جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الشیعة فی إیران، دراسة تاریخیة من البدایة حتی القرن التاسع الهجری، تعریب کتاب «تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن دهم هجری»، اثر رسول جعفریان، می باشد که توسط علی هاشم اسدی، با قلمی روان و سلیس، اما به صورت آزاد، به عربی ترجمه شده است. بدین منظور برخی از عناوین ترجمه با کتاب، از لحاظ فصل بندی و تبویب، هماهنگی ندارد. این کتاب، پژوهشی است در باب سیر رشد و تکوین مکتب تشیع در ایران که در آن، ابتدا از گونه ها مختلف تشیع و عوامل گسترش و نفوذ آن سخن به میان آمده، سپس وضعیت تشیع از قرن اول تا نهم، بررسی شده است. بخشی از کتاب نیز به نحوه رسمیت یافتن تشیع در ایران در دوره صفوی و دشواری های آن اختصاص دارد. اصل کتاب در دو جلد ارائه شده، اما ترجمه آن، در یک جلد تنظیم شده است. از جمله ویژگی های ترجمه حاضر، آن است که مترجم، به خود کتاب به تنهایی اکتفا نکرده، بلکه به منابع و مصادر نویسنده نیز مراجعه کرده است.

سیاست دولت صفوی دارای رویکردی چندگانه بود. همین ویژگی تلقی از آن را به عنوان یک دولت شیعی با کارکردهای عقیدتی دشوار می سازد. این رویکرد چندگانه هم در پیش برد سیاست داخلی خود را نمایان می ساخت و هم در عرصه سیاست خارجی نمود می یافت؛ چنان که اتخاذ سیاست های عقیدتی، ارجحیت مصلحت بر حقیقت و اولویت واقع گرایی بر آرمان گرایی حاصل آن بود. پژوهش حاضر با ابتنا بر این نگرش، به روابط اهل سنت کردستان با حکومت صفوی می پردازد. یافته ها نشان می دهد که در طول قرن دهم هجری، خطوط کلی مذکور مبنای عمل و چارچوب اصلی سیاست دولت صفوی را در ارتباط با اهل سنت کردستان شکل می داده و شاهان صفوی روابط خود با کردان سنی مذهب را نه بر اساس رویکردها و سیاست های عقیدتی بلکه بر مبنای منافع و مصالح سیاسی، نگه داشت امرای کرد در چارچوب پیکره ایران و حفظ پایگاه اجتماعی خود در کردستان تنظیم می کرده اند. متقابلا، ساخت قدرت محلی در کردستان کارکردی دوگانه داشت: هم می توانست در جهت منافع صفویان باشد و هم این منافع را به خطر اندازد. عملکرد نیروهای موجود در این ساختار حاکی است که در کنش ها و واکنش های کردان سنی مذهب نیز، مذهب فاقد جایگاه محوری در تعاملاتشان با دولت صفوی بوده است.

علت و اهمیت مهاجرت علمای جبل عامل به ایران در دوره صفویه، محل بحث مستشرقان است که در دهه های اخیر سبب ایجاد دو گرایش بین آن ها شده است. گروهی با نظریه سنتی خاورشناسان که اولین بار توسط ادوارد براون مطرح شده موافقند. وی با تاکید بر اهمیت این رویداد در تاریخ صفویه، علت دعوت شاه اسماعیل از علمای جبل عامل و مهاجرت آنان به ایران را کمبود علما و منابع شیعی در ایران دانسته است. بیشتر مستشرقان متقدم صفوی پژوه مانند راجر سیوری و آلبرت حورانی و از پژوهش گران جوان تر خانم رولا ابیساب از جمله طرفداران این نظریه هستند. گروهی نیز با اندرو نیومن استاد دانشگاه ادینبورو موافقند که اهمیت این مهاجرت را کمتر دانسته و علت روی آوردن شاه اسماعیل به علمای جبل عامل را عدم استقبال علمای شیعه ایران و بحرین از دعوت وی می داند. به این ترتیب اکنون ابیساب و اندرو نیومن در واقع نمایندگان این دو گروه از مستشرقان شناخته می شوند. به نظر می رسد تفاوت دیدگاه های مستشرقان در این مورد برگرفته از تفاوت در چارچوب های مطالعاتی آنان باشد. در حالی که اندرونیومن با استفاده از استنادات تاریخی بیشتر به تحولات سیاسی - مذهبی خصوصا در قالب تعارض اصولی - اخباری توجه دارد، ابیساب با استفاده از همان اطلاعات تاریخی، موضوع را از منظری متفاوت و در قالب رقابت و دشمنی صفوی - عثمانی بررسی می کند نگارنده در این مقاله با بررسی هر دو دیدگاه مستشرقان کوشیده است تا به یک جمع بندی بین این دو دیدگاه دست یابد.