جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیدایش جهان موضوعی است که همیشه مورد سوال و تحقیق اندیشمندان قرار گرفته است. یکی از اندیشمندانی که به این موضوع پرداخته است ملاصدرا است. پژوهش حاضر در پی تبیین فلسفی – کلامی آفرینش از دیدگاه ایشان است. پژوهشگر با تتبّع در آثار تفسیری و قرآنی ملاصدرا، ابتدا به تبیین فلسفی آفرینش پرداخته و در ادامه به تبیین کلامی پرداخته است. نتیجه ای که نگارنده پس از بررسی به آن رسیده است این است که از دیدگاه فلسفی، ملاصدرا بااستناد به آیه 155/اعراف آفرینش را فیض و رحمت بی انتهای الهی دانسته است و از دیدگاه کلامی، با استناد به حدیث قدسی هدف از آفرینش را حب ذات واجب تعالی ذکر کرده است. و در برخی از آثارش با استناد به آیه 30/بقره غرض از آفرینش راانسان کامل دانسته که همان خلیفه الهی است.

این رساله به معرفی افکار و آراء زیست شناسی انگلیسی به نام ریچارد داوکینز اختصاص دارد . داوکینز به بحث‌های الاهیاتی توجه نشان داده و به صورت پر شوری از دانش تخصصی خود در جهت انکار وجود خدا و مناقشه در مدعیات دین بهره می‌برد . وی دانشمندی است که با تاکید بر تقریر الحادی از تکامل‌گرایی و البته به سبب سایر اصولی که به عنوان مبنای تفکر خود برگزیده است، به شدت بر نفی خدا اصرار دارد . این نوشتار بر آن بوده تا روشن سازد که تصویر مورد مناقشه ی او از خداوند با تلقی ادیان توحیدی از خدا تطابق ندارد و براهین خداشناسی مخدوش شده توسط او نیز با آنچه در تقریر اصلی این براهین مشهود است تفاوت بسیاری دارد. بررسی ورفع مناقشات این ملحد مشهور بیش از هر چیزی به شناخت مبانی فکری وی وابسته است که در این میان تکامل‌گرایی زیستی یا داروینیسم از اصلی ترین آن ها به شمار می‌رود . علاوه بر این مبانی دیگری چون خرد‌گرایی، علم‌گرایی، طبیعت‌گرایی وانسان‌گرایی نیز برای وی برشمرده شده و همگی مورد نقد قرار گرفته اند . این نوشتار به روش بحث و مناقشه ی داوکینز و موارد خاص در آراء و اندیشه های وی از قبیل تلقی او از مقولاتی چون خدا، دین و اخلاق نیز به صورت اختصاصی پرداخته تا روشن شود این نگرش های برخاسته از مبانی پیش گفته به چه آسیب ها و لغزش هایی مبتلاست . نگاه ویژه ی داوکینز به خدا در چند زمینه قابل بررسی قلمداد گردیده است، از جمله آن که تعریف و تلقی او از خدای ادیان لغزش های بسیاری در آرای وی را به بار آورده و نیز گزارش های او از براهین اثبات وجود خدا که وی مدعی ابطال آن هاست و آنچه وی تحت عنوان برهان بر نفی خدا ارائه نموده است و آن ها را بی کم و کاست صحیح می‌داند، همگی هم از حیث شیوه هم از حیث محتوی باآسیب های بسیار همراه است. مقوله ی دین نیزکه در آثار وی با تعریف وتحلیلی خاص مطرح شده و عموماً وجوه کارکردی آن مورد نقد قرار گرفته واساسا محصول تکامل معرفی شده، تحت دو عنوان مدل تکاملی دین ونظریه ی ممتیک دین به نقد کشیده شده است.داوکینز نگاه ویژه ای به اخلاق نیز داشته که از بحث برانگیز ترین نظریه پردازی های وی به حساب می‌آید.اخلاق انسانی همواره چالش بزرگی برای تکامل گرایان محسوب می‌شده که داوکینزبا ارائه ی تحلیلی کاملا مادی از آن سعی در برطرف نمودن این چالش نموده تا مشکل عمده ی تکامل‌گرایی زیستی در ناتوانی از تبیین اخلاق برمدار انگاره های داروینی را از پیش رو بردارد حال آن که حاصل این تلاش بر ناتوانی تکامل‌گرایی از غلبه بر این چالش صحه می‌گذارد. به دلیل شیوه ی مغالطه گرانه‌ی داوکینز در طرح محتوای مباحث تلاش گردیده تا در این نوشتاربه منظور نقد مناقشات داوکینز هم به مشکلات روشی وهم به مشکلات محتوایی آراء وی پرداخته شود. نهایتا با نگاهی دوباره به پرسش اصلی این پژوهش در خصوص محتوای مناقشات داوکینز فرضیه ای که پژوهشگر در مقام پاسخ به این پرسش مد نظر داشته تقویت شده وتاکید گردیده است که تعهد به روشمندی و محدویت های هر نوع از تلاش علمی علاوه بر رهنمون شدن به کسب نتایج صحیح، مانع بروز لغزش ها وآفات ویژه ی نظریه‌پردازی های علمی نیز خواهد بودچراکه مسیر علم را از شبه-علم یا فرا‌علم باید برکنار داشت.

فطرت از مبنایی‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین موضوعات پژوهش‌های عرفانی و فلسفی است. به اعتقاد امام خمینی (س) سرشت همه افراد بشر بر فطرت الهی و عشق به کمال مطلق خلق شده و در این مورد هیچ تفاوتی میان افراد بشر وجود ندارد. فطرت انسان ذاتاً متمایل به خیر و سعادت است و از نقص و شر گریزان است. در واقع ایشان تمام فطریات انسان را براساس همین فطرت عشق به کمال مطلق تبیین و تفسیر و اثبات می‌کنند. نفس انسان در آغاز خلقت چیزی جز استعداد محض نیست و عاری از هرگونه فعلیت در صفات کمال و ضد آن می‌باشد و مهمترین عامل در رساندن انسان به سعادت و کمال مطلوب، حرکت براساس گرایش‌های فطری و فعلیت دادن به استعدادهای بالقوه فطری و تعدیل قوا و پاره کردن همه حجاب‌ها با قدم اراده و اختیار به تبع نور هدایت می‌باشد.

چکیده ندارد.

مساله‌ معلل بودن افعال به اغراض، از مسائل اختلافی در میان علمای اسلام است. مشهور است که شیعه و معتزله قائل به وجود غرض در افعال خداوند هستند و اشاعره، عقیده به نفی غرض در افعال الهی دارند.در این پژوهش ضمن تعریف و کلیاتی در مورد انسان، آفرینش او و هدف، به بیان دیدگاه قرآن کریم از منظر دو مفسّر معاصر و مشهور شیعه و سنی، علامه محمدحسین طباطبایی و محمد طاهر ابن عاشور پرداخته شده.هدف؛ امری است که بر کار اختیاری مترتب می‌شود و مورد توجه اراده و رضایت فاعل است، اعم از اینکه نیازمند آن باشد یا نباشد، پس خداوند در افعالش دارای هدف است، اما نه به معنای تأمین نیازش. هدف از آفرینش کل جهان، درک فیض الهی است، این فیض هدفی ندارد غیر از ذات حق تعالی که دارای صفات ذاتی است و این افعال ظهور آن صفات است.اگر عوالم خلقت، برحسب مراتب وجود در نظر گرفته شود، برای بعضی از آنها از جمله انسان هدفهای متوسطی وجود دارد، که در قرآن کریم در ضمن آیاتی به آن تصریح کرده: آزمایش الهی، عبادت الهی، مقام خلیفه الهی، رحمت الهی و قرب الهی.کار حکیمانه این است که بدین وسیله، مقدمات کار برای تکامل انسان و پیدایش وجود ارزنده‌تری فراهم شود و هر موجودی به آخرین حد از کمال وجودی خود، به هدف و نتیجه‌ خلقتش، یعنی کمال نهایی و قرب الهی نائل شود، تا لذّت واقعی و سعادت حقیقی را بچشد.و این سعادت حاصل نخواهد شد مگر با التزام علمی و عملی به دستورات دین که برنامه‌ای است جامع و متکفّل سعادت حقیقی انسان.

هدف این پژوهش ترسیم جایگاه و منزلت زن در قرآن و عهدین است. موضوعی که همیشه با افراط و تفریط‌هایی همراه بوده. اگرچه تشخیص جایگاه زن در عهدین به علت ارائه ادبیات ناهمگون، مشکل به نظر می‌آید؛اما با تأمل در آنها اثبات می شود که این متن مقدس برای زن، چه در محیط خصوصی و چه در حیطه اجتماعی جایگاه خاص و با ارزشی قائل است. در سفر پیدایش کتاب مقدس از مادرانی نام برده که نه تنها در محیط خانواده نقش همسری و مادری را ایفا می‌نمودند، بلکه هر کدام در تعالی دین و تاریخ دینی تاثیر بسزایی داشته‌اند و سرنوشت تاریخ را به نحوی که می‌خواستند و مرضی خداوند بوده رقم زدند. عده‌ای از زنان (مانند مریم ، خواهر موسی) را معرفی نمود که پله های ترقی معنویت را پیموده و به مقام نبوت نائل آمده اند،گروهی را نیز به عنوان اسوه زنان( مانند هاجر و دختران صلفحاد) معرفی نموده است تا زنان معاصر و هر عصر دیگر با الهام از سیره آنان راه هدایترا طی نمایند. تنها در جریان خلقت، گناه اولیه و موضوع قیمومت مرد در عهدین که در بر اساس فاکتورهای خاص اعلام شده است، این جایگاه برای زن بدست نمی‌آید. اماقرآن کریم در همه آیات خود به نیکی از شخصیت و مقام زن سخن رانده و میان زن و مرد در موضوعات متعدد مانند خلقت، عبادت و ترقی و تعالی به سوی خداوند و همچنین پاداش و عذاب اعمال صالح و طالح تمایزی ننهاده است. در تطبیق این دو کتاب آسمانی در اکثر موارد همسانی به چشم می‌خورد فقط در مورد خلقت، گناه اولیه و فاکتورهای قیمومت مرد است که اختلاف جدی به چشم می‌خورد.

در این پایان نامه سعی شده تا درباره موضوع مهم و اساسی سرشت انسان بحث و بررسی صورت گیرد و اینکه سرشت و فطرت انسان چگونه است؟ نیک یا بد؟ خیر یا شر؟؛ پیرامون این مسئله، مباحثی در شش فصل ارائه شده است که در فصل اول انسان شناسی و بیان هدف از انسان شناسی تبیین شده و اینکه ما چه تعریفی از آن داریم. در فصل دوم، نوع نگاه متفکران و مکاتب غربی نسبت به انسان بررسی شده است، که در مجموع به این نتیجه می رسیم که در مکاتب غربی نگاه واحد و منسجمی درباره انسان وجود ندارد. در فصل سوم، انسان از دیدگاه متکلمان و فلاسفه اسلامی مورد کنکاش و بحث قرار گرفته است، و دیدگاه علمای مختلف آورده شده که منظور از انسان چیست؟، در فصل چهارم، انسان از دیدگاه قرآن و بررسی آیات قرآن پیرامون انسان آورده شده، در فصل پنجمُ، ابتداء بحث طبیعت مشترک مطرح شده و اینکه تمام انسانها دارای طبیعت مشترک می باشند و بعد مسأله شر مورد بحث قرار گرفته و بلاخره در فصل ششم، بعنوان حسن ختام، اینکه هیچ کار خداوند بیهوده نیست، از جمله خلقت انسان، و بعد هدف از خلقت انسان از دیدگاه قرآن آورده شده است.

به اعتقاد همه دینداران، عالم «مخلوق» و آفریده ی خداوند است، در واقع این اعتقاد معیار دینداری و بی دینی تلقّی می گردد. بسیاری به اعتقادی اجمالی در این زمینه - نیاز عالَم به خالق- اکتفا می نمایند، با این حال در آموزه های قرآنی اهل بیت : توصیفاتی عمیق از حقیقت مخلوق بیان شده است که نوع رابطه و نسبت آن با خداوند متعال را روشن می سازد. در فلسفه اسلامی نیز نگرش خاصّی نسبت به «مخلوق» وجود دارد. عدّه ای معتقدند مکتب اهل بیت : و نظریّات فلسفی موجود، تعالیم متضادّی در این خصوص ارائه می دهند. وجود ابتدائی برای خلقت یا همیشگی بودن فیض الهی و نحوه ی جدایی و بینونت خالق و مخلوق و.. مسائلی جنجالی و بسیار مهمّ در این زمینه اند. از این روی لازم است پژوهشی کلان و گسترده در این موضوع دشوار صورت گرفته و روایات مربوطه از منابع روائی استخراج و با نظامی روشن ارائه گردند تا دیدگاه اهل بیت : نسبت به این موضوع به دست آید و در مرحله بعد نگرش فلسفی در معرض تطبیق و مقارنه با آن قرار گیرد. تحقیق حاضر قدمی کوچک در این مسیر می باشد. به نظر می رسد گرچه در نظریّات مختلف فلسفی، آرائی که با آموزه های اهل بیت : ناسازگارند یافت می شود، ولی «حکمت متعالیه» با مدد گرفتن از تعالیم مترقّی اهل بیت : و براهین قویم عقلی و الهامات صائب معنوی توانسته است مقصود حقیقیِ دیدگاه اهل بیت : را عیان و آن را به شکل فلسفی تثبیت نماید. پذیرش حدوث عالم همراه با تبیین همیشگی بودن فیض الهی، تحلیلی دقیق از «محدودیّت» اشیاء و اثبات «مملوکیّت» به معنای حقیقی برای ذات مخلوقات و تبیین جلوه خدائی بودن اشیاء، از مهمترین آموزه های روائی و فلسفی است که راه برای تبیین نقلی و عقلی آن ها هموار گردیده است.

در این پایان نامه با رویکردی تطبیقی، دیدگاه‌های کلامی ادیان ابراهیمی (اسلام، مسیحیت و یهودیت) درباره آغاز آفرینش جهان و انسان و کیفّیت خلقت آسمان‌ها و زمین و اختلاف و اشتراک نظرهای آن ها در این زمینه واکاوی شده است. نویسنده ضمن بیان تاریخچه ادیان مذکور، تعالیم و آموزه‌های کتاب‌های آسمانی آن ها درباره آفرینش آدم و حوّا و کیفیت و مراحل خلقت آسمان‌ها و زمین و سایر موجودات را مطرح کرده است. این نوشتار در چهار فصل سامان یافته است. در فصل اوّل تعاریف و کلّیات بحث، همراه با مفاهیم دین، مقارنه ادیان، ادیان ابراهیمی و نسبتِ بین ادیان اسلام، مسیحیت و یهودیت با حضرت ابراهیم( و تعریف خلقت ارائه و نیز داستان خلقت آدم( و جهان در ادیان قدیم و غیر ابراهیمی و اساطیر یونان و هند ذکر شده است. در فصل دوم داستان آغاز آفرینش نزد یهودیان و مسیحیان و متون مقدّس آنان و تفسیرهای شان از خلقت آدم(، جهان و سایر موجودات، مانندِ آسمان‌ها، زمین و حیوانات ذکر شده است. نگارنده، دیدگاه مسیحیان و یهودیان را در زمینه لوگو(logos) و تاریخچه و مفهوم این واژه بیان کرده و مدّت زمان خلقت آسمان‌ها و زمین را از منظر آنان جویا شده است. در فصل سوم داستان آغاز آفرینش از منظر اسلام و نیز اولین مخلوق، خلقت ملایک، جنیان، آسمان، زمین و انسان از دیدگاه آموزه‌های اسلامی (قرآن و روایات) ذکر شده و منظور از خلقت نور، روح، قلم، عقل، آب، عرش، حجاب و مفهوم هبوط آدم و چگونگی جمع میان روایات ظاهراً متعارض در این زمینه وارسی شده است. در فصل چهارم به صورتی تطبیقی دیدگاه‌های سه دین اسلام، مسیحیت و یهودیت درباره آغاز خلقت، چگونگی خلقت انسان و سایر کاینات و اختلاف ها و اشتراک های ادیان مزبور و همچنین مخلوق اوّل، صادر اوّل و اقوال فلسفی در این زمینه مطرح گردیده است.