضمن بیان ویژگی‌ها و خصوصیات هر خلیفه، به بیان وقایع و حوادث مهم دوران خلافت وی پرداخته است. در "جلد ششم" ششمین خلیفه فاطمی معرفی شده است. نام وی، «الحاکم بأمرالله» بوده و در سال 375ق، در «المعزیه» قاهره، از کنیزی نصرانی از طایفه قبطیان، به دنیا آمد و پس از وفات عزیزبالله، در سال 386ق، در سن یازده سالگی به خلافت رسید و در سال 411ق، به طریقه‌ای مشکوک، به قتل رسید

الموسوعة التاريخية للخلفاء الفاطميين اثر عارف تامر، نگاهی است اجمالی به تاریخ دویست و هفتاد ساله خلفای فاطمی در شمال افریقا و مصر تا بغداد و معرفی هریک از خلفای این سلسله که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است. ازآنجایی‌که خلفای فاطمی، بر قسمت وسیعی از جهان اسلام و عرب در فترت تاریخی نسبتاً طولانی- در حدود دو قرن و نیم- حکومت می‌کرده‌اند، بررسی تاریخ آن‌ها دارای ویژگی خاصی بوده و لذا کتاب حاضر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در ده جلد، تنظیم شده است. هر جلد، به معرفی یکی از خلفای فاطمی، اختصاص یافته است. نویسنده در هر جلد، ابتدا به معرفی نام و تاریخ و مکان ولادت، مدت خلافت و زمان وفات اشاره نموده و سپس، ضمن بیان ویژگی‌ها و خصوصیات هر خلیفه، به بیان وقایع و حوادث مهم دوران خلافت وی پرداخته است. چهارمین خلیفه فاطمی، «المعز لدین‌الله» است که در "جلد چهارم" به معرفی وی پرداخته شده است. وی در سال 319ق، در شهر «المهدیه» به دنیا آمد و در سال 342ق، در 23 سالگی به خلافت رسید و در سال 365ق، در سن 46 سالگی دار فانی را وداع گفت

الموسوعة التاريخية للخلفاء الفاطميين اثر عارف تامر، نگاهی است اجمالی به تاریخ دویست و هفتاد ساله خلفای فاطمی در شمال افریقا و مصر تا بغداد و معرفی هریک از خلفای این سلسله که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است. ازآنجایی‌که خلفای فاطمی، بر قسمت وسیعی از جهان اسلام و عرب در فترت تاریخی نسبتاً طولانی- در حدود دو قرن و نیم- حکومت می‌کرده‌اند، بررسی تاریخ آن‌ها دارای ویژگی خاصی بوده و لذا کتاب حاضر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در ده جلد، تنظیم شده است. هر جلد، به معرفی یکی از خلفای فاطمی، اختصاص یافته است. نویسنده در هر جلد، ابتدا به معرفی نام و تاریخ و مکان ولادت، مدت خلافت و زمان وفات اشاره نموده و سپس، ضمن بیان ویژگی‌ها و خصوصیات هر خلیفه، به بیان وقایع و حوادث مهم دوران خلافت وی پرداخته است. در "جلد دوم" علاوه بر ادامه مطالب مربوط به عبیدالله مهدی و اشاره به برخی از اقدامات وی از جمله فتح شمال آفریقا و حوادث مربوط به آن، به معرفی دومین خلیفه فاطمی، «القائم بأمر الله» پرداخته شده است. او در سال 279ق در شهر سلمیه سوریه به دنیا آمد مدت ده سال در آنجا ساکن بود و بیست‌وپنج سال در مراکش به ولایت‌عهدی مشغول بود بعد از مرگ عبیدالله مهدی به مدت دوازده سال خلیفه بود بنابراین عمر او از پنجاه‌وپنج سال تجاوز نکرد. نویسنده به این نکته اشاره دارد که مصادر و منابع تاریخی، پیرامون وی بسیار اندک بوده و لذا اطلاع چندانی پیرامون طفولیت، چگونگی رشد و بالندگی در شهر سلمیه و نیز مربیان و مدرسین وی در دست نیست. بازگشت به رؤیاهای فاطمی؛ پیشگامان انقلاب؛ جنبش و قیام خوارج ابویزید مخلد بن کیداد؛ رابطه میان امویان و انقلاب‌های مغرب؛ رابطه حکومت القائم بأمر الله با مشرق؛ ارتباط قرامطه با فاطمیان؛ نگاه به مصر؛ ادبیات در سایه دولت فاطمی از جمله موضوعات مطرح شده در این جلد است. در پایان این جلد، به معرفی برخی از بزرگان و علمایی که در ادب، فلسفه و تألیف، صاحب‌نام بوده و در دولت فاطمیون دارای جایگاه ویژه و برجسته‌ای بودند، پرداخته شده است که عبارت‌اند از ابوحاتم رازی؛ ابوعبدالله نسفی؛ ابویعقوب سجستانی؛ نعمان بن حیون؛ جعفر بن منصور و احمد بن محمد بن هارون بغدادی.