جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صفات خداوند متعال، از جمله مباحث کلامی و تفسیری است. که در قرآن و روایات آمده است صفات خبری آن دسته از صفات خداوند هستند که عقل بر آنها دلالت روشنی ندارد و تنها که در متون دینی «اعم از قرآن و حدیث» به خداوند نسبت داده شده اند. شناخت صحیح صفات خبری و دستیابی انسان به این معرفت، به درک بهتری از باری تعالی منجر می شود. تفسیر صفات خبری از دیر باز مورد نزاع متکلمان بوده و بدون تردید دیدگاه های افراطی و تفریطی کلامی در این موضوع پیامدهای زیانباری را برای امت اسلامی در پی داشته که تاریخ فرقه ها و گروه های اسلامی گویای این مطلب است. آیات صفات خبری خدا از جمله آیات متشابهی است که برای فهم بشر سنگین بوده و زمینه ساز به وجود آمدن فرقه های مختلف درمیان مسلمانان شده است در باب صفات خبری شش دیگاه وجود دارد.اثبات صفات خبری همراه با تشبیه، اثبات صفات خبری با قید بدون کیفیت، تفویض، تعطیل،تأویل، دیدگاه اهل بیت،و جایگاه صفات الهی و بخصوص صفات خبری در علم کلام یکی از مباحث های مهم علم کلام به حساب می آید و دلیل اهمیت آن بدین سبب است که اگر در بیان معانی صفات خبریه دقت نداشته باشیم و از آنها تبین صحیح به دست نخواهم آورد سر از شرک و تشبیه و یا تجسیم در می آوریم پس دقت در فهم معانی صفات لازم و ضروری می باشد وهدف اصلی از انتخاب و تدوین موضوع تحقیق به چند مطلب می باشد. اول ـ شناخت صفات خبری با استفاده از فرما یشات أیمه یعنی طوری صفات خبری را تفسیر ومعنا کنیم که مثل اهل تشبیه،تجسیم،اهل تعطیل، سر از شرک در نیاوریم. دوم_ مبارزه با سوءوهابیت که صفات خبریه را بر اساس آرا مشبهه تبلیغ می نماید. روش تحقیق، توصیفی تحلیل است در این نوشتار سعی شده است تا از منابع اصلی و دست اول دیدگاه هر فرقه ومذهب در صفات خبریه گزارش گردد وتا جای که مقدور بوده عین عبارات یا ترجمه عبارات اندیشمندان مسلمانان برای بیان دیدگاه آنان استفاده شده است تا اطمینان بیشتری به گزارش دیگاه های پیدا شود . پس از گزارش آراء صاحبان اندیشه و نقد هر نظریه انجام گرفته و نهایت صفات خبریه مرتبط با ذات مثل ید،وجه،و.. وصفات خبریه مرتبط با فعل مثل استوی، مجیءو.. در روایات اهل بیت بیان شده است.

دانشمندان مسلمان در تبیین صفات خبری روش‌هایی از قبیل؛ تاویل، تشبیه، توقف و اثبات بلا کیف را مطرح کرده‌اند. محمد ‌بن اسحاق بن خزیمه فقیه و محدث بزرگ اهل سنت(233-311ق.) در کتاب التوحید، با ذکر انبوهی از آیات، روایات و استدلالها، به اثبات صفات خبری پرداخته است. سوال این است که مستندات، استدلال‌ها و تحلیل‌های ابن خزیمه چیست و با چه نقدهایی مواجه است؟ فرضیه ما این است که مستندات او شامل آیات، روایات و استدلالهای شبه کلامی بوده و با اشکالات و ناسازگاری‌های متعددی روبروست. کتاب التوحید ابن خزیمه، همواره به عنوان یکی از منابع دست اول و اصیل عقاید ظاهر گرایان و به ویژه وهابیت به شمار آمده و این کتاب تاکنون به صورت مستقل مورد بررسی و نقد قرار نگرفته است؛ از این رو بررسی و نقد نظریه تشبیهی ابن خزیمه و مستندات او می‌تواند در دفاع از توحید ناب و دفع باورهای انحرافی تاثیر گذار و مفید باشد. با مطالعه و کاوش در کتاب ابن ‌خزیمه و پردازش به شیوه توصیفی-تحلیلی، این نتایج حاصل شد. در بعد هستی شناسی صفات و اثبات صفات خبری بر خداوند، تبیین ابن خزیمه مبتنی بر اصالت معنای ظاهری آیات و روایات و مخالفت با تاویل صورت گرفته است. بر این اساس، ابن خزیمه برای اثبات هر کدام از اعضا وجوارح جسمانی برای خداوند بابی گشوده و همچون مشبهه حشویه، خدایی انسان‌گونه به تصویر کشیده است. تبیین او از برخی آیات، با معنای ظاهری آیات دیگر متعارض نشان می‌دهد؛ همچنانکه روایات او نیز با معنای ظاهری روایات دیگر ناسازگار است. برخی روایات کتاب التوحید نیز ضعف سندی دارند. در بعد معناشناسی صفات، ابن خزیمه در اکثر ابواب کتابش همچون باب اصبع، رجل، ساق، قدم، عرش، ضحک و تکلم، روایات را با همان معنای ظاهری و تشبیهی رها کرده و متعرض بیان معنای غیر تشبیهی نشده است. او در برخی از ابواب همچون باب وجه، ید و عین، با تکیه بر استدلالهای شبه کلامی همچون قدم وحدوث، قوت و ضعف و... تلاش کرده است تا صفات خداوند را متمایز از صفات انسان قلمدادکرده و دیدگاه خود را بلاتشبیه معرفی کند. ابن خزیمه با این استدلالها نه تنها توفیقی در رفع تشبیه نداشته، بلکه به جسم انگاری دامن زده است. از دیگر تعارضات مهم کتاب التوحید می‌توان به استفاده مکرر از تاویل در آیات و روایات در عین تخطئه اهل تاویل و رد آن از جانب ابن خزیمه، اشاره کرد.