جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لذت، ارتباط آن با قوای نفس و نیز لذت برتر از اهم مباحث فلسفی وکلامی است. پاسخ به پرسش «چیستی لذت» جز از راه شناخت نفس و قوای آن ممکن نبوده و برتری لذت، تابع برتری ادراک و قوای ادراکی است. ابن‌سینا و فخر رازی تحلیل متفاوتی درباره قوای نفس و مفهوم لذت دارند. ابن‌سینا که در این خصوص دارای نظام منسجمی است، نفس را برخوردار از قوایی متعدد دانسته و لذت را در ارتباط با قوای نفس، به ادراک حضوری امر ملائم از نظر ادراک‌کننده معرفی می‌کند و آن را برخوردار از مراتب طولی حسی، باطنی و عقلی می‌داند. فخر رازی در مقام نقد ابن‌سینا منکر وجود قوا و قائل به بی‌نیاز بودن لذت از تعریف است. در این رساله به ارائه تمایزات فکری این دو فیلسوف در خصوص قوای نفس، مفهوم لذت، رابطه آنها و همچنین لذت برتر می‌پردازیم. به طور کلی انتقادات فخر رازی سبب تزلزل نظام فلسفی سینوی نمی‌گردد و نظریه ابن‌سینا که لذت را در ارتباط با قوای نفس به تصویر کشیده و به تبیین لذت و سعادت حقیقی می‌پردازد، از اتقان بیشتری برخوردار است و نیز پیامدهای فلسفی- کلامی مختلفی در پژوهش‌های اخلاقی، معادشناختی، عرفان و زیبایی‌شناسی دارد.

هدف این پژوهش بررسی معنای زندگی از نظر ارسطو و نقش لذت در رسیدن به آن با روشی توصیفی- تحلیلی است. ارسطو میان اینها ارتباط عمیقی ایجاد می‌کند و نیک‌بختی را شرط لازم و كافي معنادار شدن زندگي می‌داند. معنایی که لذت آن‌را همراهی می‌کند و مکمل آن است. ارسطو ابتدا دستیابی به نیک‌بختی را هدف نهایی معرفی می‌کند و سپس ارتباط میان لذت و معنای زندگی را بیان می‌کند. وی راه رسیدن به نیک‌بختی را فضیلت دانسته و فضایل را به دو دسته عقلانی یا اخلاقی تقسیم می‌کند. برتری فضایل عقلانی از مختص انسان بودنشان ناشی شده و لذا لذات حاصل از آن‌ها نیز ناب‌ترند. پس اولا و بالذات معنای زندگی را باید در آن‌ها جست. او لذت را شرط لازم و ناکافی براي نيك‌بختي می‌داند. بنابراین ما زندگی نمی‌کنیم برای رسیدن به لذت؛ بلکه زندگی می‌کنیم برای رسیدن به نیک‌بختی نهایی، که در سایه‌ی آن می‌توان صاحب برترین لذات شد. بخشی از مباحث او در نفس‌شناسی به بیان جایگاه عقلِ مفارق و فناناپذیر می‌پردازد که به نظر می‌رسد با توجه به این دیدگاه، وی ارتباط میان لذت و معنا را همچنان پس از مرگ پایدار می‌داند.

ازنظر ابن‌سینا سعادت برترین چیزی است که موجود زنده درپی آن تلاش می‌کند. او باتوجه‌به مبانی هستی‌شناختی و انسان‌شناختی خود، جوهر اصلی انسان را عقل می‌داند که با اتصال به عقل فعال و رسیدن به مرتبۀ عقل مستفاد، به کمال نهایی و سعادت حقیقی خود می‌رسد و از والاترین، بادوام‌ترین و بیشترین لذت بهره‌مند می‌شود. در این مقاله، پس از تبیین و تحلیل دیدگاه ابن‌سینا دربارۀ سعادت، آن را بررسی و نقد می‌کنیم. غفلت از برخی ساحت‌های وجودی انسان و مؤلفه‌های سعادت، ناسازگاری با مبانی فلسفی، غفلت از نقش ایمان و عمل صالح در سعادت انسان و تفکیک نکردن سعادت فرد و سعادت نوع، از کاستی‌های دیدگاه ابن‌سیناست.

در اين تحقيق به بررسي لذّت والم از ديدگاه ابن سينا و شيخ اشراق پرداخته شده است كه از جهت پرداختن به مسئله‌اي كه انسانها همواره با آن سروكار دارند و هم‌چنين شناخت اين امر، افق‌هاي جديدي را به روي انسان باز مي‌كند، حائز اهميت مي‌باشد، به علاوه در اين رساله نظريات دو فيلسوف بزرگ مسلمان ابن سينا و شيخ اشراق تبيين شده است كه از اين حيث نيز رساله، داراي اهميت است(علي‌الخصوص كه نظرات شيخ اشراق كمتر مورد بررسي قرار گرفته است).هم‌چنين در اين پژوهش، علاوه بر بررسي ديدگاه‌هاي ابن سينا و سهروردي درباره لذّت و الم، بررسي خود لذّت و رنج مورد هدف است.كه با شناخت آن و بررسي اقسام آن و همين‌طور با بررسي لذات و آلام اخروي در سراي آخرت، رويكرد انسانها به زندگي عوض مي‌شود.از آنجايي كه هدف غالب انسان‌ها رسيدن به سعادت و درنورديدن مرزهاي خوشبختي است، از جمله نتايجي كه اين پژوهش در پي دارد، اين است كه با تعمق در بحث لذّت و الم و گذشتن از لذات ناپايدار وتحمل آلام، در مسير رسيدن به لذات حقيقي، به سعادت نزديكتر شويم.هم‌چنين نتيجه ديگر اين پژوهش، يافتن تفاوتهاي ديدگاهي ابن سينا و شيخ اشراق است.البته اين دو فيلسوف، تفاوت چنداني در پديده لذّت و الم ندارند و تنها در مواردي محدود، اختلاف‌هايي قابل شهود مي‌‌باشد.

دوستی که در کتابهای هشتم و نهم اخلاق نیکوماخوس مورد بررسی قرار می گیرد،مقوله ای است فردی و اجتماعی که نه فرد و نه دولت هیچ یک نمی توانند بدون آن به زندگی ادامه دهند. دوستی در مرتبه ای حتی بالاتر از عدالت قرار می گیرد . وقتی که مردم با هم دوست باشند ،نیازی به عدالت نیست ،در حالی که اگر آنها اکتفا به عدالت نکنند ، باز هم احتیاج به دوستی دارند . امور دوست داشتنی یعنی آنچه خوب ، مطبوع یا مفید، است موجب پیدایش دوستی می شود . بر این اساس ، سه نوع دوستی از هم متمایز می شوند : دوستی مبتنی بر فایده ، دوستی مبتنی بر لذت و دوستی مبتنی بر فضیلت ( دوستی کامل ) . دو نوع اول گسستنی و ناپایدار و نوع آخر پایدار و با دوام است . خود خواهی ذاتاً با دیگرخواهی اختلاف ندارد . تا زمانی که خود را دوست نداشته باشیم ، نمی توانیم دیگری را دوست داشته باشیم . ارسطو آن نوع خود خواهی را که افراد به وسیله ی آن برای به دست آوردن ثروت و افتخارات و لذات جسمانی تلاش می کنند تا سهم مفرطی از این امتیازات را به دست آورند ، قبیح می شمارد ، بلکه خود خواهی مورد نظراو ، خود خواهی آدم نیک است که همیشه همتش در اعمال مطابق با عدالت و اعتدال یا هر فضیلت دیگری صرف می شود و فقط آنچه شریف است را برای خود می خواهد . از این رو انسان با فضیلت وظیفه دارد خود را دوست بدارد زیرا با عمل خیر، خود را متمتع خواهد ساخت و در عین حال دیگران نیز منتفع می شوند ، در حالی که آدم بی فضیلت نباید خود را دوست داشته باشد زیرا با پیروی از شهوات پلید ، مسبب خطا و نقص برای خود و نزدیکانش می شود . ارسطو از دوست به عنوان « من دوم » یا د می کند و از این رو انسان نیک هر آنچه از خوبی ها برای خود می خواهد ، برای دوست خود نیز خواستار است . به نظر می آید خیر خواهی سرآغاز محبت و دوستی است ، با گذشت زمان وقتی که خیرخواهی به آستانه نوعی صمیمیت رسید ، تبدیل به محبت (محبت حقیقی ) می شود . در زمینه ی گسیختگی پیوند دوستی ارسطو می گوید آنجا که علت دوستی تحصیل نفع یا لذت باشد و دوستی ، دیگر این چیزها را تأمین نکند ، قطع می شود . اگر دوست چنان بد شده باشد که نتوان اصلاحش کرد ، باید دوستی را فوراً قطع کرد ، ولی اگر هنوز اصلاح پذیر باشد ، باید به او برای تهذیب اخلاقش یاری کنیم. و در مورد تعداد حقیقی دوستان ، به محدودیت تعداد دوستان تأکید می کند .

سودگرایی بنتام، یکی از تأثیرگذارترین مکاتبی است که حوزه تأثیر آن بر اخلاق و حقوق مشهود است و دارای نقاط قوت و ضعف قابل ملاحظه ای است. هرچند سودگرایی را نمیتوان نوآوری بنتام دانست. اما وی سودگرایی را به طور مستدل ارائه کرد و تفسیری جاودانه از آن ارائه نمود. «لذت» و «الم» دو مفهوم بنیادین سودگرایی هستند؛ زیرا سود یعنی افزایش لذت و کاهش الم، و سودگرایی، همان گونه که از نامش آشکار است، اصل سود را اصل اولیه میداند. مقصود از سود، نه سود شخصی بلکه سود جمعی است؛ به گونه ای که معیار هر عمل اخلاقی نزد بنتام، «بیشترین سود برای بیشترین افراد» است. این مقاله به روش تحلیل اسنادی نگارش یافته است و سعی بر آن است با تحلیل مقدمات، اصول و نتایج تفکر بنتام، بررسی نقّادانه ای از آن به عمل آید و حاصل مقاله اینکه بزرگ ترین مزیت فایده گرایی به دست دادن ملاک عینی و عملی است. به عبارت دیگر، سودگرایی مدعی است: تنها، اصل فایده یعنی «بیشترین سعادت بیشترین افراد»، ملاکی برای عمل به دست میدهد. بنتام حتی برای سنجش لذات که واحدند و نتیجه عمل اند ملاکهای هفت گانه ارائه میدهد که ذیل بُعد کمّی میگنجند و از سویی مکتب بنتام علیرغم مزیتی که دارد نمیتواند به تمامی انتقادهای وارده پاسخ قانعکننده و درخوری بدهد. در پایان اشکالات وارد بر نظریه بنتام در سودگرایی مطرح شده است.

لذت و ألم دو عاملی هستند که به عنوان انگیزه و محرک انسان برای رسیدن به کمال جسمانی و روحانیشناخته شده اند؛ بنابر این بالاترین غرض برای حیات انسان محسوب می شوند. اساس لذت و ألم ادراک است. فلاسفه اسلامی لذت و ألم را به ادراک امر ملائم و منافی با نفس تعریف می‌‌کنند. اقسام لذت و ألم نیز بر اساس گونه‌های ادراک تقسیم می‌گردند که در تقسیم‌بندی رایج به لذات حسی و خیالی و عقلی منقسم می‌شوند.لذت، امر وجودی و ألم، عدمی است. اما برخی ألم را نیز وجودی می‌دانند. در حکمت متعالیه بر اساس تشکیک و برخی از اصول بویژه تجرد خیال، لذت و ألم اخروی نیز هم سنخ خوشی و رنج دنیوی است که از باطن نفس پدید می‌آید ولی در حکمت مشاء و اشراق، این نتیجه‌گیری میسر نیست. آنان در رأی غالب خود لذت و ألم جسمی را انکار می‌کنند. اطلاق لذت عقلی بر خداوند نزد اکثر فلاسفه جایز است و برخی از متکلمان نیز آن را پذیرفته‌اند ولی ألم بر خدا صدق نمی‌کند.

یکی از مهم ترین آرمان های دیرینه بشر از آغاز تا کنون، سعادت و نیک زیستی است . پس غایت نهایی هر انسانی تحصیل کمال و سعادت بوده و انسان برای رسیدن به این غایت نیازمند ارتکاب افعال اخلاقی است. از طرفی هم برای رسیدن به کمال نهایی عناصری متعدد دخیل هستند از جمله مفاهیمی که به طور مستقیم با مفهوم "سعادت" در ارتباط هستند، مفاهیمی چون لذت و ألم، فضیلت و خیر می باشد.از این‏رو ما نیز به رابطه سعادت با هر یک این مفاهیم در دیدگاه ارسطو و خواجه نصیر بطور مجزا اشاره می‏کنیم.ارسطو لذّت را لازمه سعادت می‏دانست و یادآوری می کرد که نباید لازمه شی‏ء را با خود شی‏ء برابر و یکی دانست، بلکه ارزش لذّت بستگی دارد به ارزش عملی که لذّت از آن پدید می‏آید و برخی لذّات شرند و یا سبب شر می‏شوند و نیز زندگی صرفا لذّت‏گرایانه‏ای که عقل نقش اساسی در آن نداشته باشد برای موجود عاقل، مناسب نیست.خواجه نصیرالدین طوسی سعادت را دارای مراتبی می‏داند که پائین‏ترین آن مربوط به حیات مادی‏انسان و مرتبه قصوای آن مربوط به آخرت است و آنرا سعادت تام می‏داند او معتقداست که در دنیا سعادت تام حاصل نمی‏شود زیرا درد و رنج و حسرت، و حرمان در درجه نهایی سعادت وجود دارد و لذت نهایی در راه رسیدن به کمال نهایی گاهی سرشار از درد و رنج است و می گوید سعادت انسان با حرکت ارادی به کمال «خویش»به دست می آید و بالاترین مرتبه فضیلت این است که افعال انسان الهی و خیر محض و بدون نظر به پاداش و کیفر و فقط برای خدا باشد و این خیر محض است که غایتی لنفسه است.تفاوت این دو فیلسوف در این است که ارسطو در راه رسیدن به سعادت فقط راه را نمایان کرده است و آن اینکه اگر لذت و ألم در حد وسط و اعتدال باشد موجب سعادت است ولی در فلسفه اخلاق وی خبری از تعیین هدف نیست.ضمن اینکه به نظر میرسد معیار"حدوسط" ارسطو معیاری کلی برای همه اخلاق فاضله نیست. بین دروغ و راست به عنوان یک رذیلت و فضیلت حدوسطی وجود ندارد.

این پایان نامه در حوزه اخلاق فضیلت است. یکی از مفاهیم محوری در فلسفه اخلاق ارسطو، مفهوم دوستیِ است. دوستی یکی از فضایل انسانی است یا دست کم ارتباط نزدیکی با فضیلت دارد. به نظر ارسطو، دوستی در زندگی از سه منبع لذت، فایده و خیر پدید می‌آید. آنگاه که دوست داشتن به خاطر لذت یا فایده باشد، دوستی کاذب برقرار شده است. اما در دوستی مبتنی بر فضیلت، که اصیل‌ترین نوع دوستی است خیر دوستان به خاطر خود آنها خواسته می‌شود. به علاوه، دوستی در هر جایی در فعالیت‌های لذت بخش و مفید با دوستان و نسبت به دوستان تحقق می‌یابد. بنابراین کسانی که به دنبال فضیلت‌مندی هستند بیشتر در جهت برقراری دوستی تلاش خواهند کرد. ارسطو دوستی را رابطه‌ای طرفینی می‌داند که هر دو طرفِ رابطه با آن موافقند. دوستی در مرتبه‌ای حتی بالاتر از عدالت قرار می‌گیرد؛ زیرا بدون دوستی، عدالتی نخواهیم داشت و وقتی دوستی وجود داشته باشد، به عدالت نیازی نخواهد بود. ما تا زمانی که خود را دوست نداشته باشیم، نمی‌توانیم دیگری را به هیچ وجه دوست داشته داشته باشیم. خودخواهی در نظر ارسطو، همان خود خواهی انسان نیک است که همیشه آن چیزی را که زیباست برای خود می‌خواهد. در واقع، آدم با فضیلت موظف است که خود را دوست بدارد، به این علت که او با عمل خیر هم برای دیگران منفعت دارد و هم برای خود. خیرخواهی، مبتنی بر فضیلت و سرآغاز دوستی و محبت است. اگر بر اساس نفع و آینده باشد این آرزوی خیر برای دیگری نیست؛ بلکه برای نفع خود است. در این تحقیق ضمن تبیین معنای دوستی و شرایط و اوصاف آن، مقایسه‌ای با آراء فیلسوفان اسلامی انجام شده است و به بررسی مواردی همچون:1- عوامل تهدید و زوالِ دوستی، 2- مراتب دوستی، 3- الزام اخلاقی دوستان نسبت به هم و دیگر مباحث مرتبط با این مفهوم از منظر ارسطو پرداخته شده است

موضوع سعادت از دیرباز مورد توجه حکما و فلاسفه بوده و هر کدام تفسیر خاص و متفاوتی از سعادت داشته اند ، زیرا بحث سعادت مهمترین مسئله و هدف نهایی زندگی انسان می باشد . سعادت انسان برابر با لذت دائمی و نبود هیچ درد و رنجی است و دیدگاه های مختلف درباره سعادت و لذت، سبب پیدایش مکاتب و مذاهب گوناگونی در طول تاریخ شده است تا جایی که تبیین درست سعادت به دلیل تفاسیر و دیدگاه های زیاد به سادگی امکان پذیر نمی باشد . در بین مکاتب فلسفی ، حکمت متعالیه با بهره گیری از دین مبین اسلام به تفسیر و تبیین سعادت پرداخته است . سعادت حقیقتی وجودی است، وجود و ادراک وجود عین خیر و سعادت می باشد و سعادت ادراک کمال وجودی است و وجود هر چیزی نزد آن چیز لذت بخش است و کمال لذت و سعادت هر موجودی وابسته به مقدار ادراک او نسبت به وجود است، بنابراین سعادت هم مانند وجود امری تشکیکی و دارای شدت و ضعف می باشد. همچنین حکمت متعالیه سعادت را تکامل عقلی انسان و اتحاد آن با عقل فعال معرفی می کند و سعادت حقیقی را در معرفت ذات حق ، صفات و افعال او، اتصال به عقلیات دائمی، مجاورت حق، خیر محض و ملائکه مقربین که در مقاعد صدق نازل شده اند می داند . و تنها جایی را که برای سعادت انسان می توان تصور کرد بهشت برینی است که خداوند متعال نیز آن را وعده داده است. سعادت عقلی و اخروی والاتر از سعادت حسی و دنیوی می باشد ضمن این که سعادت فردی و اجتماعی مکمل یکدیگر هستند. سعادت و کمال انسان مشروط به استکمال دو قوه عقل نظری و عقل عملی است و بین این دو تلازم وجود دارد و پا به پای هم مسیر حرکت انسان به سوی سعادت را فراهم می کنند . ایمان به عنوان رکن اصلی سعادت به همراه عمل صالح و عمل به دستورهای قرآن کریم می باشد. مبحث سعادت به روشی توصیفی – اسنادی از دیدگاه این مکتب فلسفی تبیین شده است .