جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کتاب هدایت و انسان سازی است و مفسران در طول اعصار مختلف به تفسیر آن پرداخته اند، از جمله این تفاسیر تفسیر نمونه و المنار هستند. صاحب تفسیر نمونه در تفسیر خود به طور گسترده از تفاسیر مختلف استفاده کرده است، یکی از تفاسیری که صاحب تفسیر نمونه بیش از تفاسیر دیگر به نقد و بررسی آن پرداخته تفسیر المنار است. صاحب تفسیر نمونه گاهی از نظریات صاحب تفسیر المنار در تفسیر خود به عنوان مؤید نظرات خویش استفاده کرده و گاهی آنها را مورد نقد و بررسی قرارداده است بر این اساس گاهی نظرات رشیدرضا را با دلایلی از قبیل: مطابقت با قرآن، همسویی با نظرخویش، و هماهنگی با روایات معصومین تائیدكرده و گاه با دلایلی نظیر مخالفت با قرآن و سنت، و عدم صلاحیت روایات برای تفسیرآیه نقد و رد كرده است. از آنجا که هر روزگاری دارای معظلات و مشکلات و پیچیدگی هایی است و دو تفسیر نمونه و المنار براساس گرایش و رویکرد اجتماعی- تربیتی نوشته شده اند و مفسران این دو تفسیر به دنبال یافتن پاسخ برای معظلات و مشکلات اجتماعی بوده تا نیازهای جامعه و مشکلات اجتماعی عصر خود راه حل کنند و راه حلهایی ارائه داده اند به بررسی و نقد دیدگاههای تفسیر المنار در تفسیر نمونه پرداخته شده است، سپس روشها و مناهج تفسیری المنار و نمونه بررسی شده و در ادامه آراء و نظرات المنار درباره آیات اعتقادی، آیات تربیتی –اجتماعی و آیات الاحکام بیان شده است. و سپس حول محورهایی از قبیل امامت، معاد، نبوت، قضاوت و داوری، جهاد، احسان به والدین، ارث، غذای حلال، وضو، خمس و... بحث شده است. و پس از بررسی آراء و نظرات صاحب المنار درباره مباحث فوق و نقدهای صاحب تفسیر نمونه، نظر درست درباره مباحث فوق بیان شده است.

ضرورت شکل‌گیری فرهنگ دینی، ذهن را به سوی سبک زندگی خانواده که نخستین آموزشگاه فرد است، رهنمون می‌سازد. در این پایان نامه راهکارهای سالم سازی خانوادهبا توجّه به آیات قرآن کریم و با تکیه بر تفسیر المیزان وتفسیر نمونه مورد بررسی قرار گرفته است و به روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده است. جایگاه خانواده و اهمیت آن، مقام پدر، مادر و اهمیت فرزندان در اسلام از قداست بالایی برخوردار است. در قرآن به خانواده سالم و متعالی پرداخته شد وتوجه جدی به اهداف و مقاصد تشکیل خانواده قبل از ازدواج و بعد از آن مورد توجه قرار گرفت و مسائلی همانند مودّت و خوش اخلاقی، مدارا و گذشت، صبر و بردباری، تأمین رفاه متناسب، حق همخوابگی و تأمین نیازهای جنسی و رابطه صحیح فرزندان با والدین و با یکدیگر و... لازمه یک خانواده سالم به حساب می آید.کسب آرامش و اطمینان از تشکیل خانواده، معرفی الگوهای برتردر زندگی، رعایت عدالت در رفتار و گفتار، ارضای متقابل نیاز جنسی به وسیله‌ی زن و شوهر، ایمان، اظهار محبّت زوجین به یکدیگر و پرهیز از دل بستن به غیر و نامحرم، حسن خلق و...از جمله عواملی اند که در سلامت خانواده از منظر قرآن دخیلند. هم کفو نبودن زوجین، عدم بلوغ عاطفی و فکری، ضعف تقوا، دنیاطلبی، بی توجهی به نیازهای جنسی همسر، بداخلاقی و طلاق از جمله آسیب های مهمی اند که می توانند سلامت خانواده را از بین ببرند.

علامه محمدتقی جعفری و آیت‌الله مکارم شیرازی با نگاهی هوشمندانه به جایگاه دین اسلام و تشیع در جهان معاصر، به شرح نهج‌البلاغه پرداخته‌اند؛ تأکید بر ویژگی‌های اخلاقی و تربیتی در این دو شرح، به همراه ویژگی‌های عام آن دو،مدنظر پژوهش پیش‌رو است.بر این اساس می‌توان گفت شرح علامه بر نهج‌البلاغه دارای مباحث استطرادی و موضوعی متنوع است و صبغه فلسفی دارد. علاوه بر این مولف آراء و اندیشه‌های دانشمندان معاصر را در خدمت معارف نهج‌البلاغه درآورده و با نگرشی نقادانه از این آراء برای تقویت بنیان اندیشه دینی بکار برده است و مخاطبان این اثر، بیشتر فرهیختگان فرهنگی جامعه هستند تا مخاطبان عام.شرح آیه الله مکارم شیرازی مختصر و موجز است و اطلاعات اجمالی از طریق پرداختن به سیاق کلام و جغرافیای متن به خواننده عرضه می‌نمایدو این اثر برای عموم مردم به نگارش درآمده است.همچنین دو شارح ضمن توجه به اخلاق فردی و اجتماعی در نهج‌البلاغه، از علوم انسانی و نوآوری و نواندیشی در شرح مباحث استفاده نموده‌اند؛ علامه با عنایت به مباحث حقوق بشر و نیز اصول روان‌شناسی و فلسفی به تبیین معارف اخلاقی پرداخته و آیه الله مکارم شیرازی با تکیه بر اخلاق روایی و توجه به بعد تاریخی و جامعه‌شناسی به بازگشایی مطالب می‌پردازد.

یکی از رویکردهای مهم و متداول در تفسیر آیات قرآن کریم، تفسیر بر اساس تحلیل تفسیری واژگان قرآنی است. این امر همواره از ابتدای نزول آیات قرآن تا کنون مورد توجه مفسران قرار گرفته است و در این زمینه افزون بر تفاسیر، آثار ارزشمندی به صورت مستقل نگارش یافته است. تفسیر نمونه از جمله تفاسیری است که در تفسیر آیات، اهتمام زیادی به پژوهش های لغوی و واژگان قرآنی داشته است و از این شیوه برای بیان مقصود الهی و دلالت آیات استفاده کرده است. در این مقاله نمونه هایی از تفسیر لغوی در تفسیر نمونه، در تفسیر لغوی سوره دهر بررسی شده تا افزون بر روشن شدن نقش تحلیل مفردات قرآنی در تفسیر آیات قرآن، میزان اهتمام مفسر تفسیر نمونه به تحلیل تفسیر لغوی، مشخص گردد.

این پزوهش تلاشی است در راستای تبیین و صورت بندی نظرات مفسران در طول تاریخ جهت تعیین قلمرو دلالات قرآنی و شناسایی دیدگاههای مختلف و سیر ایجاد، تطور و تحول آنها که منجر به شناسایی دو جریان اصلی همزاد با تفسیر قرآن، که یکی مقید به امور هدایتی و دیگری اعم از آن بوده و برآنست که قرآن با برخورداری از جامعیتی مطلق، مشتمل بر هر آن چیزی است که میتواند متعلق آگاهی واقع شود، گردید.جریان اول که آغاز نظریه پردازی در آن به ابن مسعود -که قرآن را به واسطه ارجاع موجود در آن به سنت، بیانگر همه مسائل دین می‌داند-باز می‌گردد توسط نحاس وارد ادبیات تفسیری گشته و به واسطه جصاص-که پوشش دهی قرآن به قلمرو خود را به ارجاع قرآن به کلیه طرق معرفتی دیگر که سرآمد آن عقل و استدلال است توسعه می‌دهد-به نهایت بالندگی خود رسیده و تا امروز به همان شکل به حیات خود ادامه داده است. این نظریه یکی از مختصات قرآن بوده که به جز فخر رازی غالب مفسران از ابتدا تا انتها با آن همراه بوده اند. نقطه آغازین جریان دوم که علوم و دانستنی‌های موجود در قرآن را فرای از نیازهای بشر دانسته و برآنست که هر رطب و یابسی در قرآن موجود است، به روایاتی که احمدبن صفار قمی، فرات کوفی، کلینی و عیاشی نقل کرده اند بازگردانده شده است. جامعیت شیعی موجود در این روایات که دسترسی به آن در انحصار ائمه است در طول تاریخ ضمن فراز و فرودهایی منجر به شکل گیری چهار نظریه متمایز ازیکدیگر در این عرصه شده که از این چهار نظریه، دو نظریه‌ی غزالی و مرسی مردود و نظریات تصوف و فیض کاشانی دارای ابهام هستند.

عالم ذرّ، از مسائلى است که در قرآن و روایات، درباره آن سخن رفته است و شناخت آن به فهم معناى توحید، کمک مى رساند. در این گفتار، نظرات یازده تن از دانشمندان قرن پانزدهم هجرى در این مورد، نقل و نقد و بررسى مى شود. ازجمله: سید محمّد حسین طباطبایى، میرزا حسنعلى مروارید، سید عبدالرسول جهرمى، عبدالله جوادى آملى، محمّدتقى مصباح یزدى، ناصر مکارم شیرازى.

چکیدهدر این پژوهش، با توجه به اهمیت مباحث خانواده در قران و توجه ویژه تفسیر نمونه به عنوان یک تفسیر اجتماعی به این مهم ، سعی شده آرا و اندیشه های تفسیری آیه اله مکارم راجع به نهاد خانواده به صورت نظامند ارائه شود تا مرهمی برزخم هایی که بر پیکر خانوادهء ایران اسلامی نشسته باشد لذا سعی بر آن است از جایگاه رفیع مرجعیت شیعه برای دست یابی به این مهم مدد یابیم.این پژوهش درپنج فصل تنظیم شده که فصل اول شامل کلیات و مفاهیم است که در بردارنده مباحثی چون بیان مسئله،ضرورت، سوالات،فرضیات،پیشینه ،نتایج و ساختار پژوهشدر بخش کلیات ودر بخش مفاهیم شامل نهاد خانواده،مبانی خانواده، کارکردها و جایگاه خانواده،قواعد رفتاری ، آسیب ها، الگوی خانواده ،.تفسیر اجتماعی، تفسیر نمونه می باشد. فصل دوم مسئله تشکیل خانواده را مورد بررسی قرار داده و مبانیو کارکردها و جایگاهآن را از میان تالیفات معظم له تبیینکرده است .در این بخش قانون زوجیت عمومی،خلقت اجتماعی انسان و نیاز جامعه به خانوادهء کارآمد از مبانی هستی شناسی ،انسان شناسی و جامعه شناسی خانواده دانسته شده که آیه مکارم تنها اشاراتی به بحث قانون زوجیت عمومی داشته اند و ایمان ، همیاری برای اقامه حدود الهی در زندگی فردی و اجتماعی و کفویت همسران از مبانی دینی اعلام شده است و مبانی حقوق خانواده با عناوینی همچون جایگاه زن و مرد در نظام ارزشی قرآن و مساوات و برابری مرد و زن در پیشگاه الهی و قیومیت مرد و توامان بودن حق و وظیفه بیان شده است و در بخش کارکردها بقای نسل در پرتوی پرورش فرزندان شایسته، سلامت فرد و جامعه از فحشا و روابط نا سالم و ایجاد آرامش روحی و فکری بیان شده و جایگاه زن و والدین از نگاه قرآن و بیان برتری های آن در مقایسه با دوران جاهلی مورد دقت قرار گرفته است.فصل سوم این مسئله را دنبال می کند که اصول و قواعد رفتاری که شاکله اخلاق فردی و اجتماعی فرد را نشان می دهند، کدامند.. در ادامهاصولی همانند اصل احترام به حقوق یکدیگرشامل حقوق زن ، مرد ، فرزندان و والدین ،اصل عدالت ، شایستگی و تکریم به عنوان زیر بنای اخلاق عملی اعضا در محیط خانواده را آمده است. فصل چهارم در پی رفع گوشه‌ای از معضلات و مشکلاتی است که امروزه با خانواده های ایران اسلامی دست به گریبان است، این بخش در چندین قسمت تنظیم شده مفهوم شناسی طلاق ، نکوهش طلاق ،مشکلات طلاق ،زمینه های طلاق و هشدارها و توصیه هایی برای درمان هر کدام از آنها از زبان قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام آورده شده تا صلح و صفا به زندگی برگردد و منجر به جدایی نگردد. اگر این زمینه ها به موقع و مناسب پیشگیری و درمان نشود می تواند کیان خانواده را مورد هجمه و مخاطره قرار دهند و سببطلاق شود و در آخر راهکار قرآن برای برون رفت از آسیب طلاق در چندین مرحله به صورت گام به گام به این ترتیب، مصالحهو ملاطفت، محکمه خانوادگی و حل مشکل درمحضر بزرگان و دلسوزان فامیل، بعد از این مرحله مرد و زن را مخاطب قرار داده که زندگى زناشویى معقول یا جدایى شایسته را انتخاب کنند چرا کههدف غایی ازدواج تنها اقامه حدود الهی ست نه تمتعات زودگذر مادی ، راهکار بعدی فرصت عده است برای بازگشت شایسته به زندگی یا رها کردن شایسته و بیان حقوق خانواده مطلقه را برای آگاهی خانواده ها و راهکار بعدی مقابله با طلاق های هوسی ست با طرح محلل در صورت سه طلاق رابیان می‌کند.و در پایان فصل پنجم نتیجه ای عینی از این معارف ناب قرآنی را در ساحت خانواده علوی به نظاره می نشینیم و در ابتدا ملاکها و معیارهایی در رابطه با انتخاب همسر شایسته همچون هم کفو بودن در ایمان و اخلاق و فرهنگ اجتماعی و آسان گیری در برپایی مقدمات ازدواج اسلامی از بله برون ،جهیزیه و مراسمات بیان شده است. در ادامه معضلاتی مانند کاهش ازدواج ، زیاد شدن سن ازدواج ،ناهنجارهای اجتماعی و...که از بابت این سخت گیری ها و دوری ازفرهنگ اسلامی گریبانگیر خانواده ها و جامعه دینی شده را گوشزد می کند.و در پایان با ذکر تمام این زیباییها در خانواده علوی از ابتدا در انتخاب همسر و مراسم خواستگاری،جهیزیه و مراسم عروسی و زندگی مشترک ، این زوج آسمانی و خانواده فاطمی را به عنوان الگوی برتر برای جامعه اسلامی معرفی شده است.

چکیده:قرآن کریم در آیات متعددی انسان را به تفکر و تدبر در مسائل طبیعی و علمی فرا می خواند در واقع مهمترین هدفش از بیان این مسائل، خداشناسی می باشد. تا کنون بسیاری از جنبه های هنری و ادبی اعجاز قرآن، به وسیله متخصصین و محققین مورد بحث قرار گرفته اند، لیکن ضرورت توجه به جنبه های علمی آن بر کسی پوشیده نیست. از آنجا که تفسیر نمونه از تفسیرهایی است که به جنبه های اعجاز علمی قرآن نگریسته است. در این پایان نامه دیدگاه آیت الله مکارم در این باب مورد کنکاش قرار گرفته است.از یافته های پژوهش حاضر پذیرش اعجاز علمی قرآن از جانب آیت الله مکارم در برابر نفی کلی می باشد. از مجموع آیاتی که در مورد زوجیت، آفرینش انسان از خاک، نطفه و مراحل جنین و ... وارد شده، اعجاز علمی قرآن در محور زیستی بدست می آید در باب آغاز جهان، گسترش جهان، جاذبه عمومی موجودات، موجودات زنده در کرات دیگر و ... آیاتی داریم که دلالت آنها بر اعجاز علمی قرآن در بعد کیهان شناسی را مسلم می کند و نیز به ابعاد اعجاز علمی قرآن در علوم پزشکی مانند منع غذاهای غیر بهداشتی، منع خوردن گوشت خوک، مردار، غسل، پاکیزگی محیط زیست و ... را می توان بر شمرد.

در این پژوهش، «قواعد تفسیر در تفسیر نمونه» برررسی شده است. علم تفسیر مانند هر علمی، نیاز به یک سری اصول و قواعد دارد تا مفسر بر اساس آنها به تفسیر قرآن پرداخته و بتواند مقاصد و مدلول های آیات را کشف کند. این قواعد که پایه های اساسی استنباط در تفسیر محسوب می شوند و مفسر را از خطای در تفسیر باز می دارند، «قواعد تفسیر» نام دارند که می توانند ملاک و معیار ارزشمندی تفاسیر قرار گیرند. تفسیر نمونه، اثر گروهی از نویسندگان با سرپرستی آیت الله مکارم شیرازی، یکی از معروف ترین تفاسیر شیعی قرن حاضر به زبان فارسی است که در این پژوهش سعی شده این تفسیر از حیث رعایت قواعد تفسیر، مورد بررسی قرار گیرد. این پژوهش در سه فصل، تدوین یافته است؛ فصل اول شامل مفاهیم و کلیات، فصل دوم شامل نگاهی به تفسیر نمونه و زندگی نامه آیت الله مکارم شیرازی و سایر همکاران تفسیر نمونه می باشد و در فصل سوم آن که از هفت بخش تشکیل شده است، به ترتیب به بررسی هفت قاعده توجه به قرائت صحیح، توجه به مفاهیم واژگان در زمان نزول، در نظر گرفتن قواعد ادبیات عرب، توجه به قراین، در نظر گرفتن انواع دلالت ها، توجه به قاعده علم و علمی و قاعده احتراز از ذکر بطون برای آیات در تفسیر نمونه پرداخته شده و به دست آمده است که چون نظر آقای مکارم در تفسیر نمونه بر ساده گویی و تفسیر همه پسند بوده است، به بحث قرائت اهمیت چندانی نداده و تفاسیر آیات را بر اساس قرائت مشهور بیان کرده است. در بحث مفردات و معانی واژگان نیز، تقریبا معنی تمام لغات و مفرداتی را که مخاطب عامی نیاز به دانستن آن داشته، اگرچه در حد یک کلمه و ترجمه کوتاه بیان کرده است و این رویه در سراسر تفسیر مشاهده می شود. توجه به ادبیات عرب در این تفسیر کم رنگ تر از لغت است و معمولا در جایی به کار رفته که به فهم بیشتر آیات کمک می کند. تفسیر نمونه که یک تفسیر اجتهادی است، به طور طبیعی از انواع قراین کلام، به خصوص سیاق، آیات و روایات بهره فراوان برده و از انواع دلالت ها به طور ضمنی استفاده کرده است. نگارنده در تفسیر آیات بر اساس دلایل روشن و قطعی و با استدلال کامل پیش می رود و به همین جهت می توان این تفسیر را یک تفسیر مستدلّ و مستند به شمار آورد و بر اساس آن، تفسیر باطنی آیات، جز از طریق قراین روشن و تفسیرهایی که از شخص پیامبر9و امامان معصوم?رسیده را نمی توان جایز برشمرد.

قرآن کریم به عنوان کامل ترین کتاب آسمانی، برای هدایت انسان ها از فنون گوناگونی استفاده کرده است. از جملة این فنون، بهره گیری از اسلوب داستان است که در مواضع و مناسبت های گوناگون مطرح می کند. هدف قرآن در بیان این داستان ها، بیان داستان تخیّلی نیست، بلکه سرگذشت پیشینیان را آیینه ای برای عبرت آیندگان قرار داده است و سراسر آن حقّ است. مفسّران قرآن، به ویژه در دوران معاصر، به این بُعد از قرآن توجّه خاصّی نموده اند تا جایی که از آن، با اعجاز غیبی یا اعجاز قصصی یاد می کنند. از جملة این مفسّران رشیدرضا در تفسیر المنار و آیت الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه است که عبارتِ «اعجاز قِصَصی قرآن» در بسیاری از مجلّدات آنها به صورت گسترده ای به چشم می خورد. بررسی این تفاسیر نشان می دهد که دیدگاه تمثیلی و تخیّلی مفسّران المنار نسبت به برخی از قصص قرآن باعث گردیده تا نظرات خاصّی را مطابق عقل گرایی افراطی و سلفی خودشان به قصص تحمیل کنند. در مقابل، تفسیر نمونه با دیدگاهی معتدلانه، بی تأثیر از عقاید مذهبی خاص و با دلیل و برهان، واقعی بودن همة قصص را اثبات نموده است و تمثیلی دانستن آنها را با صراحت رد کرده اند. ایشان هدف عبرت آموزی و تربیتی از قصص قرآن را برخلاف تمثیل بودن آنها دانسته است.